Patiënten Sint-Jan missen helende moestuin aan Congres

Te midden van gigantische grauwe appartementsblokken, inritten voor parkeergarages en bouwwerven voor meer woontorens liggen twee lapjes groen, links van de ingang van Brussel-Congres, die tot eind 2015 als moestuin werden bebouwd. Inmiddels zijn ze helemaal verwilderd, en overweegt de Stad om ze weg te halen. En dat terwijl de afdeling psychiatrie van de Sint-Janskliniek niets liever wil dan hier opnieuw met de patiënten in de aarde te wroeten.

De natuur is weerbarstig, in de voorschoot groen aan Congres. De alles overwoekerende stinkende gouwe trekt met haar gele bloemetjes bijen aan die enthousiast rondzoemen. Een eenzame peperplant piept er tussenuit. In het krioelende groen moeten heggenmussen dit voorjaar goed verscholen nesten hebben gebouwd, want zwermen jonge exemplaren suizen rond. Een plastic zak vol zwerfvuil, gedumpt in een van de twee tuinperken, verstoort de idylle bruusk. Half vergane afsluitingen slingeren rond op het trottoir.

Joost Rademaekers is hoofdverpleegkundige op de afdeling psychiatrie van de vlakbij gelegen Sint-Janskliniek. Hij merkte de bakken in 2012 op en besefte meteen het potentieel voor zijn patiënten. Een collectief had er in 2010 een tijdelijke moestuin opgebouwd, maar zij waren weggetrokken en de bakken – Monsieur & Madame Potager, samen goed voor 170 m² – waren gebleven.

'Moestuin op minder dan 5 minuten stappen'
“Het is goed voor onze patiënten om naar buiten te gaan, om even met iets anders bezig te zijn, om te zien dat er nog iets anders is dan hun wanen of hallucinaties”, vertelt Rademaekers. “Een collega had net daarvoor nog een soortgelijk project geopperd in Watermaal-Bosvoorde, maar dat was veel te ver weg. Deze potentiële moestuin lag op minder dan vijf minuten stappen.”

De psychiatrische afdeling zocht al langer een tijdsbesteding waar patiënten snel in konden stappen of afhaken. Rademaekers legde de contacten, en in juni 2013 werd de vernieuwde stadstuin officieel ingehuldigd. Vertegenwoordigers van de Stad en Leefmilieu Brussel waren van de partij om het lintje door te knippen.

Courgettes stelen
“De tuin zorgde voor een begin van contact met de buren”, zegt Rademaekers. “Zij kwamen kijken wat we deden, een paar sappige tomaten of een courgette stelen, wat munt plukken. Maar dat was op zich niet erg. We hoeven de ziekenhuiskeuken niet te bevoorraden. Het proces, het feit dat de tuin patiënten zin helpt doen krijgen in iets anders, was voor ons veel belangrijker.”

Omdat in het ziekenhuis strenge hygiëneregels gelden, kon soep van de zelfgeteelde uien eigenlijk niet. Maar een keer of twee gebeurde het toch, clandestien. De patiënten konden tijdens het werken genieten van de zon, de begeleiders konden de groepsdynamiek observeren. “Het is zoals in het echte leven”, zegt begeleidster Marie Dehou. “De ene werkt het liefst alleen in een hoekje, een andere werkt liever samen. De ene vond de tuin geweldig, de andere zag het vooral als een kans om buiten te komen.”

Sint-Jan wou 1.000 euro bijleggen
Drie zomerseizoenen lang konden de patiënten van de Sint-Janskliniek er schoffelen en wieden, zaaien en (af en toe een beetje) oogsten. Tot de teeltbakken langzamerhand uit elkaar vielen. In 2014 nam Rademaekers contact op met het kabinet van bevoegd schepen voor Groene Ruimte Ahmed El Ktibi (nu opgevolgd door Khalid Zian, red.).

Die beloofde de zaak te bekijken, maar er kwam geen schot in de zaak. Sint-Jan vroeg zelf bestekken op om de kostprijs van de vervanging van de bakken te ramen. “Vierduizend euro zou het kosten. De directie wou zelfs duizend euro bijleggen, maar de Stad reageerde niet op onze vragen”, zegt Rademaekers. “Terwijl wij toch een dienst bewezen aan de Stad, door in een verwaarloosde, geïsoleerde hoek ook letterlijk een beetje leven te blazen. In november 2015 hebben we dan met spijt in het hart besloten de overeenkomst op te zeggen.” Onkruid en heggenmussen profiteerden.

Subsidies beschikbaar... bij Gewest
Nochtans is er financiële steun mogelijk voor wie in Brussel een stadsmoestuin wil onderhouden. Het gewestelijk agentschap Leefmilieu Brussel voert al een paar jaar campagne voor meer stadslandbouw in de stad. Er zijn subsidies beschikbaar voor nieuwe moestuinen, laat de woordvoerster aan BRUZZ weten. Maar die zijn bedoeld voor wijkcomités en burgercollectieven, en voor zover de woordvoerster kan achterhalen heeft de Stad Brussel de kwestie van de zieltogende Mr & Madame Potager nooit aangekaart.

Toen BRUZZ het kabinet-Zian vorige week naar het tuintje vroeg, werd daar verbaasd gereageerd. “Nu jullie ons hebben verwittigd, gaan we een ploeg ter plekke sturen om de schade vast te stellen. Als die meevalt, kunnen we ze verhuren aan andere geïnteresseerden. Als de bakken te zeer beschadigd zijn, dan gaan we ze weghalen."

En dat terwijl Joost Rademaekers de ene na de andere mail aan de Stad over de tuinbakken kan openklikken op zijn pc. Een antwoord kwam er niet. “Ik zoek geen ruzie, maar ik vind het gewoon ontzettend spijtig dat dit project stopgezet is”, zegt hij. “Wij willen er altijd met alle liefde weer opnieuw mee beginnen, als de overheid mee wil investeren.”