'De stress stopt aan de poolcirkel'

"In Brussel denken ze dat je wild, rendieren bijvoorbeeld, achter hekken kunt opsluiten. Je hoeft ze maar bij te voederen om ze naar het slachthuis te brengen, zeggen ze. Terwijl een rendier 240 planten uit de natuur nodig heeft, in plaats van een zoutpaal om aan te likken. De Europese wetgevers - 'Brussel' heet dat voor de Finnen - snappen het niet altijd."

Retourtje Brussel-Finland (1): Vlamingen in Rovaniemi
Op 1 juli neemt Finland voor zes maanden het voorzitterschap van de Europese Unie waar. En wat kunnen wij leren van de Finnen? We spraken een aantal Finnen die in Brussel wonen. En ja, ze koesteren toch allemaal iets gemeenschappelijks. Om dat te begrijpen, gingen we eerst zelf in het Hoge Noorden van Europa een kijkje nemen. In Rovaniemi, de hoofdstad van Lapland, bij Vlamingen die, zodra ze met pensioen waren, hun huis verkochten voor het poolcirkelgevoel.
"Want deel uitmaken van de natuur en de wereld leer je in het woud, en niet uit een boek," hoorden we de rendierboer Sami Ruismäki zeggen, de eerste Saam met wie de Vlamingen bevriend raakten.

'Sorry dat ik te laat aan tafel kom, ik was mijn oriëntatie in het moerasbos kwijt," zeg ik na een ervaring die me koud en warm zweet had bezorgd. Een rendierpad over de mossen van het drassige berken- en sparrenbos had me op een dwaalspoor gebracht. "Rendieren ontmoet, of een eland?" krijg ik als antwoord, alsof er geen reden tot paniek mocht zijn. Chris en André Paesmans-Colin, Vlaamse senioren die vijf jaar geleden hun stek ruilden voor een optrekje dertig kilometer boven de poolcirkel in Vikajärvi (Rovaniemi), blijven er 'Fins rustig' bij. "Je zult altijd wel ergens uitkomen, als je er tijd voor neemt. In ruil krijg je een gevoel van rust. Er valt zoveel in een bos te beleven," weet André Paesmans. Al geeft Chris Colin toe: "Als ik in augustus bosbessen pluk, hang ik koordjes aan de bomen om de weg terug te vinden." Ze is zelf nog nooit tot achteraan in haar sprookjesbos geraakt. "Het volle nachtlicht kleurt er grillige vormen tussen het mos. En ik weet zelf niet hoe te reageren mocht er plots een beer staan - dat kan namelijk."

Stilte, fantasie en sprookjes gaan in Lapland hand in hand. Niet voor niets kozen beide Vlamingen voor Finland om de positieve invloed van een rustig natuurmilieu op de mens te ervaren.
Paesmans werkte als elektricien bij het schoonmaakbedrijf Boma en kreeg bij zijn pensionering de Gouden Engelse Sleutel, omdat hij alle klussen kon klaren. Colin was huismeesteres in een school. Zodra ze allebei met pensioen waren, verkochten ze hun hebben en houden en vestigden ze zich hier in 2002. "We vonden geen rust meer in België," zegt zij. "In 1990 reden we voor het eerst naar de Noordkaap, totaal wat anders dan 's zomers met de motorhome naar Joegoslavië, waar we in München al in de file stonden. Druppelsgewijs werd de drukte ons te veel.

Rij je op een mooie dag naar de Ardennen of de zee: altijd file. Een mens woont twintig kilometer van de stad, maar je doet een uur over de rit. Wie staat bij die absurditeit nog stil? Toen ik naar de tentoonstelling Antarctica in het Jubelpark ging, mocht ik even lang in de rij aanschuiven als dat de rondgang duurde. Maar wat de doorslag gaf, was een gezellig terrasje in Essen: ik stond nog maar net recht, nog niet goed wetend of ik weg zou gaan, of mijn stoel was al bezet door Hollanders. Weet je, de onverdraagzaamheid, ook tegenover vreemdelingen in België, komt omdat iedereen moet vechten voor een plaatsje. We wonen op een mierenhoop. Finland heeft plaats zat." Waar andere senio­ren naar de Middellandse Zee verkassen, kozen Colin en Paesmans voor Lapland. Midden in het natuurschoon rond Rovaniemi vonden ze vier hectare met woonst - goed betaalbaar. De container huisraad vanuit België kostte minder dan een verhuiswagen in eigen regio. Hun idyllische plek ligt bij een verhoogde grondweg, zonder putten. Al zag ik er enkele die kort nadien al met asfalt werden opgevuld. "De eerste dag met sneeuw wordt er al geruimd. Daar kunnen ze in België nog van leren. 's Winters rijden we altijd op sneeuwvrije banen. Al houden Porsche en Audi wat verderop, op het bevroren ven, hun sliptestritten in januari en februari. Soms zie je de velgen bij min dertig kapotvriezen."

Hun grote blokhuis, met vijf slaapkamers en een reuzensalon met Finse speksteenkachel, is omringd door natuurschoon. Verderop een stal, die plaats biedt aan de sneeuw­scooter van zevenduizend euro die Paesmans een winter geleden gekocht heeft. Een losstaand saunahuis met houtkachel en een zitkamer die ruikt naar de open haard en grillworstjes. Verder weg in de tuin: een bio-wc op stelten, met achteraan een vat dat geledigd kan worden. Rio­leringen vind je hier niet. En rondom bossen, meren en ven. Verspreid en altijd weg van de straatkant - uit respect voor andermans rust - wonen de buren, die je niet hoort of ziet, tenzij in de winter, om de sneeuw van de oprit te ruimen.Terwijl Chris Colin op internet de Vlaamse pers doorneemt, leest André Paesmans nog voor zijn scheerbeurt al een boek: senioren van hun tijd. "Denk niet dat we hier zo geïsoleerd leven, al hoeft al dat wereldnieuws voor ons niet meer. Een wielerrit op de Mont Ventoux kan er wel in, en het duel Clijsters-Henin op Roland Garros. We hebben een schotelantenne, maar het kwam er nog niet van om drie bomen te rooien om ook de Belgische zenders binnen te halen."

Bessen voor werklozen
We trekken, ditmaal vergezeld, zo ver het veilig is het bos in om de biodiversiteit te ontdekken. "Volgende week komt er een Vlaamse vriend langs om orchideesoorten te fotograferen," zegt Colin. "En je bent nog enkele weken te vroeg om bessen te plukken. Heerlijke bessen, door de vele zonuren die ze 's zomers krijgen. Een derde van de bessen wordt niet geplukt - je kunt er in de bossen niet bij en de jeugd ziet op tegen de arbeidsintensieve klus."

Maar er zit ook een goede kant aan. In de pluktijd van de puolokka (aalbes), mustika (blauwe bosbes) en hilla (moerasbes) krijgen werklozen minder steun. Ze moeten maar bessen plukken, waarmee ze een aardige cent kunnen bijverdienen. Op verzamelplaatsen kunnen ze hun bessenpluk slijten aan inkopers die voor de confituur- en likeurindus­trie werken.
De meest begeerde en bijgevolg duurste Finse bes is de hilla (Rubus chamaemorus). Er wordt jaarlijks een hilla-prinses verkozen: dat wordt het meisje dat de meeste bessen weet te plukken. Een makkelijke klus is dat niet: met laarzen het moeras in, volledig aangekleed met handschoenen en al. Met een hoedje met muggennet moet ze de heetste dagen van het jaar trotseren. Met de nooit ondergaande zon daalt de temperatuur niet zo veel 's nachts. En maar blijven plukken. "Weet je," zegt Colin, "onze aardbeien komen de rest van Europa niet binnen. Het zal zeker niet zijn omdat ze te veel uren licht van de niet ondergaande zon kregen, en daardoor te zoet zijn en te veel vitaminen hebben. Neen, ze zijn te klein om toegelaten te worden op de Europese veilingmarkt. Van de biodiversiteit in Lapland hebben ze in Brussel geen kaas gegeten."

Attracties
Ik wil weleens weten waarom de twee kozen voor Rovaniemi. Louter toeval, krijg ik te horen. Al is dit - in vogelvlucht 2.158 kilometer van Brussel - niet het einde van Lapland: de straat loopt nog zevenhonderd kilometer door, tot aan de Noordkaap.
Met zijn deelgemeenten is Rovaniemi driemaal zo groot als het Brussels gewest. De grootste gemeente van Europa, klinkt het fier. Wereldberoemd werd deze plek op de poolcirkel om zijn Santa Claus Village, waar de kerstman dagelijks present is. In de wintermaanden stranden hier twintig vliegtuigen per dag om de sfeer op te snuiven, vol toeristen richting Kerstman. En omdat dit ook het laatste treinstation is, stroomt het ook daar vol. Al merken we bij een bezoek dat het nu ook al aanschuiven is om de enige echte Joulupuk­ki - zo heet de Kerstman - te zien.

Op een grote foto staat de Kerstman bij de nieuwe 'wereldster' van Rovaniemi: de rockgroep Lordi, die dit jaar het Eurovisie Songfestival won. Het is een publiek geheim dat de frontman van Lordi twee kilometer van hartje stad woont, maar paparazzi werken niet voor Brussel Deze Week, en dus zoek ik hem niet op. Vanavond (9 juni) treedt Lordi voor het eerst na zijn overwinning op in de Lappi Areena van Rovaniemi, zeg maar het lokale Sportpaleis voor ijshockeywedstrijden. Overdag waren er al opwarmconcerten op het stadsplein, waarvoor militairen wegomleggingen afbakenden.
Je moet blind zijn om niet te zien dat de Lordi-hype ook op de lokale mode is ingeslagen, met de wildste varianten. De naam Lordi werd zelfs officieel aan het grote stadsplein toegevoegd.
Finse rock is naast traditio­nele folk een identiteitsproduct geworden. Finnen dragen hun land in hun hart.

Vakantie
Chris Colin helpt kleine starters in de sector met vertaalwerk naar het Engels, Frans en Nederlands. En ze gidst ook voor groepen. "Finland is in trek: tot Pasen zitten alle vliegtuigen vol, voor de winter en het voorjaar 2007 moet je nu al boeken. Engelsen komen zelfs voor één dagje: sneeuwscooteren en weer weg. Hier passeert wel wat, tot mobilhomes van Italianen toe: met z'n allen naar de Noordkaap. Er valt veel te beleven: in de winter heb je de langlaufpistes, de sneeuwscooterwegen, de rendier- en hondensleetochten. Vanuit Helsinki kun je met de sneeuw­scooter makkelijk over het sneeuwlandschap en de bevroren meren tot 1.400 kilometer noordwaarts rijden. Bewegwijzerde parcoursen, van de straat af, heb je hier genoeg, met af en toe een kota kahvio, een koffiestandje. Maar er vallen jammer genoeg ook doden: onder de mensen die van het pad afwijken en het ijs onder hun tuig zien breken."

"Bij de zomerwandelingen kun je gratis in boshutten voor één nacht overnachten. Is er al iemand, dan schuif je gewoon bij. En bij bewegwijzerde rustzones zijn er schutplaatsen met droog hout om een barbecue te houden. Of je kunt vissen op regenboogforellen, mountainbiken, kanovaren, raften,..."

Vooroordelen
Chris Colin verkoopt het land nog beter. "Finland kent de meeste uren zonlicht van heel Europa. Om een uur 's nachts kunnen we nog een boek bij zonlicht lezen. Zeg hier nooit tegen je kinderen: 'Voor het donker thuis, hé.' Hier heb je nog echte seizoenen, met droge vrieskou en poedersneeuw waar je water aan zou moeten toevoegen om een sneeuwman te maken, zo droog en zuiver. Je ruikt de herfst op 1 september, en als de lente uit de sneeuw priemt, is alles meteen groen. In België is het na de hittegolf acht maanden herfst. En wie hoor je over Finland clichés rondstrooien? De mensen die als domme toerist niet verder dan hun neus kijken. Een Vlaamse journalist die ik ontmoette, schreef dat de drank in Finland duur was - uiteraard, hij zat zich te belazeren in de hotelbar. Zoek jij in Brussel de hotel-restaurants op om je pintje te pakken?"

Dat willen we weleens checken. We schuimen de rekken van de supermarkt af: hetzelfde luxeaanbod als in België. Ik herken een boel Franse en Chileense wijntjes: ze kosten hier gemiddeld anderhalve euro meer. Het Italiaanse en Zuid-Afrikaanse aanbod is niet onoverkomelijk duurder. Groenten en fruit: dezelfde prijs als in België.

Aardappelvariëteiten als nicola, gloria en rode eerstelingen kosten bij de euro per kilo. Een halve verse zalm: acht euro. Ik trakteer Chris Colin in een patisserie. Dezelfde tarieven als bij ons, voor verse bisquits met fruit. Een koffie­tje kost overal doorgaans anderhalve euro, en je krijgt stellig een tweede kopje gratis. Ik ben overtuigd: België is niet goedkoper.
"Mensen overdrijven," beweert Colin. "'Het zit hier vol muggen,' zeggen ze dan. Ja, als je op de warmste dagen het moeras in trekt. Maar ik ben nog nooit opgevreten door muggen. De roep van de natuur is sterk. Werken en de stad horen samen. Maar vrije tijd staat bij de Finnen voor 'de remmen los': mateloos drinken kan dan zonder schroom, en natuurbeleving is hét avontuur voor een goed gevoel. Zo zit de Fin in elkaar: fier op zijn land. Jullie hebben toch Belgische chocolade en bier, zeggen ze me dan. Ja, we hebben ook wel wat om fier op te zijn. Maar pakken we ermee uit? Voor een Leffe betaal ik hier vijf euro. Er zou toch eens een leverancier mogen komen die wat meer van onze streekbieren afzet, want de Finnen lusten ze wel."

In het rendierbos
Ik wil weten wat de Samen over Brussel denken. De honkvaste traditionalisten, bedoel ik dan - als die er nog zijn. Enkel in Rusland zijn de Sami nog zwervers, niet in Lapland, Zweden en Noorwegen. Maar de rendierherders kampen met regelgevingsproblemen. Ze weten zevenhonderd kilometer zuidelijker - in Helsinki - nog niet hoe je moet boeren, laat staan in het Berlaymontgebouw, gaat de klacht.

We rijden naar de rendierboerderij Sirmakko in Saarenkylä. Vorig jaar kreeg Sirmakko Europese steun om het lokaal cultuurtoerisme te promoten. Het huis werd een restaurant en er kwam een zaaltje bij: goed om vierduizend toeristen per jaar te ontvangen, wegwijs te maken met de Lappen-ceremonies en ze een lange rendiertocht door de natuur te laten maken. Want de grote toeristische organisaties kunnen het alleen niet meer bolwerken: de drang naar de nordic feeling groeit sterk.

Chris Colin steekt in het hoogseizoen een handje toe met tolkwerk bij Sirmakko. Maar het startslot van de Range Rover doet het niet meer. Daar staan we nu, midden een afgelegen rendierbos. En de Samen die aanvankelijk helpen, staan er nadien rustig op te kijken. De takelwagen komt vandaag nog, maar wanneer? Ik krijg goede raad: "Een ding leer je hier wel: geduld. Probeer niemand te porren; het lukt toch niet. Je maakt het jezelf maar moeilijk. Hier is de tijd meester." Vader Ilpo, die met zijn tijd mee moet, verstaat ons niet, maar zijn schoonzoon Sami Ruismäki legt hun cultuur uit: "De stress stopt aan de poolcirkel. Tijd nemen voor koffie is geen tijd verliezen." Leren doe ik het toch niet in drie dagen: ik wil voortmaken. "Waar is je gsm?" zeg ik om het ijs te breken. "Daar maak ik geen misbruik van, het blijft een werkinstrument. Als ik mijn vrienden wat te vertellen heb, dan zoek ik hen op. Bovendien, mannen in Lapland spreken niet snel tegen elkaar, om elkaar niet te kwetsen."

Inmiddels lopen we heel rustig het bos in, om de getemde rendieren niet op te schrikken. Eén albino-jong - er wordt er eentje per duizend rendieren geboren - blijft schuchter op afstand. Ruismäki zegt: "Over een week trekken we naar de heide waar alle rendieren van verschillende Sami na de winter samenstromen. We drijven ze in kralen, om de kalveren te merken. Elk kalf (waarde: 200 euro, red.) schuilt bij zijn moeder, zodat de eigenaars weten wat hun nieuwe eigendom is. In drie weken is de klus geklaard. Pas in oktober, als de dieren slachtrijp zijn, is er de keuring voor de kweek, een deel voor vleesverkoop in de slachterij en twee rendieren per gezinslid voor eigen consumptie. En we proberen in twee tot drie jaar tijd een aantal rendieren te temmen, voor de rendiertochten."

Over de hoofden
"Het toerisme is een goede zaak, want als rendierboer heb je het vandaag lastig. Nu wil Brussel (lees: de Europese regelgeving, red.) alle rendieren achter een omheining, in plaats van de vrije kuddetocht in de winter. Het is verdorie wild, hoe hou je dat opgesloten? Bovendien eten ze 240 verschillende planten in de vrije natuur. Voor slachting moeten ze nu al naar nieuw gebouwde slachthuizen, per vrachtwagen. Gedaan met in de kraal te slachten. We ervaren het gevolg nu al. Het vlees is taai, want een dier dat opgesloten staat, krijgt al snel last van spanningen. De stress is goed te proeven."

Terug thuis praten we na terwijl Colin karjalanpirakka bakt, een gezouten rijsttaartje besmeerd met eier­boter. "'Europa' is een goede zaak voor de ontwikkeling van Finland, al was het om de lokale projectondersteuning. En toch knaagt het gevoel dat 'Brussel' boven de hoofden van de Finnen beslist over materies waar ze de realiteit nooit van hebben gezien. Misschien was het beter dat de Scandinavische landen, de Oostbloklanden en de mediterrane landen binnen Europa aparte blokken waren. Cultuur, landbouw én klimaat hebben in deze regio een eigen karakter," vindt ze. Op de poolcirkel denkt een mens heel helder, denk ik dan. Al moet ik toch nog één vraag stellen: "En wat als jullie je op een oudere dag niet meer echt kunnen beredderen?" - "So what?" klinkt het. "Dan verkopen we gewoon de boel. We hebben het dan toch vijf of tien jaar van ons leven gehad: dat onbetaalbare stukje rust op mensenmaat."

Met dank aan European North Lapland-Oulu EU Office