Regisseur Tom Fassaert maakt persoonlijke docu over familiegeheimen

In A family affair reist regisseur Tom Fassaert naar Zuid-Afrika om er op zoek te gaan naar de waarheid achter zijn bijzondere oma. De aangrijpende, op internationale festivals bekroonde documentaire krijgt nu haar release in Cinema Nova, dat meteen ook een rist films toont die inzoomen op de besloten wereld van de familie, haar vetes en haar geheimen.

Familievetes hebben al voor ontluisterende films gezorgd. Denk maar aan de schokgolf die Festen in 1998 teweegbracht. Cinema Nova neemt de klassieker van de Deense regisseur Thomas Vinterberg niet op in zijn programma Family Affairs, maar pakt wel uit met Family viewing van de Canadese grootmeester Atom Egoyan, Careful van avant-garderegisseur Guy Maddin, The wolfpack van Crystal Moselle, een van de revelaties van 2015, en enkele cultfilms over geschifte gezinnen.

Maar dé aandachtstrekker op de affiche is A family affair van Tom Fassaert. Daarin spit de Nederlandse regisseur het leven uit van Marianne Hertz, zijn 95-jarige grootmoeder. In de jaren 1950 was ze een beroemd model, maar als moeder deugde ze niet. Vandaag leeft ze teruggetrokken in Zuid-Afrika, maar de diepe wonden in de familie zijn nog niet geheeld en de vetes niet opgelost.

“Ze is enorm manipulatief,” zegt Tom Fassaert over zijn grootmoeder. “Maar ik kan niet anders dan een soort van medelijden met haar hebben. Hoe zelfverzekerd en sterk ze zich ook voordoet, ze is een oude en eenzame vrouw op zoek naar liefde en een luisterend oor. Tegelijk houdt ze door haar gedrag de mensen op afstand.”

Grote illusie
Het beeld dat je van de dame krijgt, doet denken aan Norma Desmond, het personage uit Sunset Boulevard dat door Gloria Swanson wordt gespeeld. Maar in tegenstelling tot de gekrenkte filmdiva uit Billy Wilders klassieker, leeft Fassaerts oma helemaal niet in het verleden. Integendeel, ze wordt er liever niet meer mee geconfronteerd. Toch is het dat verleden dat Fassaert wil reconstrueren, net om te begrijpen wat er in zijn familie allemaal fout is gelopen.

Fassaert: “De engel van Doel, mijn vorige film, is op een indirecte manier de opstap voor A family affair geweest. In mijn hoofdpersonage Emilienne had ik een soort oma ontdekt. Ik wist zoveel over haar dat ik dacht: vreemd, ik heb zelf een oma die ver weg in Zuid-Afrika woont en ik weet helemaal niets van haar. Het enige wat ik wist, was dat zij de familie ongelofelijk heeft beïnvloed, en niet op een erg positieve manier.”

En dus trok Fassaert naar Zuid-Afrika om er de waarheid over zijn oma te achterhalen. Alleen blijkt uit A family affair nog maar eens dat die waarheid niet altijd even makkelijk te ontsluieren valt. “Dé waarheid is een grote illusie,” zegt Fassaert. “Ze is als een hond die zijn staart achternazit. Zeker in dit geval, als je binnen je eigen familie naar waarheid zoekt. Eigenlijk vind je alleen nog maar meer vragen." (Lacht)

"In die zin was het een naïeve onderneming. Uiteindelijk gaat mijn film niet over de absolute feitelijke waarheid, maar meer om de beleving ervan. In hoeverre kan een gebeurtenis uit het verleden een invloed hebben op de levens van kinderen en kleinkinderen? In mijn familie veegde men de problemen onder de mat. Als je er niet over praat, bestaat het niet. Maar wat je verzwijgt, gaat etteren als een wonde, en legt hele levens of families lam.”

Verliefde oma
De grootste wonde was het feit dat Marianne haar twee jonge zoons in een kindertehuis had achtergelaten. Haar carrière kwam eerst: pas op de catwalk vond ze de vrijheid die ze zocht. Tussen Marianne en haar kinderen kwam het nooit meer goed.

Fassaert: “Een van de risico’s van dit project was dat ik een moreel oordeel zou vellen: mijn oma als slechte moeder, mijn vader Rob en zijn broer René als slachtoffers. Dat zou een heel nauw beeld scheppen. René, met zijn psychische problemen, is het toonbeeld van wat er is misgelopen in het verleden. Je kan bijna niet anders dan denken dat mijn oma haar zoon kapot heeft gemaakt. Toch krijg je begrip voor die vrouw omdat je ook haar kant van het verhaal ontdekt. Ik wilde bewust niet moraliseren. Juist door zicht- of voelbaar te maken wat in ons allen leeft maar vaak niet wordt uitgesproken, is de film universeel geworden. Ik heb veel e-mails van over de hele wereld gekregen.”

Ook Fassaert zelf komt prominent in beeld. Slechts één keer valt hij uit zijn rol van geduldige observator: wanneer zijn oma zich druk maakt over een familiefoto. Ze kan het niet verkroppen dat ook Fassaerts partner erop staat, omdat ze zelf verliefd is op hem. “Ik wil je oma niet zijn,” klinkt het. “Dat is te onromantisch.”

“De bloedband was irrelevant voor haar,” legt Fassaert uit. “Ze sloot de werkelijkheid uit, maar het had ook te maken met een diep verlangen om begeerd én begrepen te worden. Los daarvan heeft mijn aandacht voor haar blijkbaar een snaar geraakt, waardoor ze dit soort verlangens kon koesteren en projecteren. Ik wilde haar eerst ook niet afwijzen, want ik vond haar een eenzame en tegelijk intrigerende vrouw. Misschien was dat ook een spoor naar die kant van mijn oma die ze nooit had laten zien. Dat maakte het allemaal erg ingewikkeld.”

Door de documentaire is Fassaert nog meer deel gaan uitmaken van zijn familie. Wat heeft hij uit het filmproces geleerd over de relatie tussen kinderen, ouders en grootouders? “Eerst was ik bang om zelf vader te worden, om wat het gebrek aan liefde en aandacht kan doen met een leven. Maar toen de film af was, ben ik samen met mijn vriendin op vakantie vertrokken. Nog geen twee maanden later was ze zwanger. Het had veel eerder kunnen gebeuren, maar het kwam er gewoon niet van. Ik ben niet erg zweverig, maar ik denk dat de film voor mij de weg naar het ouderschap heeft geplaveid. Hij heeft me in elk geval geholpen om bewuster te worden van wat ik mijn dochtertje wil bieden.”

> A Family Affair. Release: 04/05 (in aanwezigheid van regisseur), 20.00, Cinema Nova, Brussel
> Programma: Family Affairs. > 11/06, Cinema Nova, Brussel