De wonderjaren van de Vlaamse podiumkunsten

Op het Theaterfestival, nog tot en met 5 september, gebeurt nog meer dan belangwekkende theatervoorstellingen weer op de planken brengen. Zo omvat het goedgevulde parallelprogramma ook de presentatie van de episode uit de Toneelstof-reeks, die de geschiedenis van het Vlaamse theater in woord en beeld brengt.

T oneelstof is het werk van het Documentatiecentrum voor Dramatische Kunst en de vereniging van Vlaamse podiumcritici Thersites. De reeks probeert de geschiedenis van het naoorlogse theater in kaart te brengen, aan de hand van essays, archiefbeelden en gesprekken met specialisten, getuigen en theatermakers. Per besproken decennium verschijnt een dik nummer van het tijdschrift Documenta , én een dvd met een documentaire van ruim een uur en een hele hoop beeldfragmenten van Vlaamse en internationale producties. Na de jaren zestig en zeventig van de twintigste eeuw zijn nu ook de roemrijke jaren tachtig geboekstaafd.

Sommigen zullen beweren dat de Vlaamse golf van die jaren tachtig nog altijd bezig is. Want veel van de pioniers van toen - Anne Teresa De Keersmaeker, Wim Vandekeybus, Jan Lauwers, Jan Decorte, Josse De Pauw met Radeis, Willy Thomas, Hugo De Greef, Gerard Mortier, Marianne Van Kerkhoven, Hugo Vanden Driessche - spelen nog altijd een belangrijke rol in het Vlaamse podiumlandschap. En kijk, die namen zijn niet toevallig die van kunstenaars en mensen uit de sector die Brussel als uitvalsbasis hadden en hebben. Er waren natuurlijk ook Jan Fabre, Ivo van Hove, Mark Vanrunxt of Eric De Volder, maar aan die Vlaamse golf zat toch duidelijk een Brussels randje.

Ook tal van belangwekkende gebeurtenissen uit de inleidende tijdlijn die hoofdredacteur Wouter Hillaert samenstelde, hebben hier in Brussel plaatsgehad: de oprichting van de vzw Schaamte (met Anne Teresa De Keersmaeker en Josse De Pauw) en later het Kaaitheater als kunstencentrum, de baanbrekende producties Maria Magdalena van Hebbel en Mauser/De Hamletmachine uit 1981 van Jan Decorte en Het Trojaanse Paard, de première in 1982 van De Keersmaekers debuut Fase in een laaiende Beursschouwburg, de oprichting van het Vlaams Theaterinstituut...

Gymnastiek
Het was een pionierstijd die uiteraard de nodige anekdotes opleverde. Zo moesten de ouders van De Pauw en De Keersmaeker ooit persoonlijk borg staan voor de aankoop van het gebouw in de Onze-Lieve-Vrouw van Vaakstraat dat nu aan het Kaaitheater toebehoort. Zo kreeg Theo Van Rompay (nu PARTS, toen Klapstuk) bij de administratie Cultuur te horen dat hij voor zijn danssubsidies bij Sport moesten aankloppen omdat dans bij 'gymnastiek' thuishoorde.

Maar het geheel van essays en interviews dat in de Toneelstof-Documenta is opgenomen, tracht vooral op systematische wijze te onderzoeken wat die 'Vlaamse golf' in de jaren tachtig nu precies betekende, en wat de kunstenaars die haar vertegenwoordigden, kenmerkte en onderscheidde. Luk Van den Dries brengt casestudy's over Fabre, Lauwers, Decorte en tg Stan. Jozef De Vos analyseert het regisseursthea­ter van die periode. Katie Verstockt is aan het woord over de dansscene, en dramaturge Marianne Van Kerkhoven benadert de vernieuwing van de podiumkunsten in de jaren tachtig vanuit de repetitiezaal.

Erfenis
Uiteraard worden er ook kanttekeningen gemaakt. Internationaal gezien komt de vernieuwingsgolf in Vlaanderen vrij laat op gang. We vernemen ook dat het bijvoorbeeld voor Wim Vandekeybus of Arne Sierens niet zomaar vanzelf ging. Ze moesten echt vechten voor hun plaatsje in de schijnwerpers.

Ook het interview van Daniëlle de Regt met Hugo De Greef over de beleidsmatige kant van de zaak is interessant: de staatshervorming en de groeiende culturele autonomie van Vlaanderen hebben - na een moeilijk begin - onmiskenbaar een belangrijke rol gespeeld in het voortgezette succes van de kunstenaars die eerder al radicaal hun eigen weg waren gegaan. Omgekeerd was het enthousiasme van die kunstenaars voor 'de Vlaamse zaak' onder de ministers van Cultuur Patrick Dewael en Hugo Weckx maar lauw. Totdat dat Vlaamse label uiteindelijk vanzelf een keurmerk werd in het buitenland.

De stelling dat er zich met de Vlaamse golf een nieuwe orde vestigde, die op haar beurt andere theatervormen naar de marge verdrong, nuanceert Ronald Geerts onder meer met de opmerking dat veel traditionele toneelschrijvers zich in de jaren tachtig op het medium televisie gingen richten, eerst als scenarist voor de Made in Vlaanderen -reeks op de BRT, later voor de commerciële zender VTM. Maar Paul De Bruyne, in de jaren tachtig theatercriticus voor onder meer De Standaard , Knack , Radio 1 en Radio 3, stelt die discussie toch weer scherp. Hij kreeg van de Toneelstof -redactie de opdracht zijn oude kritieken nog eens te herlezen. De vernieuwingen van toen stelt hij niet ter discussie, maar hij klaagt ook: "Het sé­rieux dat toen plots over de theatrale velden stroomde, was werkelijk aanstootgevend. Dat toontje, dat discours, waarin alles 'complex' werd en filosofisch diepzinnig, stelde als autoritaire attitude het belerende vingertje van het meest rabiate vormingstoneel moeiteloos in de schaduw." Met zijn daaropvolgende bewering dat die tendens haaks stond op de traditie van het theater, "die zeer volks van aard is, zeer afhankelijk van de directe goedkeuring van een breed publiek", vertolkt hij een mening die aansluit bij verzuchtingen die vandaag nog gehoord worden. Toneelstof tot discussie.

:: Toneelstof III - The wonder years, met Frie Leysen, Pol Dehert, Wim Vandekeybus, Geert Opsomer, John Zwaenepoel, Didi de Paris, Joost Vandecasteele, Stef Lernous en Maria-Clara Lobos, op zondag 30 augustus van 20.30 tot 23 uur in het Kaaitheater, Sainctelettesquare 20, 1000 Brussel. Kaartjes kosten 6 euro; reserveren op 02-201.59.59 of tickets@kaaithea­ter.be. Dvd + speciaal nummer van het tijdschrift Documenta kost 18 of (voor studenten) 15 euro; bestellen en meer info op toneelstof@gmail.com en www.toneelstof.be