'Brussels is een Plaizier': de stadsziel op een postkaart

Eigenlijk was hun winkel in de Spoormakersstraat, waarin het Brussel van toen en nu op postkaartformaat te zien is, ook al een klein museum. Maar nu maakt Bozar een heel parcours vrij voor een zomertentoonstelling waarin een ruime selectie te zien is van de ansichten die Mieke en Wijnand Plaizier tussen 1977 en nu uitgaven.

Het gepassioneerde gezin Plaizier - ook de dochters Klaartje en Ruth leveren inmiddels hun bijdrage aan het familiebedrijfje - zitten na veertig jaar op een bijzondere berg beelden. Affiches, kalenders, posters, agenda’s en vooral postkaarten.

Uitgaven van grafisch werk, fotografie, architectuur, humoristische kerst- en nieuwjaarswensen, maar ook van heel veel stadszichten op Brussel. Hun tot in de kleinste hoeken gevulde winkel in de Spoormakersstraat werd in 2013 overgelaten aan nieuwe uitbaters, maar de uitgeverij zet Plaizier zelf voort vanuit het ook al aardig volgelopen bureau met opslagruimte aan Oud Korenhuis. In de voormalige gebouwen van de toeristische dienst van Brabant is een groot deel van hun archief en voorraad ondergebracht: rekken vol dozen, met daarin de honderden postkaarten die ze in de loop der jaren hebben uitgegeven.

Een ruime selectie Brusselse briefkaarten is deze zomer te zien in een BN (Blanc et noir) tentoonstellingsparcours van het Paleis voor Schone Kunsten, dat architect Victor Horta speciaal ontwierp om fotografie in kleinere formaten te tonen. “Het zal voor de bezoekers een soort wandeling door de buurten van Brussel worden,” legt Mieke uit. “Van zuid naar noord. Van het Zoniënwoud tot in Zaventem - want de luchthaven is wat ons betreft onlosmakelijk met Brussel verbonden. Van sommige plekken zoals de Heizel hebben we heel veel materiaal. Van andere plekken minder. Daarnaast wordt er nog een kleine ruimte ingericht met herinneringen aan samenwerkingen en een aantal uitgaven die niet meteen met Brussel te maken hebben.” Simon Casier en Petra Fieuws van bureau Casier/Fieuws, die ook ontwerpen voor onder meer het Kunstenfestival, Rosas, Berlinde De Bruyckere, geven alles vorm. Duiding is er door teksten van curator Iwan Strauven, Jos Vandenbreeden en Mil De Kooning, en in de bookshop kunt u terecht voor nog meer Plaizier.

In 1977 begon alles met een pand in de Hoedemakersstraat dat eerder als kunstwinkel was opgevat. “Op een gegeven moment boden we ook al eens wat postkaarten aan die we zelf mooi vonden,” vertelt Mieke, “en dat sloeg aan.” Wijnand: “Ik werkte ondertussen in de drukkerij van ons familiebedrijf Carto, een Brusselse cartografisch persagentschap dat onder meer geografische kaartjes voor kranten, schoolkaarten en gemeenteplannen uitgaf. Met de drukkerij ging ik meer en meer drukken voor culturele instellingen als de Beursschouwburg en het Kaaitheater, maar ook voor de winkel. Tot het jaar 2000 drukten we zelf de beelden die we uitzochten of kozen uit werk dat ons werd aangeboden. Zo bouwden we mooie relaties op met kunstenaars als Ever Meulen, Joost Swarte, Albert Pepermans, Tom Schamp of Jan Van Der Veken. Van sommigen van hen zal ook grafisch werk te zien zijn op de tentoonstelling - voor zover het met Brussel te maken heeft.”

“In Parijs of New York zag je weleens postkaarten die de stad in beeld brachten,” zegt Mieke, “maar in Brussel nog niet. Ondertussen schrikken we er zelf van hoeveel beelden van Brussel we verzameld hebben.”

Pendelaars anno 1957
Wijnand stopt ons een mapje met Brusselse postkaarten toe en wijst ook op enkele foto’s aan de muren van het depot. Eén ervan toont het viaduct dat van 1958 tot 1984 over de Leopold II-laan liep. Een andere de eveneens verdwenen Helihaven op de gelijknamige laan aan het Noordstation, waar je rechtstreekse vluchten kon nemen van het centrum naar Expo 58, maar ook naar de grote steden in de buurlanden. “Kijk naar deze oude foto van de Koloniënstraat. Daarop zie je in 1957 al een lange stroom van pendelaars naar het Centraal Station lopen. En op dit oude luchtbeeld van het Koningsplein en de oude Kunstberg is van het Centraal Station nog geen sprake, maar het bouwperceel is wel al klaargemaakt.”

Maar de Plaiziers handelen niet alleen in nostalgie. Postkaarten met beelden van fotografen als Marie-Françoise Plissart, Johan Jacobs, Ivan Put of Georges De Kinder leerden ons ook hedendaagse fotografie kennen. Ook foto’s van de UP-sitewoontoren of coworkingcafé Le Phare du Kanaal in Molenbeek behoren op die manier tot de verzameling. Postkaarten zijn een dankbaar medium. Mieke: “Er worden minder kaarten verstuurd, maar mensen kopen er meer voor zichzelf om in de boekenkast te zetten of op te hangen in de keuken. Mensen schrijven ook bewuster kaartjes waaraan de ontvanger merkt dat ze speciaal zijn uitgezocht.” Wijnand: “De postkaart heeft zoveel bijgedragen tot het verspreiden van fotografie en architectuur bij een breder publiek.”

Dat laatste weten ook Ruth en Klaartje, die instaan voor enerzijds de vormgeving en anderzijds de zakelijke kant van de zaak, en die vroeger ook vaak mee in de winkel stonden. “We hadden een gemengd publiek van toeristen en Brusselaars. En die laatsten waren vaak verwonderd of trots dat ze bepaalde stadsbeelden of beelden van hun wijk op postkaart zagen. Daar hingen vaak mooie anekdotes aan vast.”

Een woordje uitleg door Jos Vandenbreeden

Jos Vandenbreeden, architect, professor emeritus en bezieler van het Sint-Lukasarchief en de stichting Architectuurarchieven, verzorgde mee de teksten bij de tentoonstelling Brussel is een plaizier.. Hij voorziet voor BRUZZ een selectie van drie bijzondere postkaarten van enige deskundige uitleg.

Kunstberg
Vandenbreeden: “Met de tientallen plannen voor de Hofberg groeide ook de idee om een centraal station in de buurt van de historische Putterijwijk in te planten. In dat toekomstperspectief werd de hele Putterijwijk gesloopt. Het macabere resultaat hiervan herkennen we vandaag in het Europakruispunt met zijn opgeblazen trapgevels. Om die ruïneuze toestandvan toen visueel toch enigszins te verdoezelen legde de Franse tuinarchitect Vacherot voor deWereldtentoonstelling van 1910 in Brussel algauw de bekende terrastuinen met hun monumentale trappen en hun kabbelende watervallen aan. Een schitterende “noodoplossing” die standhield tot in 1956.”

Bouwwerf van Expo58
Vandenbreeden: “De Wereldtentoonstelling 1958 stond in het teken van de techniek in dienst van de mens. Ingenieur André Waterkeyn tekende daarvoor het Atomium. In het interieur van de bollen werden tentoonstellingen gehouden over het vredelievend gebruik van de atoomenergie. Het atoomtijdperk kreeg dusin Brussel een wereldwijd
symbool: “Atoom =Hoop”. De andere paviljoenengaven ook eennieuw elan aan de architectuur van de late fifties evenals de ontwikkeling van een allesomvattend transportnetwerk.”

De Brouckèreplein
Vandenbreeden: “Postkaarten portretteren het leven van gewone mensen: mensen die in hun alledaagse omgeving wandelen, rijden, winkelen en feesten vóór of na uur nul. Zo maken we kennis met enkele toplocaties in Brussel, maar dan wel met het dagelijkse leven als invalshoek. De levendige bedrijvigheid vertaalde zich ook in een opbod van publiciteit en lichtreclames.”
“De Nederlandse fotograaf Cas Oorthuys verstond die poésie sociale de la rue. Hij toont de ‘lichtstad’ Brussel in de tijd van de place de Brouckère, de Adolphe Max, de boulevard Anspach en de rue Neuve,…”