Prestigieuze beurs voor evolutionair biologe

Evolutionair biologe Karine Van Doninck heeft een prestigieuze beurs in de wacht gesleept. Ze is een van de elf excellente onderzoekers in ons land die gedurende vijf jaar de steun krijgen van de Europese Onderzoeksraad, elk goed voor een bedrag van ongeveer 2 miljoen euro. Tegelijk is ze het brein achter de artistieke bed & breakfast DRUUM in de Hopstraat. “Onderzoek is, net als kunst, een passie waar je volledig voor moet gaan.”

Aan de keukentafel in de ruime loft in het achtergebouw van de B&B reageert de in Brussel geboren wetenschapster opgetogen op het nieuws. “Eerst dacht ik dat ik met mijn cv geen schijn van kans had. Onderzoekers uit de hele wereld kunnen een ‘ERC Consolidator Grant’ aanvragen, zolang ze in de EU werken. Maar ik heb me grondig voorbereid tijdens een sabbatical van zes maanden en heb mijn projectvoorstel enthousiast verdedigd voor een jury van topexperts. Ik wou de kans krijgen om mijn wetenschappelijke ideeën eindelijk te kunnen verwezenlijken.”
Het slaagpercentage bedroeg uiteindelijk 13,8 procent. Ze kijkt uit naar de vele deuren die de beurs opent, maar beseft dat er een zware verantwoordelijkheid op haar rust. “Nu moet ik het bewijzen. Voor mezelf en mijn internationale topteam, dat uit technici, masterstudenten, postdocs en doctorandi bestaat.”

Seksloos
Haar onderzoeksgebied geniet geen grote bekendheid, maar intrigeert des te meer. Raderdiertjes, ook wel bdelloid rotiferen genoemd, zijn minuscule meercellige dieren van nog geen millimeter groot die overvloedig voorkomen in mossen in tuinen en korstmossen op bomen. De soort telt alleen aseksuele vrouwtjes. Van Doninck, die met haar team het genoom in kaart bracht en daarmee het gerenommeerde tijdschrift ‘Nature’ haalde, weet waarom: “Ze klonen zichzelf via celdeling. In wetenschappelijke kringen gelden ze als evolutionair schandaal, omdat ze variatie weten te creëren zonder seksuele voortplanting. Maar hoe? De rotiferen blijken wel genetisch materiaal op te nemen van andere organismen zoals bacteriën en planten.”

Al minstens zestig miljoen jaar lang blijken de raderdiertjes te evolueren op onze planeet. Hun taaiheid is onovertroffen. Ze leven gemiddeld dertig dagen, maar ze bezitten een spectaculair herstelvermogen. “Als je ze na tien dagen uitdroogt of invriest, kunnen ze jaren later nog twintig dagen verder leven en zich verder aseksueel voortplanten. Ze schakelen hun beschadigde cellen niet uit, maar herstellen hun genoom.” De komende vijf jaren wil Van Doninck er een nieuw biologisch modelorganisme van maken en de moleculaire mechanismen achter die extreme tolerantie ontrafelen. Ze vermoedt ook dat de diertjes genetisch veranderd zijn na het herstelproces. “Wie weet, kun je mannetjes door uitdroging vervangen en toch evolueren (lacht).”

Levende kanker
Haar hart klopt voor fundamenteel onderzoek. “Ik wil de tijd hebben om alles uit te pluizen en de volledige puzzel te leggen zonder al over het businessaspect na te denken,” verklaart ze. Dat belet niet dat ze al mogelijke toepassingen voor ogen heeft. Ze zal samenwerken met het Europese Ruimteagentschap ESA. “Als astronauten naar de ruimte gaan, raakt hun DNA soms beschadigd. In de ruimte is er meer kosmische straling en geen zwaartekracht. We gaan raderdiertjes met kapot DNA meesturen om te zien of geen gravitatie het herstelvermogen belet.” En dan is er nog de link met kankeronderzoek. “Rotiferen zijn een soort levende kanker met cellen die de celdood blijken te ontwijken en zich ongecontroleerd verder delen.”

De tweetalig opgevoede Van Doninck doctoreerde aan de VUB in 2003 met de grootste onderscheiding, maar werkt, na buitenlandse ervaringen aan Harvard en in Montpellier, als professor aan de Universiteit van Namen. Vanwaar de keuze voor een kleine instelling die opgericht is door de jezuïeten? “Posities als prof zijn sowieso dun gezaaid. Ik krijg in Namen voldoende vrijheid en ben aangenaam verrast door het open klimaat. Ik treed bijvoorbeeld in dialoog over de evolutie met een fantastische priester. Nu ik de beurs gewonnen heb, word ik nog meer op een piëdestal gezet. Ik zit hier momenteel goed, al voel ik mij in mijn onderzoeksdomein wel eenzaam.” Het lesgeven ligt haar. Ze oogst staande ovaties als ze haar eerstejaarsstudenten inwijdt in de wondere wereld van het dierenrijk.

Henin & jardin
Feit is wel dat ze de beurs in eigen naam binnengehaald heeft en met haar team vrij zou kunnen verhuizen. Het buitenland is echter minder evident, omdat ze een dochter heeft van vijf en ook zorgt voor de drie kinderen van haar eveneens hardwerkende partner. Dat vergt een hele organisatie: “We verdelen de huishoudelijke taken en drie dagen per week hebben we een nanny.” Maar ze voelt zich niet benadeeld als vrouw in de wetenschap. “Ik merk dat competente vrouwen momenteel veel kansen krijgen. Ambitieuze jonge wetenschapsters moeten uit hun kot komen en ervoor gaan in de veeleisende, competitieve wereld die de wetenschap is. Voor verplichte quota ben ik niet gewonnen.”

Van Doninck stapte in de voetsporen van haar vader. Fysicus Walter Van Doninck doceert aan de VUB, was onderzoeksdirecteur bij het Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek Vlaanderen en vicevoorzitter van de raad van het befaamde Europees Centrum voor Nucleair Onderzoek (CERN). Maar van hem mocht ze zelf haar pad kiezen en het had niet veel gescheeld of ze was tennisster geworden. “Toen ik vijftien was, draaide mijn leven rond tennis. Ik heb Justine Henin nog verslagen.” Maar ze keek als kind al naar Le jardin extraordinaire, het natuurprogramma op de RTBF. En toen ze een vriendin verloor aan kanker, groeide haar interesse voor wetenschap.

Boksen
Brussel is al veertig jaar lang haar stad en met DRUUM wil ze iets teruggeven: een unieke bed & breakfast in een negentiende-eeuws fabrieksgebouw tussen de Dansaertstraat en het kanaal, maar ook een creatieve vrijplaats en een artistiek laboratorium. Zes zorgvuldig geselecteerde kunstenaars ontwierpen de originele kamers en krijgen een percentje als er gasten overnachten. De muzikanten van Jacle Bow wonen in en doen de reserveringen en de ontbijten. Gerlando Infuso werkt in de vroegere paardenstallen aan een opvolger van zijn bekroonde stop-motionfilm Les Pêcheresses. Het hotel is ook een populaire plek voor filmopnames en fotoshootings.

Het eerste jaar liep door de nasleep van de terroristische aanslagen erg moeilijk, maar de meeste bezoekers waren laaiend enthousiast. “Als ze tenminste geen hotel met een receptie, kamerbreed tapijt en een tv op de kamer verwacht hadden.” ’s Zondags serveert Van Doninck soms zelf het ontbijt met een keur aan producten met een lokale toets, zoals brood en gebak van Sirre, koffie van café Velvet, confituur van Circus Zonder Handen en granola van Cultureghem.

“De rijkdom van Brussel is de diversiteit,” besluit de onderzoekster. Dat ervaart ze zelf aan den lijve als ze bokst bij de Brussels Boxing Academy. Want sporten is voor haar niet alleen een fysieke uitlaatklep na het vele denkwerk, ze komt er letterlijk in contact met de superdiverse samenleving. “In België zou ik nergens anders kunnen wonen dan in Brussel.”