God in Brussel: Quakers doen het in stilte

In afwachting van de diverse paasvieringen zitten we deze week met een kleine leemte wat religieuze feestdagen betreft. We namen de gelegenheid te baat om ons licht eens te laten schijnen over vermoedelijk de kleinste religieuze gemeenschap in Brussel, die geen feestdagen kent: de quakers. Ze tellen slechts 24 geregistreerde leden in heel België, maar hun wekelijkse bijeenkomsten worden ook door heel wat niet-leden bijgewoond. Stilte is hierbij de sleutel, om in jezelf op zoek te gaan naar het innerlijke licht, vertelt 'voorzitter' Phil Gaskell.

Het quakerisme is een geloofsstrekking die in Engeland ontstond, halfweg de zeventiende eeuw. Het was een woelige tijd van religieuze revoluties, afscheuringen en het ontstaan van nieuwe kerken. Ene George Fox dwaalde er rond, op zoek naar een geloof dat hem paste. Hij bezocht de ene kerk na de andere, maar vond nergens het geluk. Hij zag mensen bijbelse teksten reciteren, maar geloofde niet dat ze die ook écht beleefden. Tot hij tot de slotsom kwam dat hij de enige was die voor zichzelf kon bepalen wat relevant is in een religie. Hij besefte dat hij dat niet zou vinden in bijbels, kerken of dogma's, maar dat hij in een soort van innerlijke ontdekkingstocht zelf moest zoeken wat écht relevant was. Zo stichtte hij het quakerisme. Eigenlijk noemt de gemeenschap zichzelf de Religious Society of Friends, maar doordat de vroege aanhangers tijdens hun bijeenkomsten emotioneel zo opgewonden geraakten dat ze begonnen te beven, kregen ze al snel de roepnaam quakers (naar het Engels to quake - 'schudden').

Oorspronkelijk is het quakerisme geworteld in de christelijke traditie, gezien de tijd waarin het ontstond. Intussen is die christelijke dimensie erg verwaterd, zeker in Europa, vertelt Philip Gaskell, de zogenoemde 'Schrijver' (lees: voorzitter of leider) van de quakers in België en Luxemburg. "De mate waarin quakers nog christelijk zijn, is afhankelijk van persoon tot persoon," vertelt hij. "Sommige quakers geloven zelfs niet in god, of zijn eerder moslim, hindoe of boeddhist. Doordat ieder in zichzelf op zoek gaat naar het innerlijke licht, en een persoonlijke spirituele band probeert te vinden met god, zijn er geen priesters of andere tussenpersonen nodig. Iederéén is een priester, en staat even dicht bij god als een ander. De bijbel is volgens ons niet het enige woord van god. Dat vindt men immers overal in terug, zelfs in bijvoorbeeld de Koran. Het innerlijke licht is universeel in alle religies, en zelfs voor mensen die nog nooit van de bijbel of van god hebben gehoord. Iedereen is vrij om te geloven hoe hij dat wil."

Vrij
Deze vrijheid manifesteert zich ook duidelijk in de wekelijkse bijeenkomsten die de Brusselse quakers houden in het Quaker House aan de Ambiorixsquare. Ook hier geen priesters of ceremonies, maar een vrij moment van stilte. Elke bijeenkomst verloopt op dezelfde manier, vertelt Gaskell: "Iedereen is vrij om ze bij te wonen; ook wie geen lid is of wie nog nooit eerder kwam, is welkom. Er is geen ceremonie voorzien, geen gebeden of gezangen. Enkel stilte, gedurende een uurtje ongeveer. Iedereen gebruikt die stilte om in zichzelf te kijken, als een soort contemplatie. Ieder kiest de manier waarop hij dit doet; ik persoonlijk zorg ervoor dat ik comfortabel zit en goed ademhaal, en begin bijvoorbeeld na te denken over de mensen om me heen en de problemen die ze eventueel hebben. Anderen beginnen met een tekst uit de bijbel, nog anderen mediteren. Wie de behoefte voelt om de stilte te doorbreken, mag dat. Het gebeurt dat er een uur lang niets gezegd wordt, maar het gebeurt ook dat iemand begint te vertellen over iets wat hem overkomen is of wat hem bezighoudt, of zelfs gewoon begint te zingen. Het is allemaal toegestaan; iedereen is vrij zich te uiten. Meestal zijn er ook kinderen aanwezig, maar voor hen wordt er een activiteit voorzien, omdat een uur stilte te lang is voor hen. Zij komen er dan bijvoorbeeld de laatste tien minuten bijzitten. Als ze ouder worden, beslissen ze zelf of ze de bijeenkomsten willen blijven bijwonen. Wij willen niemand iets opleggen." Deze aanpak is heel verschillend van de Amerikaanse aanpak, die inmiddels ook wijd verspreid is in Afrika. Daar zijn de bijeenkomsten wél 'geprogrammeerd', dat wil zeggen dat op voorhand bepaald wordt wat er gezegd en gedaan zal worden. In plaats van een stille contemplatie te houden, wordt hier wel gepredikt door een soort pastor.

Sekte
In België staat het quakerisme op de (niet-officiële) lijst van gevaarlijke sekten. Bij het Informatie- en Adviescentrum inzake de Schadelijke Sektarische Organisaties (IACSSO) is er een dossier geopend, maar het wordt niet actief onderzocht aangezien er geen vragen of klachten binnenkomen. Volgens Gaskell is er achterdocht doordat de quakergemeenschap in ons land een piepkleine minderheid vormt. "In Groot-Brittannië vormen we een grote, gerespecteerde gemeenschap," vertelt hij. "De quakers hebben er door de eeuwen heen gewogen op belangrijke politieke beslissingen, zoals bijvoorbeeld het afschaffen van de slavernij en het toegankelijk maken van het onderwijs voor iedereen. De quakers genieten er zelfs het speciale voorrecht om een private audiëntie bij de koningin te vragen wanneer ze dit willen. In Engeland worden quakerhuwelijken als rechtsgeldig beschouwd, net als een ander kerkelijk huwelijk (een burgerlijk huwelijk is er niet verplicht, KM). We zijn een stuk ouder dan de Belgische staat. En we hebben niets te verbergen; onze bijeenkomsten zijn open voor iedereen. Wie zich wil laten registreren als lid, moet wel een schriftelijke aanvraag richten tot de Schrijver, en krijgt vervolgens het bezoek van twee leden. Zij peilen naar de motivatie om lid te worden, de zakelijke ledenbijeenkomst beslist over het al dan niet toetreden van het nieuwe lid. Het klinkt misschien wat besloten, maar uiteindelijk beslissen alle leden mee over het toetreden van nieuwe leden. Dat is trouwens hun enige voorrecht ten opzichte van niet-leden, want ook die mogen de zakelijke bijeenkomsten bijwonen en mee beslissen over andere beleidsbeslissingen. Die worden opgesteld door de Schrijver, nadat hij alle meningen en suggesties heeft aangehoord, en pas aangenomen wanneer iedereen het eens is."

Feestdagen
Door zijn individualistische, haast humanistische invalshoek kent het quakerisme geen feestdagen. Kerst en Pasen worden vaak wel in gezinsverband 'gevierd', zoals ook vrijzinnigen of moslims dat zouden doen, maar het gebeurt niet binnen de quakergemeenschap. Wie nieuwsgierig is, of meer wil weten over het quakerisme, is iedere zondag welkom op de wekelijkse samenkomst van 11 tot 12 uur in het Quaker House. Plof neer, neem een informatiebrochure, en hou de lippen op elkaar, tenzij er u iets van het hart moet.

:: Quaker House, Ambiorixsquare 50, 1000 Brussel. Info: 02-230.49.35