1549 fai-bei-sogni-1
Interview

Brussel in de ban van de Italiaanse regisseur Marco Bellocchio

Niels Ruëll
© BRUZZ
29/11/2016

Bozar, Cinematek, Flagey of het Festival du Cinéma Méditerranéen: waar je je ook begeeft, je botst op Marco Bellocchio. De onbezongen maestro, cineast van de waanzin, la mamma en het zieke Italië, komt terugblikken op een rijke carrière én stelt zijn nieuwe film Fai bei sogni voor.

Meer dan genoeg opwindende, gedurfde films, maar geen hit: dat moet de reden zijn waarom Marco Bellocchio niet bekender is bij het grote publiek. Of zou het zijn gave zijn voor subversiviteit, snoeiharde maatschappijkritiek en rebellerende beeldenstormen?

December is in elk geval het moment om in een radicaal, rijk oeuvre te duiken dat zich laat lezen als een psychoanalyse van het Italië van de twintigste en 21ste eeuw. Bellocchio is de eregast van het Festival du Cinéma Méditerranéen. In Bozar stelt hij zijn nieuwe film Fai bei sogni voor. In Flagey leidt hij na een masterclass het onuitgegeven Sangue del mio sangue in, een van de vijf films die er tot midden februari worden hernomen. En in Cinematek begint een retrospectieve met de gerestaureerde versie van I pugni in tasca, zijn spraakmakende, verontrustende debuut uit 1965.

In een expressieve, woeste, gotische stijl, die eerder voortbouwt op de vrijheden en experimenten van de nouvelle vague dan op het Italiaanse neorealisme, valt de 26-jarige Bellocchio een instituut aan dat heilig is in Italië: de familie. Met verve legt hij de waanzin en het verderf van een bourgeois familie bloot.

Iconoclast
In de daaropvolgende jaren schiet hij ook vuurpijlen af op de Kerk, het katholicisme, het leger en andere mechanismen die de mens onderdrukken. Na de militante, maatschappijkritische periode schakelt hij in de jaren 1980 over op meer intieme en subversieve films en raakt hij onder invloed van de controversiële psychoanalyticus en psychiater Massimo Fagioli. Door een niet-gesimuleerde pijpbeurt gaat Diavolo in corpo (1986) nog over de tongen, maar geleidelijk aan deemstert de iconoclast weg.

Op de renaissance is het wachten tot deze eeuw en twee vlijmscherpe en stilistisch verbluffende vertellingen over gitzwarte pagina's uit de hedendaagse geschiedenis van Italië. In Buongiorno, notte (2003) reconstrueert hij de ontvoering van Aldo Moro, de Italiaanse partijvoorzitter van de Democrazia Cristiana, door de extreem-linkse Rode Brigades. Journaalbeelden en Sovjetpropaganda kaderen het fanatisme van de idealisten.

In Vincere (2009), misschien wel zijn beste film, zien we de opmars van Benito Mussolini door de ogen van Ida Dalser, de moeder van zijn eerste kind. Toen ze te fel protesteerde tegen haar verstoting, liet de fascistische smeerlap haar opsluiten in een krankzinnigengesticht. Futuristische slogans, fascistische iconografie en hallucinante archiefbeelden maken er een tragische, operateske trip van.

La mamma
Vergeleken met Vincere is zijn nieuwe film Fai bei sogni een stuk rustiger. In Cannes legde de 77-jarige Bellocchio ons uit waarom hij zijn oog liet vallen op een adaptatie van Ik wens je mooie dromen, een autobiografische roman van de Italiaanse journalist Massimo Gramellini. "Het waren niet de schitterende verkoopcijfers van het boek die me overtuigden. Ik werd gegrepen door het verhaal van een kind dat in opstand komt tegen de tragische dood van zijn moeder."

"Hij aanvaardt gewoon niet dat zijn moeder dood is. Hij doet alsof ze nog leeft tot de lijkkist hem met de werkelijkheid confronteert. En zelfs dan vraagt hij zijn vader of hij haar wel heeft zien sterven. Vervolgens stelt hij al zijn hoop op een hereniging in het hiernamaals. Hij is tijdelijk religieus geobsedeerd en gaat drie keer per dag ter communie om de hereniging met zijn moeder te versnellen."

"Na de grote tijdssprong spits ik de aandacht toe op de volwassen Massimo. Hij is een succesvolle journalist geworden, wat me toestaat de veranderde Italiaanse sociale context te schetsen. Om de pijn te bevriezen, heeft Massimo de dood van zijn moeder verdrukt. Die strategie ontploft in zijn gezicht wanneer hij in Sarajevo getuige is van de oorlogsgruwel. De confrontatie met een kind dat een videogame speelt terwijl zijn moeder dood op de grond ligt, breekt zijn weerstand volledig."

Bellocchio is met andere woorden op bekend terrein. De onuitwisbare impact van de (dode, afwezige, te aanwezige, waanzinnige en aanbeden) moeder op een mensenleven is misschien wel zijn voornaamste thema.

Titel
Daarnaast is het verhaal een kans om te schetsen hoe ingrijpend Italië op 30 jaar tijd veranderd is. Op een lineaire vertelling hoeven we alweer niet te rekenen. "Als ik het boek niet had samengevat, was de film eindeloos lang geworden. Synthetiseren is veel gemakkelijker als je heen en weer springt tussen heden en verleden."

Dat een filmregisseur het boek naar zijn hand zet, vindt de veteraan een evidentie. "Wie een boek adapteert mag en moet zaken toevoegen. Je mag als scenarist je eigen klemtonen leggen. Ik hou me aan een eenvoudige regel: ik film enkel wat me het meeste raakt. Op die ster richt ik me om op koers te blijven. Het belangrijkste is dat je goed beseft dat literaire fictie iets helemaal anders is dan film. Ik moet een cinematografische taal spreken."

Scènes in het voetbalstadion van Torino doen je plots beseffen dat Bellocchio voetbal, in Italië bijna een religie, nooit in het vizier heeft genomen. "Voetbal is nadrukkelijk aanwezig in het boek. Er gaapt een diepe kloof tussen Massimo en zijn vader, maar een gedeelde passie voor AC Torino overbrugt die gedeeltelijk."

"De vader kan de jongen zijn moeder niet teruggeven, maar hij kan hem wel meenemen naar het voetbal. Vele jaren later vinden vader en zoon elkaar weer tijdens een herdenking van de Superga-vliegramp. Op 4 mei 1949, na een vriendschappelijke wedstrijd in Lissabon, stortte het vliegtuig met de spelers van Torino neer. De volledige kampioenenploeg overleed. Ik herinner me de nationale tragedie alsof het gisteren was. Ik was negen en zelf supporter van Il Grande Torino."

> Fai Bei Sogni. 04/12 (release: 14/12), 19:00, avant-première, Bozar
> Sangue del mio sangue. 07/12, Festival du Cinéma Méditerranéen 02 > 09/12, Aventure, Botanique, Bozar
> Masterclass. 06/12, 18:30, Flagey Retrospective 02/12 > 28/02, Cinematek, Flagey

Fijn dat je wil reageren. Wie reageert, gaat akkoord met onze huisregels. Hoe reageren via Disqus? Een woordje uitleg.

Lees meer over: Film

Iets gezien in de stad? Meld het aan onze redactie

Site by wieni