Spraakmaker: Philippe Vandermaelen

Brussel heeft er een nieuwe grote naam bij, Philippe Vandermaelen. Deze negentiende-eeuwse visionaire geograaf en cartograaf heeft zijn plotse bekendheid te danken aan Marguerite Silvestre, conservator Kaarten & Plannen van de Koninklijke Bibliotheek, die jarenlang onderzoek deed en deze week een lijvig boek over het leven van deze ware homo universalis uitbrengt.

Vandermaelen, geboren in Brussel in 1795 als zoon van een rijke zeepfabrikant, was handelaar in chemische producten toen hij in 1825, als autodidact, een ambitieuze en revolutionaire wereldatlas publiceerde. In zijn Atlas universel werd de aarde voor het eerst op eenzelfde, uitzonderlijk grote schaal weergegeven. Vervolgens bracht hij een atlas van Europa uit, minder spectaculair, maar uitermate precies.

In 1830, na de Belgische onafhankelijkheid, legde hij zich toe op de studie van onze contreien. Het Belgische grondgebied was in die tijd immers amper bestudeerd op natuurwetenschappelijk vlak. De Ardennen waren minder bekend dan de Alpen of zelfs de Andes. Vandermaelen maakte twee topografische kaarten van de jonge Belgische staat en begon ook aan een geografische beschrijving van de provincies.

Als geograaf had Vandermaelen een grote bewondering voor zijn Duitse tijdgenoot Alexander von Humboldt, die alle natuurwetenschappen in de geografie integreerde. Toen hij, vlak voor de Belgische onafhankelijkheid, zijn ‘Établissement Géographique de Bruxelles’ oprichtte in Molenbeek, trok hij die logica helemaal door. Het ‘Établissement’, een voorloper van het Nationaal Geografisch Instituut, was in die tijd het meest actieve wetenschappelijke centrum van België. Het omvatte een bibliotheek over geografie en natuurwetenschappen, een school voor plantkunde en prachtige serres met zeldzame planten dankzij de door Vandermaelen gefinancierde overzeese expedities.

De homo universalis Vandermaelen was ook begaan met onderwijs. Als reactie op het verval van het openbare lager onderwijs na de Belgische onafhankelijkheid, richtte hij een kosteloze lagere school op waar alle kinderen, ongeacht geloof of afkomst, samen zaten en proefondervindelijk onderwijs kregen, afgestemd op de capaciteiten van elkeen.

Vandermaelen stierf in 1869. Van zijn indrukwekkende ‘Établissement Géographique’ is niets meer over. In de plaats van de statige beboomde oprijlaan kwam de grauwgrijze Vandermaelenstraat, die later bekend werd door de Pandymoorden.