Moderne slavernij: sans-papiers op Brusselse werven

Sans-papiers of mensen zonder verblijfsvergunning mogen, in tegenstelling tot erkende vluchtelingen, niet aangenomen worden door een werkgever. Omdat ze vaak het land niet meteen verlaten, proberen ze te overleven door in de clandestiniteit te werken, vooral in de bouw of de horeca. Net omdat ze zich in die zwarte zone bevinden, zijn ze vaak het slachtoffer van uitbuiting. Brussel telt naar schatting zo'n 100.000 werknemers in de clandestiniteit.

Mohammed, een Noord-Afrikaanse man van een jaar of dertig, heeft geen papieren. In 2011 werkte hij nochtans mee aan de renovatie van het Brusselse metrostation Kunst-Wet, clandestien welteverstaan. Opdrachtgever voor de renovatiewerken Beliris zette de samenwerking weliswaar meteen stop nadat de overtreding werd vastgesteld.

Tijdens een recente betoging georganiseerd door het ABVV, ACV en Coordination des travailleurs sans-papiers op 28 maart spreekt hij lotgenoten en sympathisanten toe. Mohammed is duidelijk een voorbeeld voor deze mensen. Wanneer hij de microfoon in de hand neemt, klinkt luid applaus.

“Ik werkte samen met een vijftiental andere collega’s aan het metrostation,” legt hij uit. “Het was erg zwaar werk en de arbeidsomstandigheden waren slecht.” Mohammed voelt zich uitgebuit door zijn toenmalige baas. “Onze veiligheid is het laatste waar de bazen zich zorgen om maken,” zegt hij. “We kregen zelfs geen veiligheidshandschoenen. Het enige wat de bazen interesseert, is winst maken. Hoe de arbeider zich voelt, of het nu een sans-papiers is of niet, daar houden ze zich niet mee bezig,” benadrukt hij.

Om zijn woorden kracht bij te zetten, overplakt een van de betogers het bord Kunst-Wet met een papier waarop staat: “Station van de arbeiders zonder papieren”.

Moderne slaven
John’s Mbulula van Mrax, een Brusselse organisatie tegen racisme, antisemitische en xenofobie, vergelijkt de sans-papiers met moderne slaven. Hij komt zelf uit Congo, maar hij heeft ondertussen wel een verblijfsvergunning. “Toen ik in het begin in België woonde, zat ik in hetzelfde schuitje als deze mensen,” zegt hij. “Ik heb ook verschillende Brusselse werven gewerkt tegen een heel laag loon.

"Sommige sans-papiers krijgen twee euro per uur," zegt Eva Maria Jiménez Lamas, van vakbond CSC. "Meestal geeft hun baas hen vijfhonderd euro per maand. Ronduit schandlig," aldus Lamas. Het probleem is dat er geen duidelijke wetgeving is over de tewerkstelling van sans-papiers. Er zijn een paar regeltjes en maatregelen die ervoor zorgen dat werkgevers bestraft worden, maar die zijn heel soepel en voor interpretatie vatbaar,” vult Mbulula aan.

Angst
De Organisatie voor Clandestiene Arbeidsmigranten (OR.C.A.) verdedigt de rechten van sans-papiers. “Veel sans-papiers zijn niet goed op de hoogte van hun rechten,” zegt Jan Knockaert van OR.C.A. “Wanneer ze uitgebuit worden, durven ze vaak geen stappen te ondernemen omdat ze bang zijn om uitgewezen te worden. Daarom worden hun rechten vaak niet in de praktijk omgezet,” zegt Knockaert.

Die angst zit er ook in bij een man uit Mauritanië, die liever anoniem wenst te blijven. Hij woont ondertussen vijf jaar in België en heeft op verschillende werven in Brussel gewerkt. “Waar ik al heb gewerkt, wil ik liever niet zeggen,” zegt hij voorzichtig. “Ik zou niet graag in de pers komen terwijl ik mijn vorige bazen bekritiseer. Dan krijg ik misschien nooit nog werk of sturen ze me terug naar Mauritanië,” gaat hij verder. “Op iedere werf waar ik al gewerkt heb, was het net hetzelfde: weinig verdienen en hard werken. Ik heb geen problemen met zwaar werk leveren, maar ik wil wel betaald worden zoals iemand die wel papieren heeft. Ik ben toch ook een mens?” zegt hij geërgerd.

Verblijfsbuffer
“Alle betrokken partijen moeten rond de tafel gaan zitten en bekijken wat de drempels zijn en waarom het beleid rond het afdwingen van arbeidsrechten faalt,” besluit Knockaert. “Vervolgens moeten de arbeidsmigranten beter op hun rechten gewezen worden. Ook een verblijfsbuffer kan handig zijn voor mensen die in een juridische procedure verwikkeld zitten. Concreet betekent dat dat mensen die procederen tegen hun werkgever, tijdens hun procedure niet uitgewezen mogen worden. Zo'n buffer bestaat jammer genoeg nog niet."

Verantwoordelijkheden ontlopen
Phillipe Vanden Broeck, van de federale dienst Toezicht op de Sociale Wetten is het eens met Knockaert van OR.C.A., maar maakt toch een kanttekening bij zijn betoog. “Werkgevers die sans-papiers aannemen, worden sinds 2013 beter bestraft,” zegt hij. “Wanneer de inspecteurs vaststellen dat er sans-papiers aan het werk zijn op een werf, dan gaan we er automatisch van uit dat die persoon al drie maanden aan het werk is. Dat wil zeggen dat de werkgever minstens drie maanden loon moet uitbetalen, ook als er maar één dag tewerkstelling kan worden aangetoond."

“Onze inspecteurs maken ter plaatse de rekening en betalen de arbeiders zo snel mogelijk uit. Daarbovenop wordt de werkgever bestraft. Zo kregen in 2015 nog 38 malafide werkgevers een gevangenisstraf en in 2016 waren het er 42. Vorig jaar werden er in België ook 325 geldboetes uitgeschreven tegen werkgevers.

"Werkgevers die arbeiders uitbuiten bestraffen, is vaak moeilijker dan het klinkt. Sans-papiers zijn erg wantrouwig tegenover ons en kiezen vaak zelf het hazenpad als onze inspecteurs verschijnen,” zegt hij. "Probeer dan maar eens te bewijzen dat de werkgever met sans-papiers werkt."

OR.C.A. is tevreden met die wetgeving van 2013, maar stelt vast dat de praktijk anders is dan de theorie. “Het probleem is dat sans-papiers niet gewapend zijn om hun rechten af te dwingen. Het is te makkelijk voor werkgevers om hun verantwoordelijkheden te ontlopen. OR.C.A. geeft hen advies en in Brussel zijn er ook vakbonden om sans-papiers te helpen,” klinkt het.