Waarom de Brusselse kinderopvang op straat komt tegen minister Beke

Meer plaatsen, meer handen en meer waardering. De kinderopvang is boos en komt vandaag op straat. Opvallend: het zijn de Brusselse crèches die het protest aan het kabinet van minister Beke (CD&V) op gang trokken. "Zodra een kindje in z'n broek doet, moet je de anderen alleen laten spelen."

Gloednieuwe speelmatten, poppenwiegjes en keukentjes, opgestapelde babybedjes en speelgoed dat nog in de verpakking zit. Op de tweede verdieping van kinderdagverblijf Mandala in Elsene is alles klaar om achttien peuters te ontvangen. Mocht er tenminste genoeg personeel zijn.

“We hebben in juni vorig jaar de eerste vacatures op onze website gepubliceerd. Iedereen die sindsdien gesolliciteerd heeft, is aangenomen,” zegt Veerle Mertens, coördinerend directeur voor de kinderdagverblijven van de Annuntiaten. Die koepel telt zes Nederlandstalige crèches in Brussel, Mandala is er een van. De Elsense crèche opende begin februari en heeft in theorie 44 plaatsen. Toch zijn er vandaag maar 24 kinderen aanwezig. “We kunnen niet op volle capaciteit openen, omdat we geen begeleiders vinden,” zegt Mertens. Alleen op de gelijkvloerse en de eerste verdieping zijn de speelruimtes nu in gebruik. De tweede verdieping ligt er verlaten bij. “Zonde, eigenlijk,” zegt Mertens.

In Brussel vindt nog altijd de helft van de ouders die dat wensen geen plaats in de Nederlandstalige kinderopvang. Dat bleek eind vorig jaar uit een studie in opdracht van de Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC). Vooral anderstalige, laaggeschoolde of armere ouders vallen uit de boot, zeker als ze weinig ondersteuning krijgen bij de inschrijving. Vandaag telt heel Brussel 6.705 Nederlandstalige opvangplaatsen, waarvan ruim twee derde gesubsidieerd. De VGC wil dit jaar nog eens 220 extra plaatsen creëren met eigen middelen. Maar dat lukt alleen als ook het personeel volgt, leert de ervaring van Mandala.

“We zoeken hier nog minstens twee voltijdse equivalenten,” zegt Mertens. Achter haar rug steekt crècheverantwoordelijke Ann Neukermans haar hand met alle vingers omhoog. Zeg maar vijf, bedoelt ze. Neukermans onderhandelt sinds de opstart van Mandala continu met ouders om hun kind maar een halve dag in plaats van een hele dag te brengen. Zo is de tweede helft vrij voor een ander kindje. “Ik heb een wachtlijst, maar wat heb je eraan zonder perspectief?” zegt Neukermans. “Veel Elsense gezinnen moeten heel creatief zijn om andere opvang te vinden.”

Het personeelstekort in de Brusselse kinderopvang is nijpend. Arbeidsbemiddelingsdienst Actiris telde eind februari zo’n tweehonderd openstaande vacatures in de Nederlandstalige en Franstalige opvang samen. “Maar niet alle vacatures passeren via ons,” zegt woordvoerder Jan Gatz. “Kinderverzorger is een structureel knelpuntberoep. Dat is al langer zo in beide taalgroepen, maar het probleem is nog groter in Nederlandstalige opvang.” De taalvereiste speelt daarbij een rol. Vorig jaar wist Actiris wel bijna acht op de tien vacatures in de sector in te vullen. Dat is iets meer dan gemiddeld.

Ondertussen blijft het personeelstekort toenemen. In drie jaar tijd is het aantal vacatures in Brussel met dertig procent gegroeid, bleek vorige week uit Vlaamse cijfers. “Een voltijdse job als kinderverzorger, dat houden de mensen geen dertig jaar meer vol,” zegt Veerle Mertens. “Ze vragen een deeltijds contract of stappen over naar het onderwijs. Beroepsleerlingen met een zevende jaar kinderverzorging mogen nu ook kinderbegeleider worden in de kleuterscholen. Zo verliezen wij gediplomeerde mensen die we broodnodig hebben.” In het onderwijs begint de werkdag minder vroeg en is de verloning hoger.

Marshallplan

Cijfers over de precieze uitval zijn er voor Brussel niet. De sector spreekt zelf over burn-outs, pensioenen en heel wat zwangerschapsverloven (die in de kinderopvang een jaar duren). Uit protest tegen de oplopende werkdruk vindt deze vrijdag een actie plaats voor het kabinet van Vlaams minister van Welzijn Wouter Beke (CD&V) in Schaarbeek. Het initiatief kwam van de Brusselse crèches De Ketjes en vzw Elmer. Al snel sloten grote koepels uit Gent en Antwerpen zich erbij aan, gevolgd door de vakbonden. Met de slogan ‘De duizend eerste dagen’ vragen ze de uitwerking van een heus Marshallplan voor de kinderopvang. En eigen inspraak.

“Ik vind de vraag naar een Marshallplan een terechte verwoording,” zegt professor gezinspedagogiek Michel Vandenbroeck (UGent), coauteur van de laatste VGC-rapport over kinderopvang. “In Vlaanderen spenderen we ongeveer 2.000 euro per kind per jaar aan opvang. In Nederland is dat meer dan het dubbele, in Frankrijk het driedubbele en in Scandinavische landen zeker een tienvoud. De sector is in Vlaanderen structureel onder-gefinancierd.”

Volgens de huidige normen van Kind en Gezin mag elke begeleider tot acht kinderen verzorgen (of negen als er twee begeleiders zijn). “Die norm is bij de hoogste van Europa. Je vraagt van mensen een bijna onmogelijke inspanning,” zegt Michel Vandenbroeck. “We weten dat opvang van goede kwaliteit erg waardevol is voor jonge kinderen. De meeste mensen in de sector zijn van dat idee doordrongen, maar komen er niet meer toe in hun werk. Het gaat vaker om brandjes blussen.”

Dalende instroom

Een aanpassing van de huidige personeelsnormen is de bevoegdheid van Vlaams minister Beke. Verschillende Brusselse crèches springen er nu al creatief mee om en behelpen zich met jobstudenten of werkzoekenden (via geco-contracten). Actiris beheert op dit moment maar liefst 199 gesubsidieerde contracten in de Nederlandstalige opvang. “En wijzelf proberen zoveel mogelijk vaste contracten aan te bieden om mensen aan te trekken,” zegt Veerle Mertens. “Voor maaltijdcheques of een hoger loon is er geen budget. We zorgen wel voor voldoende pauzes en ondersteuning.” Zelfs een middagpauze is in de kinderopvang geen evidentie.

In Mandala zit begeleider Jelle Blancke op de benedenverdieping met twee kindjes op de schoot, een derde leunt op zijn schouder. Hij verzorgt in zijn eentje acht peuters tussen anderhalf en drie jaar oud. “Dat is veel. Zodra er eentje in zijn broek doet, moet je de anderen alleen laten spelen. Tijdens de coronacrisis zijn wij altijd open gebleven, maar kwamen we nooit in de media,” zegt Blancke. Hij doet zijn job nog altijd graag. “Het is zwaar, maar ik hou het vol omdat je zoveel vriendschap terugkrijgt van de kinderen. Het is mooi om hen te zien groeien. Ze leren hier taal ontwikkelen en worden zindelijk.”

Blancke volgde de opleiding kinderopvang in volwassenenonderwijs. Volgens de Brusselse kinderdagverblijven daalt het aantal studenten in die richting al enkele jaren, net als in de middelbare beroepsopleidingen. Of de beroepsleerlingen beslissen na het middelbaar om verder te studeren en komen elders op de arbeidsmarkt terecht.

Professionalisering

Met de inzet van hulpbegeleiders zonder (middelbaar) diploma wil minister Beke het personeelstekort nu verder opvangen. Maar in de nasleep van het recente overlijden van een baby in een Gents kinderdagverblijf eist de sector meer kwaliteitsvereisten. “Meer ongeschoolden inzetten zal ons alleen nog meer doen laten werken,” vreest Ann Neukermans. Hen on-the-job opleiden vraagt opnieuw tijd en inzet van de vaste begeleiders, zegt ze. Ook in Mandala is één kinderbegeleidster nog niet afgestudeerd. Ze combineert haar job met volwassenenonderwijs.

Professor Vandenbroeck ziet mogelijkheden in een nieuw graduaat binnen het hoger beroepsonderwijs, het zogenoemde HBO5, voor zij-instromers. De drempel voor een bachelorstudie ligt vaak te hoog, zegt hij, maar opleiding is wel noodzakelijk. “Het aanzien moet omhoog. Landen die een hoger diploma van hun kinderverzorgers vragen, hebben gemiddeld ook minder personeelstekort.” Hij verwijst naar Denemarken, maar ook naar Frankrijk. Vandenbroeck pleit verder voor meer dialoog tussen de twee taalgemeenschappen in Brussel, om de personeelsnormen te stroomlijnen.

Kwaliteit en klachten

Na het drama in Gent zijn de voorbije weken nog andere kinderdagverblijven in Schoten, Kalmthout en Mechelen (tijdelijk) gesloten door Kind en Gezin. De aard van de klachten is niet altijd bekend, maar het gaat bijvoorbeeld om ongepaste straffen of veiligheidszorgen. Over eventuele klachten uit Brusselse crèches kan het Vlaams agentschap Opgroeien niets kwijt. De persdienst verwijst onze redactie door naar een algemene, maar tragere, procedure van openbaarheid van bestuur.

Ook de Vlaamse zorginspectie heeft geen informatie over de doorlichting van Brusselse crèches. De dienst is naar eigen zeggen overstelpt met vragen en kan niet op korte termijn meedelen hoeveel inspecties er de voorbije jaren plaatsvonden in Brusselse crèches. “In niet-gesubsidieerde kinderdagverblijven is er soms niemand aanwezig die Nederlands spreekt. Dan kan de inspectie niet doorgaan,” zegt Mady Cochet van de zorginspectie. Het is niet duidelijk hoe vaak dat voorkomt. Kind en Gezin erkent normaal gezien alleen crèches waar Nederlands wordt gesproken.

De directies van enkele Nederlandstalige koepels in Brussel sussen alvast dat er dankzij hun grotere personeelsbestand in principe meer sociale controle is dan bij individuele onthaalouders. Ondertussen wil de stad Antwerpen camera’s installeren in kinderdagverblijven. Dat moet mistoestanden vermijden, klinkt het. “Die camera, dat zouden wij moeten zijn,” vindt Veerle Mertens. “Wij werven gediplomeerde mensen aan. Als de emmer eens zou overlopen, willen we een luisterend oor zijn en ondersteuning bieden.”

Om die ondersteuning te verzekeren in alle crèches, zijn opnieuw voldoende gediplomeerde functies nodig. Dus staat de Vlaamse Gemeenschap voor een dubbele uitdaging: meer kinderopvang creëren, ook in armere wijken en voor anderstaligen, en toch genoeg personeel aantrekken. “In die complexiteit wil de overheid de bestaande normen niet verlagen,” zegt professor Michel Vandenbroeck, “maar het heeft geen zin om plaatsen te creëren die niet duurzaam of kwalitatief zijn. Er zijn geen eenvoudige oplossingen op de korte termijn. Wil je resultaat over vijf à tien jaar, dan moet je nu beginnen.”

Vlaams minister Wouter Beke (CD&V) kon nog niet reageren.