Van oud Frans en nieuwe talen

De Vlaamse Rand rond Brussel inter-nationaliseert tegenwoordig meer dan dat hij verfranst: het bleek onlangs nog uit een studie van de Vlaamse regering. De houding van de expats tegenover het ‘Vlaams karakter’ is ambigu: de helft leert Nederlands, maar nogal wat Europeanen staan negatief tegenover het Nederlands als officiële taal. Een nieuwe strijd?

M eer dan een kwart van de bevolking van de Vlaamse Rand rond Brussel is van buitenlandse origine. Dat is veel minder dan in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, maar opmerkelijk meer dan in de rest van Vlaanderen. In de Vlaamse Rand wonen niet minder dan 114 verschillende nationaliteiten. Nog eentje, om het af te leren: in de Rand zijn vier op de tien jongeren van tussen nul en elf jaar van vreemde origine, in het Brussels Gewest zijn er dat drie op de vier.
Vroeger was er alleen zoiets als verfransing: Franstalige Brusselaars die zich in de Rand vestigden. Tegenwoordig ent zich bovenop die bestaande verhouding tussen Nederlands- en Franstaligen een internationalisering. Een voorbeeld: Kind & Gezin stelt vast dat in dertig procent van de gezinnen die de dienst begeleidt, Nederlands noch Frans wordt gesproken.

Toch is 'de Rand' geen eenheidskoek. In de faciliteitengemeenten ligt het aandeel 'vreemdelingen' uit Noord- en West-Europa hoger dan in de gemeenten zonder faciliteiten. Het aandeel inwoners van Marokkaanse herkomst ligt het hoogst in Vilvoorde en Machelen; in Drogenbos gaat het maar over zeven procent van de bevolking.

Linkebeek
Linkebeek en Drogenbos zijn twee kleine faciliteitengemeenten die aan elkaar grenzen. Linkebeek telde op 1 januari 4.693 inwoners, Drogenbos 4.929. Opvallend: de studiedienst van de Vlaamse regering verwacht dat de bevolking tegen 2020 lichtjes zal dalen in beide gemeenten, wat overigens geldt voor alle zes de faciliteitengemeenten.

Dat staat in schril contrast met het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, dat een sterke demografische groei zal kennen. Linkebeek is een rijke gemeente die, lang na de andere faciliteitengemeenten, nu ook expats aantrekt. Drogenbos is dan weer een wat vergeten arbeidersgemeente tussen de industriegebieden van Ruisbroek en Vorst.

Karel Gouwy is leraar Nederlands aan het taleninstituut GLTT. Vorig schooljaar gaf hij les in Drogenbos, dit jaar in Linkebeek. Gouwy: "De cursisten in Linkebeek zijn vooral gegoede mensen, personeel van de Europese Commissie ook, die beroepshalve Nederlands volgen. Ze zijn doorgaans niet aan de gemeente gebonden en hebben er geen speciale band mee. Er zijn er uit Lasne, Sint-Genesius-Rode en Waterloo." In Drogenbos heb je een ander publiek: "Dat zijn vooral werkende mensen die geen Nederlands leren uit beroepsmotieven. Het zijn vaak Franstaligen die uitgeweken zijn uit Brussel en de behoefte hebben om Nederlands te leren omdat ze in Vlaanderen wonen."

Rik Otten is sinds altijd inwoner van Linkebeek. In de loop der jaren is de gemeente erg exclusief geworden. "Ik heb het geluk er te kunnen wonen," beseft Otten. "De internationalisering van Linkebeek is echter een recent fenomeen en is niet even sterk als in Hoeilaart of Overijse. Toen twintig jaar geleden gesproken werd over de internationalisering van de Rand, zeiden wij nog: 'Niet bij ons.' En toch is het gebeurd, heel langzaam. De jongste vijf jaar zijn er ook nogal wat Nederlanders en Fransen bijgekomen. Internationalisering brengt een stijging van de huizenprijzen met zich mee. De nieuwkomers zijn hoofdzakelijk gegoede mensen."

De term eurocraten vindt Otten te negatief. "Er zijn mensen bij die voor de Europese instellingen werken, en er zijn er die gewoon voor grote bedrijven werken."

Drogenbos
Buurgemeente Drogenbos is een ander verhaal. Minder expats, volkser. En in de perceptie ook Vlaamser. In café Le Pavillon, in de volksmond 'de Betty Boop' , naar het icoon van de populaire cultuur, vind je nog Vlamingen, zo wil de overlevering.

Dat valt op een doordeweekse donderdagnamiddag toch wel tegen. "Er komen Vlamingen, maar het leeuwendeel zijn Franstaligen. Vergeet niet dat Drogenbos voor 75 procent Franstalig is," zegt cafébazin Martine. De Nederlandstalige Daniëlle Bruyninckx, die al sinds 1954 in Drogenbos woont, beaamt dat: "In de jaren 1950 hoorde je hier op straat geen woord Frans, niets. In de jaren 1960 kwamen de Brusselaars, daarna de Spanjaarden en de Italianen. De jongste twintig jaar waren het de Marokkanen en in mindere mate de Turken, en sinds een paar jaar de Congolezen." En hoe loopt de integratie? Bruyninckx: "Ze doen hun best."

Caféganger Jerome Segers woont in Ukkel, maar hij brengt sinds 1976 veel meer tijd door in Drogenbos dan in Ukkel. Ook hij heeft Drogenbos zien veranderen. Segers: "Vroeger waren er hier tien cafés op rij, nu nog twee. En ook de slager is vertrokken." Segers is een tweetalige Brusselaar; met zijn kameraden aan de toog in de Betty Boop spreekt hij Frans, maar hij leest al vijftig jaar Het Laatste Nieuws , "voor de sportbladzijden". Segers is vele decennia voetbaltrainer geweest, in Ukkel, in Dworp, in Evere, Rode en in Drogenbos. "Vroeger was Drogenbos Vlaams, toen zijn de Franstaligen gekomen, en dan de vreemdelingen. Niets op tegen, ik stel alleen maar vast."

Een kleine wandeling tot aan het museum FelixArt doet dorps aan. Ook de vriendelijkheid aan de balie van het museum is bijna onsteeds. Maar de schrik om door de stad opgeslorpt te worden leeft - het heeft iets dreigends. "Ze blijven maar bijbouwen," constateert Segers.

Tervuren
Wanneer je het over internationalisering hebt, kun je niet buiten Tervuren. In de Voergemeente, op enige afstand toch van Linkebeek en Drogenbos, is het goed wonen, en dat weten ook de eurocraten en expats. In 2006 werd de gemeente door het weekblad Knack tot 'meest leefbare van Vlaanderen' verkozen. Toch is Tervuren een bizar stukje Vlaanderen, zo naast Brussel. "In de perceptie van vele buitenlanders is het een voorstad van Brussel," zegt burgemeester Bruno Eulaerts (Open VLD).

"We zijn een groene oase, en daardoor trekken we veel mensen aan die in de rust willen komen wonen. Toch is de internationalisering van Tervuren de jongste jaren ietwat gestagneerd. We hebben een bevolking van 21.000 zielen: tegenover vorig jaar zijn er maar tien nieuwe inwoners bijgekomen. Er zijn maar liefst 109 verschillende nationaliteiten, en de niet-Belgen maken toch 25 procent van de bevolking uit. De overgrote meerderheid daarvan zijn EU-ingezetenen. Het aantal niet-Belgen is tegenover 2010 wel licht gedaald."

Het internationale succes van zijn gemeente heeft ook nadelen. Eulaerts: "De huizenprijzen zijn hoog, en het is soms moeilijk samenleven. We hebben de discussie over het gebruik van het Nederlands in de publieke ruimte, en een sterke internationalisering leidt tot vervreemding van de bevolking onderling. Tervuren is veranderd. Ikzelf ben opgegroeid in deelgemeente Duisburg, toen nog een dorpje. Vandaag kennen de mensen elkaar er veel minder. Het is anders omgaan met elkaar, gebrekkig vaak."

Wat Eulaerts sterk tegen de borst stuit, is dat heel wat expats België nog altijd beschouwen als een exclusief Franstalig land. "Naast het Engels spreken heel wat expats in de eerste plaats Frans, en omdat Tervuren dicht bij Brussel ligt, waar natuurlijk veel Frans wordt gesproken, menen ze hier ook in het Frans terecht te kunnen en gebruiken ze het als omgangstaal. De Franstalige politieke partijen maken daar misbruik van om buitenlanders voor hun zaak te winnen."

Maar Eulaerts vecht terug. "Er wonen enorm veel Nederlanders in Tervuren, en hen roep ik dan ook op om aan onze kant te staan en altijd het Nederlands te gebruiken," schertst de burgervader. Ironisch genoeg moest Eulaerts onlangs het Nederlandse bedrijf Zeeman terugfluiten. Die hadden Nederlandsonkundigen tewerkgesteld in de lokale vestiging in het dorpscentrum omdat ze er - verkeerdelijk? - van uitgingen dat Tervuren Franstalig was.

Een Nederlands bedrijf, een Vlaamse gemeente dicht bij Brussel, en Frans als belangrijke expat-taal. Toch nog een beetje een taalstrijd, die internationalisering.