Lucas Hüsgen: de kunst van het niet-vergeten

“Sommige ontmoetingen voorkom je beter,” staat te lezen in het tweede hoofdstuk van Nazi te Venlo, het boek dat de Nederlandse schrijver, dichter en vertaler Lucas Hüsgen zopas uitbracht bij het balanseer.

Het is een advies dat de schrijver in de wind slaat wanneer hij op zoek gaat naar zijn overgrootvader Friedrich Wilhelm Heinrich Hüsgen, een figuur die zich rumoerig en fragmentarisch aan hem voordoet, gehuld in vaagheid over een mogelijk lidmaatschap van Hitlers NSDAP. Lucas Hüsgen: "Toen ik dat hoorde was ik verbluft, ja. Het verhaal was zo vaag, vooral omdat mijn grootmoeder alle contact met hem verbroken had toen hij zou zijn toegetreden. Ik wilde op een gegeven moment weten hoe dat zat, en meteen de onderste steen bovenhalen. Ik wilde weten en ook laten zien wie die man is geweest, wat in dit specifieke geval, in mijn familie, de beweegredenen tot toetreding zouden kunnen zijn geweest, vanuit zijn eigen eventueel aan te nemen biografie."

Niet meer dan twee tastbare sporen nopen Lucas Hüsgen tot het opzetten van een reeks mogelijke scenario's om in de buurt te komen van zijn werkelijke overgrootvader, stationsklerk in het ooit beloftevolle, maar nooit tot zijn volle potentie gerezen treinstation van Venlo. Hüsgen: "Ik had niets. Ik heb het allemaal bij elkaar moeten denken, tussen werkelijkheid en mogelijkheid moeten laveren." Wat daaruit voortvloeit is een uitdijend universum waarin het heden op het verleden botst, en Hüsgen zich aan een ontzagwekkend intense, fascinerende en beangstigende operatie wijdt. Nazi te Venlo maakt van Hüsgens overgrootvader een hardnekkige voetnoot in een boek dat als een furieus kloppende ader het vege lijf van de mensheid waarschuwt voor wat het nog aan mogelijkheden rest. De lezer neemt plaats in de trein der traagheid - hoe kun je anders, oog in oog met een wereld die uit zijn voegen barst van extreemrechtse verlokkingen, kleine en grote menselijke schuld, de onhoudbare werkelijkheid geworden mogelijkheden van economie, technologie en ecologie...

Een andere wereld?
Er is nood aan "een kunst die uit een inzicht in het spektakel van de ondergang principes puurt voor die andere wereld", lezen we in Nazi te Venlo. Lucas Hüsgen: "Je kunt de kunst gebruiken - als je het over de werkelijkheid hebt - om je de slechtst mogelijke scenario's voor te stellen, vooral ook om daar in enige mate op voorbereid te zijn en te weten waar je vooral niet heen moet. Maar dat betekent wel dat je een soort naargeestige verbeelding moet kunnen verdragen."

"Het feit dat onze technologie, onze digitalisering in hoge mate afhangt van heel verschrikkelijke praktijken, zowel ten aanzien van mensen als ten aanzien van ecologie, is makkelijk te achterhalen, op het internet, in documentaires en boeken... Maar het betekent wel dat als je daar consequenties uit zou trekken, dat je dat hele systeem flink onderuithaalt, dat de hele pretcultuur die eromheen hangt behoorlijk uit zijn voegen ligt. En daar hebben weinig mensen belang bij. Maar er komt hoe ook een situatie dat je eieren voor je geld moet kiezen, dat het anders moet. Alleen loop je dan het gevaar van een voortzetting van rechts-extremisme op een wijze die we ons niet eens kunnen voorstellen. Juist omdat de gevolgen van het ondergraven van de technologische samenleving door zichzelf, door zijn eigen ontwikkelingsgang, vreselijk veel angst, wraakgevoelens en dergelijke oproept."

"De fatsoenlijke politieke partijen zijn daar helemaal niet op berekend, want die redeneren vanuit een negentiende-eeuws vooruitgangsmodel. Ze willen niet inzien, of in elk geval niet uitdragen dat er echt problemen op ons afkomen. Zo heeft de Duitse regering de gevolgen van peak oil uitgebreid laten onderzoeken. Er is een rapport over dat je zo kunt downloaden op internet, maar er wordt niet over gesproken, het is geen politiek thema, want het gaat veel te ver. En zolang dat het geval is, kun je erop rekenen dat er op een gegeven moment heel duistere machten zich als verlosser kunnen aanbieden."

Nooit meer Auschwitz... in Auschwitz
Hoe duister precies bewijzen de concentratiekampen in de meest onherbergzame streken van Noord-Korea. Het lezen van het al te feitelijke verhaal alleen al maakt onpasselijk. Lucas Hüsgen: "Eén keer per jaar, bij de herdenkingen, wordt er gezegd: 'Nooit meer Auschwitz.' Terwijl het nu al tientallen jaren lang gewoon dagelijks gaande is in Korea. Laatst, toen de zaak in Libië ontplofte, hebben vertegenwoordigers van Noord-Koreaanse vluchtelingenorganisaties in Zuid-Korea daar aandacht voor proberen los te maken - en wat er gebeurt, is verschrikkelijk veel erger dan wat in Libië ook maar ooit gebeurd is. Reactie kwam er niet. Alleen al om het feit dat Noord-Korea met zijn hypergoedkope arbeid voor de grote industriestaat in het zuiden toch commercieel en economisch interessant is, heeft Zuid-Korea er belang bij dat Noord-Korea blijft bestaan. En intussen heeft Amerika een president met een lachend gezicht, de goedzak na de engerd Bush, maar hij zegt niets, het interesseert hem helemaal niets. De hele westerse wereld interesseert het niets. Maar Auschwitz gebeurt nu - nou, het is net geen Auschwitz, het is Buchenwald, maar desalniettemin, het gebeurt al jarenlang, in de meest verschrikkelijke vorm. Fysiek onpasselijk word je er inderdaad van. En het is stuitend, het roept vragen op over onze eigen moraliteit, en wat het dan betekent: nooit meer Auschwitz. Het betekent, denk ik, vooral: nooit meer Auschwitz in Auschwitz."

Het is beangstigend hoe makkelijk we het duister van ons afschudden. In Nederland is intussen de PVV van Geert Wilders, de wreker van Venlo, opgeklommen tot een partij die zich in een luxezetel in zowel de regering als de oppositie mag nestelen. Ondanks het feit dat Wilders zich expliciet afzet tegen het nationaalsocialisme, zijn theorie en praktijk als nauwelijks verhuld racisme te duiden. Hüsgen: "Onlangs had je in Nederland weer zo een geschiedenis over een meisje dat niet hoefde te worden teruggestuurd naar Afghanistan, waar ze nooit of heel kort geweest was. Hero Brinkman, een van de onderknuppels van Wilders, wierp daarop de vraag op in hoeverre je wérkelijk kon stellen dat die kinderen dan helemaal wérkelijk geïntegreerd waren, en of er niet ergens toch nog een kern was waardoor ze eigenlijk niet hier thuishoorden. Dat hele taqiyya-verhaal (het verbergen van het geloof in tijden van dreiging en gevaar door moslims, ks) blijft dus gewoon een rol spelen, dat hoort gewoon bij de ideologie van die idioten. En die idioten wordt de hand boven het hoofd gehouden omdat ze de regering mogen ondersteunen. Die kan op haar beurt stilzwijgend impliceren dat we best blij mogen zijn dat zij daar nu zitten, want als Wilders er had gezeten, dan was het allemaal nog veel erger geweest."

LUCAS HÜSGEN: NAZI TE VENLO
5/5/2011, 20.00
gratis