Teju Cole: Nigeriaanse Amerikaan in Brussel

Michaël Bellon
© Brussel Deze Week
23/04/2012
Teju Cole (1975) is een Amerikaan met Nigeriaanse ouders die een uitstekende debuutroman heeft geschreven, waarin naast Lagos, de stad van zijn jeugd, en zijn huidige woonplaats New York ook Brussel een belangrijke rol speelt.

Open stad heeft nauwelijks een plot en is in feite het lange relaas van Julius, een jonge psychotherapeut met een Nigeriaanse vader en een Duitse moeder, die de gewoonte heeft om na zijn uren door de straten van de stad te dwalen, daar onbekende mensen aan te spreken, vrienden te bezoeken, vogels te observeren, stil te staan bij de architectuur, de cultuur, de geschiedenis en de actualiteit van de stad. Ondertussen voert hij discussies, becommentarieert hij kunstwerken en historische personages, vertelt hij over zijn praktijk als zielenknijper en haalt hij herinneringen op. Zo komt hij uiteindelijk tot een portret van zichzelf, de stad en de wereld. Grote en kleine verhalen (de breuk met zijn vriendin, de relatie met zijn moeder, de kolonisatie, de wereldoorlogen, 9/11, de Palestijnse kwestie) versmelten tot een geheel dat beklijft in al zijn bescheidenheid en eerlijkheid.

Het personage Julius valt uiteraard niet te verwarren met de auteur Cole, en er is wel degelijk sprake van een subtiele compositie (Cole heeft het niet zomaar over bedwantsen, Piers Plowman of de vogels die tegen het Vrijheidsbeeld te pletter slaan), maar de fictie is er niet op gericht zaken uit te vergroten tot grootse literatuur. De eruditie en intelligentie van auteur en ik-verteller staan buiten kijf, maar er wordt niet mee gewoekerd. Kleine verhalen, onopgeloste kwesties en gewaagde associaties zijn wat ze zijn. In zijn beschrijving en zijn poging tot diagnose moet de observator het met het verhaal van zijn patiënt (de mens) zelf stellen, en daarom weerstaat hij elke schuldvraag. Al bulkt het boek dan van het leed en de onrechtvaardigheden, die vaak met discriminatie te maken hebben: Nigeriaanse kinderen willen geen Coca-Cola drinken omdat ze denken dat ze daar nog zwarter van worden; een Delaware-indiaanse die als onderzoekster de gruweldaden van de Nederlandse kolonisten onderzocht, pleegt zelfmoord...

In New York stapelen de getuigen van kolonisatie, migratie, discriminatie en rassenconflicten zich natuurlijk op (Trinity Church, Ellis Island, Ground Zero), maar Cole achtte ook Brussel geschikt als symbolische plek voor de wanordelijke wereld van vandaag. Julius gaat er (zonder veel hoop op slagen) op zoek naar zijn grootmoeder en arriveert er in de nasleep van de moord op Joe Van Holsbeeck. Het beeld dat hij van Brussel krijgt, is diffuus - en zo geeft hij het ook weer.

Een gepensioneerde chrirurge die bevriend is met de kleinzoon van de beroemde baron Édouard Empain, bezweert hem dat mensen in Brussel "kleurenblind zijn op een manier die je in Amerika niet ziet." Zijn hospita Mayken weet dan weer dat het oorspronkelijke "idee van Brussel" een "half-Vlaamse, half-Waalse stad" was, terwijl er nu "vijfennegentig procent Walen en andere Franstaligen, één procent Vlamingen en vier procent Arabieren" wonen. "En de Fransen zijn lui, zei ze, ze hebben een hekel aan werken en zijn jaloers op de Vlamingen." Farouq, een Tunesiër die een telefoonshop in Etterbeek runt, blijkt verrassend geletterd, maar is desalniettemin verbitterd.
Voor commentaren op de zaak-Van Holsbeeck is Cole duidelijk langsgeweest op de trieste blog van Paul Beliën, wat - net als het feit dat Julius Chimay uit het flesje drinkt - vragen doet rijzen over de betrouwbaarheid van zijn andere bronnen. Maar al bij al is dat de kwestie niet in dit boek, dat een lappendeken is van bedenkingen, tegenwerpingen, nuances en inzicht in menselijk falen.
Open stad loopt vol misfits die niet erkennen dat er iets scheelt: "We hebben misschien wel wat eigenaardige trekjes, maar in onze eigen verhalen spelen we niet de schurkenrol. In zekere zin geldt zelfs het tegenovergestelde: we spelen de heldenrol. Te midden van die stortvloed aan andermans verhalen, voor zover die ons zelfs maar interesseren, zijn we nooit minder dan heldhaftig."

Fijn dat je wil reageren. Wie reageert, gaat akkoord met onze huisregels. Hoe reageren via Disqus? Een woordje uitleg.

Lees meer over: Cultuurnieuws

Iets gezien in de stad? Meld het aan onze redactie

Site by wieni