Psycholoog Katrien De Koster: 'Laat gevangenen niet zonder stem'

De stem van gevangenen wordt zelden gehoord in de wetenschap of het maatschappelijke debat. Dat is een probleem, want vaak hebben gedetineerden zelf heel goede suggesties om hun situatie of het beleid rond het gevangeniswezen te verbeteren. VUB-professor en psycholoog in de Brusselse gevangenissen Katrien De Koster hoorde hun meningen wél.

We hebben, in samenwerking met Odisee en met een groep ex-gedetineerden, gesproken met gedetineerden in de gevangenissen van Vorst, Berkendael en Sint-Gillis over de manier waarop zij de gevangenis van de toekomst zien. Men zou kunnen verwachten dat veel van hen droomden over zwembaden en luxecellen. Maar hun meningen overstegen vaak hun eigen situatie. ‘Voor elke goede school die je opent, kun je een gevangenis sluiten,’ zei één van hen bijvoorbeeld.”

“De meeste van hun wensen gingen over menswaardigheid en respect. Hun suggesties waren heel basic en dat vind ik schrijnend. Propere cellen bijvoorbeeld met een matras zonder vieze vlekken. Of zonder schimmel aan de muren. Radiatoren die werken, ramen die open en dicht kunnen. Maar vooral willen ze gehoord en gezien worden als mensen die fouten maakten en niet alleen als criminelen.”

“Een andere grote frustratie is het gebrek aan informatie. Een voorbeeld: als gevangenen papieren nodig hebben voor een voorlopige vrijlating, kunnen ze dat aanvragen met een briefje. Maar veel van die papiertjes raken niet op de juiste plek, en gevangenen horen er nooit meer iets van. Sommigen schrijven dagelijks wel twintig of dertig briefjes en krijgen geen antwoord. Dan zou een transparant systeem via een computer geen overbodige luxe zijn.”

“Pijnpunten die te maken hebben met infrastructuur zullen zijn opgelost met een modernere gevangenis, zoals in Haren. Er komen waarschijnlijk computers in de cellen. Het gebouw zal nieuw zijn, en de cellen hopelijk comfortabeler. Toch is het ook tijdens de ontwikkeling van die nieuwe gevangenis van belang om te luisteren naar gedetineerden. Die kunnen, bijvoorbeeld in een speciaal daartoe opgerichte raad, ook meedenken over het regime, en de cultuur die er heerst in een gevangenis.”

“Of gedetineerden worden gehoord wanneer het beleid gemaakt wordt, verschilt van gevangenis tot gevangenis. In principe moet het, want artikel 7 van de algemene basisbeginselen stelt dat er in elke gevangenis een klimaat van overleg moet worden nagestreefd. Daartoe moet een overlegorgaan in elke gevangenis opgericht worden om die inspraak te bekomen. In de praktijk is dat vaak dode letter, ook in de Brusselse gevangenissen.”

“Een directeur kan natuurlijk ook aan externe diensten die in de gevangenis komen, vragen om te helpen om inspraak te organiseren. Vergelijk het met een huurdersraad in een rusthuis, waar aan de bewoners wordt gevraagd wat de bezorgdheden en verbeterpunten zijn: ‘Dit is het beleid dat we willen invoeren, is dat volgens jullie een goed idee?’”

Signalen
“Daarnaast denk ik dat er meer wetenschappelijk onderzoek naar gedetineerden moet komen, maar ook dat de signalen van hulpverleners beter moeten worden gebruikt. We schrijven die dingen wel in onze jaarverslagen, en sturen ze naar de Commissie van Toezicht, maar ook met haar bevindingen wordt weinig gedaan. Terwijl het, hetzij onrechtstreekse, manieren zijn om de stemmen aan bod te laten komen.”

“Er kan nog zoveel beter. Ondersteuning door het personeel bijvoorbeeld. Dat wordt nu vaak niet als hun taak gezien, maar stel je voor dat de beambte, nadat een gevangene is teruggekomen van de rechtbank, direct informeert hoe het was en hoe hij zich daarbij voelt? Nu is het vaak wachten tot iemand dagen of weken later bij de psychosociale dienst of een externe dienst terechtkan, maar ondertussen is er geen ondersteuning. Als iemand heel slecht nieuws heeft gekregen, dan voelt hij zich vaak angstig, depressief en dat kan snel erger worden, tot en met suïcidegevoelens toe.”
“Gedetineerden moeten niet gepamperd worden, maar wel met respect en menswaardigheid worden behandeld. Dat uit zich in de infrastructuur, begeleiding en inspraak.”

Tijdens de Nationale Dagen van de Gevangenis staan organisaties uit de sector stil bij de straf­rechtelijke en penitentiaire problematiek. Dit jaar loopt de editie onder het thema ‘Gedetineerd. En de familie?’ van 18 tot 28 november. Het volledige programma op www.jnp-ndg.be.