Nieuwe film van Japanner Kôji Fukada verschijnt woensdag

Er is eindelijk nog eens een Japanse regisseur opgestaan. Zijn naam is Kôji Fukada en zijn visie op mens en familie is veel grimmiger en donkerder dan die van eerbiedwaardige collega's Hirokazu Kore-eda en Naomi Kawase. "Mensen als ik moeten de fundamentele eenzaamheid van de mens wel onder ogen komen."

Ken je de man of vrouw met wie je een huis, een bed, een leven deelt en een kind maakte ooit écht? Zijn koppels sterker of doen ze maar alsof, en valt ook wie met twee of meer leeft altijd terug op een fundamentele eenzaamheid? Die bittere vragen besnuffelt Kôji Fukada in het strak geregisseerde, knap geritmeerde, weloverwogen Harmonium.

Een Japans middenklassekoppel met één dochter is ten prooi gevallen aan routine, tot vader een oude vriend in huis haalt die een celstraf voor moord heeft uitgezeten. Hoewel die onverstoorbaar, beleefd en behulpzaam is, legt zijn aanwezigheid bloot dat het gezin op los zand is gebouwd. Harmonium was vorig jaar een van de sterkhouders van Un Certain Regard, de nevencompetitie van het festival van Cannes, en komt na een enthousiast onthaal in Frankrijk, nu ook in België uit.

In de films van Naomi Kawase en Hirokazu Kore-eda zien we goedaardige, zachte mensen uit gebroken gezinnen hun best doen om wat nestwarmte te creëren. Jij doet het omgekeerde en toont hoe weinig perfect een schijnbaar perfect gezin is.
KÔJI FUKADA: Ik heb veel respect voor Kawase en Kore-eda, maar je hebt een punt. Hun werk weerspiegelt hun visie op de mens en de wereld. Mijn werk weerspiegelt mijn visie en die is helemaal anders. Ik heb met mijn portret van een gezin de fundamentele eenzaamheid van elk individu willen onderzoeken. Ik sta redelijk achterdochtig tegenover het systeem familie.

Wat is er mis met een gezin?
FUKADA: Mijn visie op het gezin is ongetwijfeld beïnvloed door mijn relatie met mijn ouders. Zij lijken enigszins op het koppel dat je in de film ziet. Wettelijk waren ze getrouwd. Ze leefden onder hetzelfde dak, maar dat was het. Voor de rest waren ze een gescheiden koppel. Ze praatten amper met elkaar. Ze deden voor mij alsof. Toen ik het huis uitging, zijn ze alsnog uiteengegaan. Met mijn vader heb ik geen contact meer. Hij is vermist.

In de film denkt het gezin dat ze een hechte eenheid vormen en een sterke band hebben. Door de komst van de indringer stellen ze vast dat ze individuen zijn die er alleen voor staan.

(Lees verder onder de afbeelding)

Waarom heb je van de moeder en de dochter protestanten gemaakt?
FUKADA: Japan telt veel meer boeddhisten dan christenen. Maar er zijn wel christenen, onder meer in het dorp waar ik opgroeide. Zoals gezegd wou ik de fundamentele eenzaamheid onderzoeken waarmee elk individu worstelt. Gelovigen zijn in dat opzicht gezegend. Zij kunnen dankzij hun geloof afstand nemen van het feit dat we er als mens alleen voor staan. Zij zijn met God of leven in een wereld waar God aanwezig is. Ik ben niet gelovig en ik zie dat niet veranderen. Mensen als ik moeten die fundamentele eenzaamheid wél onder ogen komen.

Ik wou dus absoluut gelovigen opvoeren, maar religie mocht geen hoofdthema worden. Door er protestanten van te maken, vermeed ik te zware, religieuze symbolen zoals grote kruisbeelden.

Wat kwam eerst, het verhaal of de thematiek?
FUKADA: Films over familiebanden zijn niet exclusief Japans. Je vindt er net zo goed in België of Hollywood. Ik denk dat cinema niet boven alles een ideaal moet verkopen of mensen moet analyseren. Ik maak geen films in functie van een thema. Ik toon als regisseur hoe ik de wereld zie en hoe ik de mens zie. Het publiek neemt daar akte van en vergelijkt het met zijn eigen ideeën over het menselijke bestaan. Bij sommigen zal dat clashen, bij anderen niet.

Hebben Japanse vaders het nog altijd moeilijk om hun plaats te vinden in de opvoeding van hun kinderen, dochters in het bijzonder?
FUKADA: Verkrampte vader-en-kindrelaties zijn niet eigen aan de Japanse samenleving, die zie je overal. Japanse vaders hebben het inderdaad moeilijk om hun plek in het hedendaagse gezin te vinden, en ze weten niet goed hoe ze met hun dochters moeten omgaan. Traditionele vaders laten de opvoeding van hun kinderen liever over aan hun echtgenotes.

Daardoor kennen ze hen niet zo goed wanneer ze de adolescentie bereiken en het eigenlijk al laat is om nog een hechte band op te bouwen. Met jongens stelt het probleem zich iets minder fel. Vaders kunnen altijd terugvallen op hun ervaringen als kind of een hobby als baseball of zo.

Het tweede deel van Harmonium deed een beetje aan Le fils van de Dardennes denken. Je deelt ook hun voorkeur voor natuurlijke vertolkingen en afkeur van psychologie.
FUKADA: Dat vind ik een ontzettend groot compliment. Ik bewonder hen heel erg en zou mezelf nooit met hen durven vergelijken. Ik heb inderdaad een voorkeur voor natuurlijke, organische vertolkingen. Ik vind het cruciaal dat je als hedendaagse filmregisseur heel voorzichtig bent met psychologische verklaringen voor de handelingen van de personages.

Film heeft een geschiedenis als propagandawapen. Het medium leent zich tot manipulatie van de kijker. Een hedendaagse regisseur moet daarvoor opletten en de kijker de ruimte gunnen om zelf te bepalen hoe hij zich voelt bij wat hij ziet.

Naar welke regisseurs kijk je op?
FUKADA: In Japan bewonder ik Hirokazu Kore-eda, Naomi Kawase en vooral Kiyoshi Kurosawa. Op de filmschool heb ik nog les van hem gekregen. Ik hield ook erg van de V-cinemafilms (direct-naar-video, nr) en de genrefilms die hij in het begin van zijn carrière draaide. Daar zitten meesterwerken tussen. Toch zijn dit niet de regisseurs die me ertoe hebben aangezet om zelf films te maken.

Mijn vader was een grote filmfan met een uitgebreide collectie VHS-tapes. Ik heb alle klassiekers gezien, vooral de zwart-witfilms en de klassiekers van voor de jaren 1970. Éric Rohmer, Fritz Lang, Jean Renoir en zo. Ik kijk vooral op naar de grote meesters. Zij hebben ervoor gezorgd dat ik regisseur wilde worden.

> Harmonium. JP, 2016, dir.: Kôji Fukada, act.: Mariko Tsutsui, Tadanobu Asano, Kanji Furutachi
> Release: 22/02