Islamitisch bankieren wil voet aan de grond in België

Speculatie, rommelkredieten, financiële en economische crisis, en sinds kort ook officieel recessie in België. Nooit was de financiële wereld zo onstabiel, en nooit was haar clientèle meer op zoek naar ethiek, veiligheid en stabiliteit. Uitgerekend nu werkt de Marokkaanse Chaabi Bank aan islamitische spaarrekeningen voor de Belgische markt.

Chaabi Bank heeft drie kantoren in Brussel, een in Antwerpen en een in Luik. Haar Europese hoofdkantoor ligt in Parijs. Vandaar kwam een maand geleden de mededeling dat de bank in België en Duitsland spaarrekeningen wil aanbieden die voldoen aan de regels van de sharia. Die islamrekeningen bestaan in Frankrijk al sinds vorig jaar. Voor België mikt de bank op juni van dit jaar. Volgens Mohamed Boulif ligt de fiscale wetgeving nog dwars: "2013 is misschien realistischer."

Boulif is financieel consultant en organiseerde in oktober 2011 de eerste opleiding islamitisch bankieren in België. Met Chaabi Bank onderhoudt hij nauw contact.

Jaarlijks groeit deze relatief jonge bankmethode wereldwijd met tien tot vijftien procent. Boulif: "Het grote verschil tussen islamitisch bankieren en ons 'gewone' westers bankieren is dat alle transacties gebaseerd zijn op onderpand - iets tastbaars, dus. Schulden verhandelen, een van de oorzaken van de kredietcrisis, is uit den boze." Ook interesten zijn verboden in de islam, net als speculatie. Tot de islamitische principes behoort ook een verbod op beleggen in sectoren zoals wapenhandel, de seksindustrie, alcohol, gokken...

Boulif: "Als je je geld plaatst op een spaarrekening bij een islamitische bank, dan neem je geen risico en maak je geen winst. Kies je voor een beleggingsfonds, dan teken je een overeenkomst dat je de eventuele winst of het eventuele verlies deelt met de bank. Je krijgt dan op het einde van het jaar geen rente, maar een aandeel in de winst. Zo'n twintig procent van de winst gaat naar de bank, voor onkosten zoals kantoren en personeel, en haar eigen winst. De overige tachtig procent wordt verdeeld tussen de intekenaars op zo'n belegging. De opbrengst kun je, via de bank, doneren aan sociale of liefdadigheidsorganisaties."

"Als je een lening wilt aangaan om een huis te kopen," vervolgt Boulif, "dan koopt de bank het huis in jouw plaats, en ze verkoopt het vervolgens aan jou verder met een winstmarge. Een andere mogelijkheid is dat de bank het huis koopt zodat je het kunt lenen voor een bepaalde periode tot je ten slotte zelf eigenaar wordt."

In beide gevallen verandert de woning twee keer van eigenaar. Bijgevolg worden er ook twee keer registratierechten betaald. In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest bedragen die 12,5 procent. "Dat is een serieuze hinderpaal," geeft Boulif toe. "Een aanpassing van de wetgeving is daarom nodig. In het Verenigd Koninkrijk is de bancaire regelgeving hierover al aangepast, zodat je maar een keer registratiekosten betaalt. Ook in Frankrijk is men bijna zo ver."

Bij zo'n hypothecaire lening betaal ik toch ook rente aan de bank? Is dat dan niet verboden in de islam? Boulif: "Als je iemand geld leent, en je vraagt daarop winst, dan is dat interest, wat inderdaad verboden is. Maar als je een huis of een ander goed verkoopt, en je vraagt daar winst op, dan is dat commerciële winst. Er wordt iets tastbaars verkocht."

Kleiner risico
Geert Van Lerberghe is director risk affairs bij Febelfin, de koepelorganisatie van de Belgische financiële sector. "Als gevolg van de crisis zijn een aantal mankementen in het westers bankieren aan het licht gekomen," zegt hij. "Automatisch gaat er daardoor meer aandacht naar ethisch bankieren, en islamitisch bankieren valt daaronder. Islamitisch bankieren zal ons systeem niet kunnen vervangen, maar we kunnen er zeker iets van leren. Eén ding is zeker: als er een aantal zeer strenge ethische principes waren toegepast in het westerse kader, dan was de kans op een zo ver doorgedreven crisis veel kleiner geweest. Er is opnieuw een hechtere relatie nodig tussen de bank en de klant."

Johan Leman, voorzitter van het regionaal integratiecentrum Foyer, treedt hem bij: "Waar zit de verantwoordelijkheid nog? De mensen die de boel om zeep geholpen hebben, dragen nauwelijks de gevolgen. Als klant voel je je onmachtig, je bent te weinig medeparticipant. Dat heb je veel minder bij islamitisch bankieren. De verantwoordelijkheid wordt gespreid tussen de bank en de klant, zowel bij winst als bij verlies. En de belegger kiest zelf in welke sector of activiteit zijn geld wordt belegd. Een beetje zoals Triodos Bank bij ons. Ik vind dit als niet-moslim een gezonde manier om met geld om te gaan."

Toch zijn er ook nadelen aan verbonden. Van Lerberghe: "Islamitisch bankieren staat nog in de kinderschoenen. Het model is nog altijd in ontwikkeling en er bestaat geen uniform geheel van principes. Een ander mogelijk nadeel is de angst en de vooroordelen van het publiek voor bepaalde islamitische symbolen."

Boulif: "Wanneer ik over islamitisch bankieren spreek, dan wordt vaak de link gelegd met terrorisme. Maar als terrorist kun je maar beter niet naar een islamitische bank gaan. Zoals alle banken zijn ze onderworpen aan de westerse internationale regels. Daarnaast hebben islamitische banken ook de morele controle door het sharia-comité."

Van Lerberghe stelt zich wel vragen bij de governance, het bestuur, van die zogenaamde sharia board. "Dat zou toch wel duidelijk moeten zijn. De transparantie moet zeker opgedreven worden."

Boulif: "De crisis zou zeker niet veroorzaakt zijn door de 'fundamenten' van islamitisch bankieren. Er kunnen wel liquiditeitsproblemen zijn of problemen met kredietrisico's, maar geen problemen die voortkomen uit speculatie, gebrek aan transparantie of shortselling: islamitisch bankieren is gebaseerd op de reële economie."

Vraag en aanbod
Boulif: "Volgens ons consultancybureau is er bij de Belgische moslims een grote potentiële markt voor islamitische producten, zoals woonkredieten. Ik wil islamitische financiële diensten aanbieden in België, aan moslims en aan niet-moslims."

Van Lerberghe: "Er is bij Febelfin voor de Belgische sector geen globale analyse over de markt voor islamitisch bankieren. De vraag is: hoe kan het islamitisch bankieren met succes georganiseerd worden in België? We zien een mogelijkheid in de verkoop van producten waarop moslims kunnen intekenen via de bestaande banken. Een andere mogelijkheid is de toepassing van enkele islamitische principes in de Belgische wetgeving, zodat je een ethisch kader krijgt."

Leman: "Het is moeilijk in te schatten of de moslimgemeenschap zit te wachten op de mogelijkheid van dit alternatieve bankieren. De gewone man kijkt om zich heen en ziet banken als KBC, Dexia, BNP Paribas en richting het Zuidstation hier in Brussel ook enkele Marokkaanse kantoren, maar geen islamitische bank. Zodra het systeem een beetje bekend is, denk ik wel dat een aantal moslims er gebruik van zullen maken, en zelfs een aantal niet-moslims met een deel van hun geld. Behoeften worden voor een stuk gecreëerd. Mocht er hier een moslimbank in de buurt zijn, ik zou er zonder probleem gebruik van maken. Naast de andere banken weliswaar."

Boulif vertelde in 2010 in enkele media dat hij van plan was om een bank op te richten. Is dat nog altijd het plan? "Als er in België interesse voor is, en we vinden investeerders, in het Midden-Oosten bijvoorbeeld, dan mag het vereiste startkapitaal geen hinderpaal zijn. Op dit moment werken we aan een product, een woonlening met zekerheden. Zowel op juridisch en fiscaal vlak als volgens de eisen van de sharia is dit bijna rond. Het grote probleem is hoe dit concept van bankieren in België mogelijk kan worden onder de lokale en internationale regelgeving. Ik geloof steeds meer in het aanbieden van islamitische producten via de conventionele banken, om economische en psychologische redenen. Voorlopig is er bij de Belgische banken echter weinig interesse voor islamitisch bankieren. Een alternatief is om de islamitische producten via Marokkaanse of andere Arabische banken aan te bieden."

------------------
Jan Wouters schreef deze tekst als afstudeerproject Journalistiek aan de Erasmushogeschool Brussel