'Home' van Fien Troch draait nu in de bioscoop

Het Vlaamse filmjaar wordt op gang getrokken door de ijzersterke film Home, die woensdag in de bioscoop uitkomt. Het confronterende maar nooit wanhopende groepsportret van zoekende, woelige tieners en hun niet minder onbeholpen ouders is het werk van de Brusselse tandem Fien Troch en Nico Leunen. Troch is donderdag ook te gast in De Kenners op BRUZZ.

Fien Troch behoort al tien jaar tot de fine fleur van het Belgische filmgild. Met haar ijzingwekkende derde film, Kid, had ze moeten doordringen tot de fine fleur van Europa. Maar om onbegrijpelijke redenen bleef de film onder de radar. Haar partner, de bekroonde monteur Nico Leunen, vertelde ons daar in april 2015 het volgende over: "Het is onbegrijpelijk dat het internationale establishment niets in Kid zag. In Europa hoeft Fien voor niemand onder te doen. Moet ze nu een quiz presenteren op de televisie of kortere rokjes dragen? Ik weet het niet. Dat gezegd zijnde, Fien is zo sportief dat ze gewoon keihard doorgaat. Ze gaat zichzelf nóg eens heruitvinden. In het uitdagen van cinema is ze een kampioene."

Het waren profetische woorden. Fien Troch hééft zichzelf nog eens heruitgevonden. Home, film vier, is een meesterlijke evocatie van het onbehagen, de balorigheid en de wilde energie van 21ste-eeuwse tieners die hun plaats niet vinden in de volwassen wereld, mét aandacht voor het onbegrip, de onmacht en het gezagsgeweld van de soms onbehouwen volwassenen. Deze keer bleef haar film niet onder de radar. Op het Festival van Venetië won ze de prijs voor beste regie in het Orizzonti-luik, op Film Fest Gent kreeg ze de publieksprijs. Johnny Jewel van het fijnbesnaarde, hyperelegante Chromatics vindt Trochs werk zo goed dat hij zijn muziek voor de soundtrack ter beschikking stelde. De wind blaast eindelijk in de zeilen.

Voor de vierde keer op rij vind je jezelf opnieuw uit en kies je voor een totaal andere vorm en beeldtaal. Doe je dat met opzet?
FIEN TROCH: Dat gebeurt heel bewust en toch voelt het natuurlijk aan. Het is een automatisme in mijn hoofd om me af te vragen hoe ik mijn verhaal ga vertellen en hoe ik het visueel aanpak. Ik voel de verplichting om mezelf – niet film – opnieuw uit te vinden en te evolueren in mijn manier van denken. Enerzijds wil ik niet teren op wat goed was. Anderzijds heb ik het gevoel dat elk verhaal zijn eigen aanpak verdient. Het is elke keer opnieuw tabula rasa en oprecht nadenken over wat ik waarom en hoe vertellen wil. Niet doen wat ik al gedaan heb, mag geen systeem op zich zijn. Dat is even mottig als altijd hetzelfde doen.

NICO LEUNEN: Op Instagram of Tumblr kwam ik deze quote tegen: "Art is an idea that has found its perfect form." Fien zoekt naar de meest perfecte vorm voor het idee van de film. Marketinggewijs is dat dom: mensen houden van herhaling, of tenminste van herkenbaarheid. De herkenbaarheid van Fien zit in andere dingen dan de vorm. Een film van pakweg de broers Dardenne herken je na vijf minuten, een film van Fien Troch niet.

Waarin verschilt Home het hardst van voorgangers Een ander zijn geluk, Unspoken en Kid?
TROCH: Die eerste drie films sluiten een manier van filmen af. Dat stille, hermetische, rigide is wat weg. Vraag me niet hoe het komt, maar ik had het plots gehad met hermetische films. Dat was een heel rare, bijna fysische ervaring. Ik was ineens totaal niet meer geïnteresseerd in films met lange stiltes en zo, films die nochtans aansloten bij wat ik maakte.

LEUNEN: Je hebt letterlijk gezegd: "Nu moeten het wel échte mensen zijn. Mensen die spreken zoals mensen spreken."

TROCH: Doordat het over jongeren ging, wou ik te allen prijze hun ongelofelijke drive laten zien. De rock-'n-roll van het jong zijn. Nietsdoen, maar daar keiveel energie uit halen én in steken. Home moest doorspekt zijn met de energie van de jongeren. Met de statische camera en pratende mensen van vroeger zou dat niet gelukt zijn.

Waarin verschillen de zeventienjarigen van nu van de zeventienjarige die jullie zijn geweest?
LEUNEN: Sinds Rebel without a cause en het ontstaan van een eigen jongerencultuur in de jaren 1950 zijn er geen wezenlijke verschillen tussen de generaties jongeren. Tenzij misschien in de praktische zaken – waar strijd je voor? – of de grootte van je wereld. Er was nog geen internet toen ik zeventien was, wellicht was ik onschuldiger of naïever dan een zeventienjarige van nu. Maar de strijd om begrepen te worden of om meer vrijheid te krijgen, is onveranderd dezelfde.

TROCH: De basisbehoeften, -problemen en -gevoelens van een tiener zijn altijd dezelfde. Daarom herken ik mezelf heel hard in de jongeren van nu. Hoeveel tijd heb ik op mijn zestiende niet verprutst met nietsdoen, drinken, onnozel doen, feesten en alleen maar uitkijken naar het moment waarop je kon uitgaan en jongens ontmoeten? Telkens als ik die verzuchting maak, merkt Nico op dat dat toen nodig was. Dat besef ik wel en dat wil ik ook tonen.

Waar de meeste volwassenen – ik straks wellicht ook – zich bij jongeren aan ergeren, is dat surplacen. 'Doe toch iets met je leven!'

Raad die in dovemansoren valt.
TROCH: Uiteraard. Als ik eerlijk mag zijn, dan ben ik nu nog het meest nostalgisch naar dat recht om niets te doen. 'Recht' is misschien een verkeerd woord. Het was gewoon zo, ik kon er niets aan doen: ik wou écht alleen maar uitgaan, uitgaan, uitgaan. Hoe trivialer, hoe beter. Ergens vanuit het vage besef dat ik ooit iets moest gaan maken van mijn leven. Maar nu nog niet...

LEUNEN: Bij mag lag dat helemaal anders. Ik wou gedichten schrijven of theatervoorstellingen maken. Ik was een cultuurnerd toen ik jong was.

TROCH: (Maakt snurkgeluiden en lacht)

hoe unfair zijn verwijten? Men heeft het smalend over de selfiegeneratie, maar niets wijst erop dat jongeren het zoveel slechter doen dan wij of onze ouders.
LEUNEN: Geef dezelfde technologie aan de jongeren van drie generaties geleden en ze hadden er hetzelfde mee gedaan. De eerste rock-'n-roll werd ook muziek van de duivel genoemd. Dat hield onze grootouders niet tegen om er vrolijk op te dansen.

TROCH: Ik denk dat wij wel naïever waren en konden zijn. Toen ik tiener was, was Faces of death, een reeks video's met beelden van mensen die al dan niet geënsceneerd (bijna) doodgingen, kweeniehoe grellig. Dat was toen shocking en keisensationeel. Vandaag stelt dat niets voor vergeleken met wat je op het internet tegenkomt. Tijdens de research voor Home heb ik dingen gezien en gelezen die ik liever niet was tegengekomen. Mensen van vijftien, zestien jaar krijgen dat constant binnen. Word je daar immuun voor? Dat weet ik niet. Maar je moet er wel mee omgaan, dus misschien kan je er maar beter wat immuner voor worden. Ik wil maar zeggen dat we jongeren zaken verwijten waar ze niets aan kunnen doen.

(Lees verder onder de afbeelding.)

Zowel jongeren als volwassenen zijn soms nodeloos wreed als ze clashen. Ondanks die harde vaststelling stuurt Home de kijker niet naar huis met een slecht gevoel. Hoe komt dat?
TROCH: Omdat we de energie van die jongeren beklemtonen. Ook al is wat ze doen leeg, toch voel je dat die gasten er keihard voor gaan. Het is altijd hevig. Ten tweede vertel ik nergens dat de jeugd of hun opvoeders slecht zijn. De ouders doen het niet goed, maar ze bedoelen het niet slecht, op die ene uitzondering na. Je ziet hun onmacht en hoe goede intenties verkeerd uitdraaien. Het is dus niet zo duister.

LEUNEN: Kijk naar Fiens oeuvre tot nog toe: er is altijd hoop. Als Kid aan het einde van de film uit de auto springt, daagt Fien je uit om je af te vragen of hij nu niet gelukkiger is. Unspoken eindigt met een omhelzing. Voor Home stelde ik een paar keer voor om meer in de richting van Lars von Trier op te schuiven en bij wijze van spreken het hele dorp plat te branden of de onschuldige blinde vrouw op te hangen. Fien ging daar telkens heel even in mee om vervolgens op haar stappen terug te komen. For the sake of darkness de kijker nog eens extra hard in de maag stompen en grijnzen dat alles verrot is, is niets voor Fien. Zij toont dat het veel ambiguer is.

Jullie werkten het scenario voor het eerst samen uit. Vanwaar die primeur?
LEUNEN: Wij werkten al samen toen Fien nog op de filmschool zat. Maar het was de eerste keer dat ik echt meewerkte aan het scenario. Fien liet vallen dat ze alles anders wou aanpakken, ook hoe ze tot een verhaal komt. Dat is mijn terrein. Tijdens een weekend aan zee zonder de kinderen, heb ik Fien geïnterviewd en vervolgens een lange tekening gemaakt die een eerste geraamte voor de film was. Die tekening hing op toen ze het scenario schreef. De evaluatie van de samenwerking laat ik liever aan Fien over.

TROCH: De evaluatie is heel goed. (Lacht) Het is niet ten koste gegaan van onze relatie. Integendeel zelfs. Ik had Home niet alleen kunnen maken. Voor deze film was de samenwerking perfect. Maar het heeft geen zin om onszelf deze methode op te leggen. Of we opnieuw zo intens gaan samenwerken, zal het project zelf moeten uitwijzen. Nico zal hoe dan ook altijd mijn scenario's lezen en feedback geven.

Hebben jullie spelregels moeten afspreken om werk en privé gescheiden te houden?
TROCH: Nee. Misschien wel omdat we twee kinderen hebben. Ik haat het om aan tafel de hele tijd te praten over zaken waar de kinderen geen benul van hebben.

LEUNEN: Ken uw plaats en weet wie wat doet: dat waren de enige spelregels. Ik heb twee keer geprobeerd om zelf een scène te schrijven. Dat was een fiasco, een les in bescheidenheid. Ik moet dat aan Fien overlaten. In de montage heb ik wel één extra scène bedacht die Fien snel snel nog heeft gedraaid. Ik voelde dat er iets ontbrak. Fien zag dat in.

Hoe heb je Johnny Jewel van Chromatics overtuigd om de soundtrack van Home te schrijven?
LEUNEN: De muziek van Kid was losjes gebaseerd op het nummer van Johnny Jewel waarmee de film Drive opent: 'Tick of the clock'. Zoals je weet heb ik Ryan Gosling geholpen met de montage van zijn film Lost river. Zo kwam ik in contact met Johnny Jewel, die de film van muziek voorzag. Ik vertelde hem over Kid en we konden goed met elkaar opschieten. We dachten dat het supercool zou zijn als hij muziek zou maken voor Home. Ik ben een week naar Amerika gevlogen om het hem te vragen. Hij heeft naar de versie van Home van drieënhalf uur gekeken, zonder ondertitels, en was op slag verliefd.

Hij had de tijd niet om from scratch te componeren, maar hij gaf me toegang tot 336 nummers, goed voor 27 uur muziek. Fien en ik hebben de discipline gehad om naar al die nummers te luisteren en notities en onderverdelingen te maken. Dat heeft weken geduurd. Toen we terugkoppelden naar Johnny, schoot hij in een zevende versnelling om de gekozen nummers of fragmenten te remasteren en re-editen.

De factuur volgde?
LEUNEN: Toen ik op zijn oprit een sigaret stond te roken, waarschuwde ik dat ik hem amper iets kon bieden. Ik kon alleen beloven een zo goed mogelijke film te maken. Met de bijval in Venetië en Toronto hebben we hem tenminste die publiciteit voor zijn werk kunnen bieden. Maar zelfs dat hoefde niet voor hem. Voor hem was de kous af op het moment dat hij de film zag en supergoed vond.

Hij vond het zeer vreemd dat we er twee nummers uitgepikt hadden die tweelingbroers van elkaar waren. Hij voelde zich met ons verbonden. Het werd toen even trippy. Ik voel dat nu al: Johnny Jewel is een vriend voor het leven. Hij vindt Fien verschrikkelijk goed. Hij waardeert enorm hoe ik omga met zijn muziek. Hij is heel genereus en warm en redelijk geniaal in bepaalde opzichten.

(Lees verder onder de afbeelding.)

Hoe ambitieus zijn jullie nu?
TROCH: Dat is een vraag die zich op dit moment stelt. Ik had in vraag gesteld of ik eeuwig films wilde maken die zo klein blijven. Ik heb mezelf niet verraden en toch kreeg Home wél veel feedback. Dat is ontzettend dankbaar. Dat geeft me niet de energie om mainstream te gaan, maar wel om er – fuck you – nog veel harder voor te gaan. Hoe megacliché het ook klinkt: het zou super zijn als ik dat kan blijven doen.

Ik ben allergisch voor al die ik-ga-naar-L.A.-of-Hollywoodverhalen. I couldn't care less. Maar vooral Nico stelt zich de vraag of we niet groter moeten denken en in een andere taal filmen. Ik ben daar nog niet uit. Wordt een goeie film groter als je in het Engels draait?

LEUNEN: Ik ben héél ambitieus als het over Fien en haar films gaat. Ik ga niet zeggen dat Fien Troch een household name moet worden, maar toch... Buitenlanders aan wie ik Kid liet zien, schrokken en begrepen niet waarom ze haar werk niet kenden. Dat vond ik zo frustrerend. Dat heeft me overtuigd om er keihard tegenaan te gaan en zelf actie te ondernemen: overal aankloppen en investeren in een groter bereik. Noem het passie.

TROCH: Kort samengevat: de ambitie is heel groot…

LEUNEN: … maar dat gaat niet over een grotere filmset of meer geld.

Waarover gaat het dan wel?
LEUNEN: Meer mensen laten zien wat Fien maakt. Ook al zei Fien dat ze minder hermetisch wou zijn, het coole is dat Home veel beter ontvangen is dan Kid zonder dat we daar onze broek voor hebben afgestoken. Als Fien haar volgende film met Ryan Gosling zou draaien, mag iedereen weten hoe we daartoe gekomen zijn: door de wandel des levens en niet door onze broek af te steken voor Ryan Gosling.

TROCH: Hola! Ik weet niet of ik daar nee tegen zeg. (Lacht)

LEUNEN: Die laatste zin klonk raar, maar je begrijpt wat ik bedoel. Door met bepaalde mensen te werken, genereer je meer aandacht voor je film. Hoeveel mensen hebben Dogtooth gezien? Hoeveel hebben The lobster gezien? Het zijn allebei films van Yorgos Lanthimos, maar in de laatste spelen wel Colin Farrell en Rachel Weisz mee. Dat maakt een verschil.

> Home. BE, 2016, dir.: Fien Troch, act.: Sebastian Van Dun, Lena Suijkerbuijk, Loïc Batog, 103 min.