Sam Touzani bestrijdt fundamentalisme in nieuwe onemanshow

Terwijl hij met zijn provocerende taal taboes aan diggelen slaat, bevestigt Sam Touzani zijn subversieve kijk op én zijn ongerustheid over het toenemende fundamentalisme in zijn nieuwe onemanshow Liberté, Egalité, Identité. Al riskeert hij zichzelf daarmee van de moslimgemeenschap te vervreemden. “Altijd tegen de stroom of tegen de Koran in, nooit in het dominante denken en nooit weldenkend”, vat Touzani zichzelf samen.

Sam Touzani, afkomstig uit Molenbeek, was 25 jaar geleden als eerste tv-presentator van Maghrebijnse origine het idool van jongeren en het symbool van diversiteit. Sindsdien is er veel gebeurd en de man die ooit een vereniger wilde worden zaait vandaag spanning en verdeeldheid. Daarvan getuigen de affiches van zijn voorstelling Les Enfants de Dom Juan met Ben Hamidou die in Molenbeek van de muur getrokken zijn.

Wat is er gebeurd? Een tiental jaar geleden draaide de wind voor Sam Touzani, toen hij in zijn voorstellingen religieuze wanpraktijken en het toenemende fundamentalisme begon aan te kaarten (Allah Superstar in 2005 en Liberté, Egalité, Sexualité in 2006).

Zijn provocerende en oneerbiedige frontale aanvallen op de islam, maar ook andere monotheïstische culturen, liggen in lijn met die van Charlie Hebdo. “Je moet overal mee kunnen lachen, met inbegrip van de islam en het heilige", vindt Sam Touzani. Hij omschrijft zichzelf als “leek, feminist, antiracist en overtuigd progressief". Een compromisloze visie die de dubbelzinnigheid van zijn karakter toont. Hij volhardt erin, ondanks dat het hem sociaal isolement en zelfs doodsbedreigingen oplevert.

Het bewijs is zijn nieuwe onemanshow die in begin 2017 in theater Le Public in Sint-Joost in première gaat. Liberté, Egalité, Identité toont zich als een beknopte, geactualiseerde en ingezoomde versie van zijn voorstellingen die een tiental jaar geleden polemiek opwekten. “Die werden vroeger niet helemaal begrepen, maar vandaag is het publiek er klaar voor om ze te horen”. We kijken samen terug op het parcours van een zonderling.

In het begin belichaamde je de dialoog tussen gemeenschappen. Vandaag keert de moslimgemeenschap zich tegen je voorstellingen.
SAM TOUZANI: Mijn aanwezigheid op de televisie heeft een impact op de gemeenschap gehad. Op elk van mijn voorstellingen bestond een derde van mijn publiek uit toeschouwers van Maghrebijnse origine. Ik was één van de eersten met een gemengd publiek. De mensen waren vol van One Human Show (2002, nvdr) hoewel het toen al kritisch was, want ik hield een haute couture boerka modeshow. En ik heb die voorstelling geschreven op de ochtend van elf september.

Daarna volgde Gembloux, à la recherche de l’armée oubliée over Marokkaanse schutters. Wauw, dat was heerlijk, want de mensen waren vol lof! Mijn problemen zijn begonnen in 2005 toen ik Allah Superstar in elkaar heb gestoken. Mijn affiches aan het Théâtre de Poche werden verscheurd en een vijftigtal gasten stond me op te wachten aan de ingang. Daar heb ik gevoeld dat hun identiteit op een steeds gewelddadigere manier afgedwongen werd.

Ik heb er toen publiekelijk niets van gezegd omdat ik de populisten niet wilde dienen. Nochtans heb ik toen meer dan duizend doodsbedreigingen ontvangen. Ik zat vast tussen de islamisten die op dat moment een randfenomeen waren, zij die ik ‘islamlinksen’ noem en die mij verwijten dat ik intolerant ben tegenover religies, en de racisten en populisten aan de andere kant van het spectrum. Vanaf toen is men mij beginnen verlaten, ook mijn linkse vrienden. Het was een hele moeilijke periode omdat ik geïsoleerd was. Ik ben dat nu nog steeds, maar toch al een beetje minder.

Je show gaat over identiteit. Het isolement waar je over spreekt, is dat gepaard gegaan met een identiteitscrisis?
TOUZANI: Nee, want mijn identiteitscrisis heeft zich verspreid over 25 jaar, ze was er niet ineens. En ze is hoe dan ook een deel van mijn artistiek werk. Ik ben fan van Camus en die zegt ‘de dingen slecht benoemen, dat is ellende toevoegen aan de wereld’. Door middel van mijn voorstellingen probeer ik de dingen goed te benoemen. Sinds ik begonnen ben met spreken over een islamitische, antisemitische aanval, voelen mensen zich beledigd. Ze beschuldigen me ervan dat ik de verschillende gemeenschappen tegen elkaar probeer op te zetten.

Onder het voorwendsel dat de islam de religie is van de gedoemden der aarde, zocht en vond men allerlei excuses. In de eerste plaats de politiek die de communautaire kaart speelde met het oog op de verkiezingen. Turkije heeft met Erdogan grip op de Turkse gemeenschap via Emir Kir. Marokko heeft een invloed op de Maghrebijnse gemeenschap. Sinds 1964 is er geen echte politiek van integratie en vermenging meer gevoerd. Wat de politieke macht in België niet begrepen heeft is dat ze met hun zogenaamd redelijke oplossingen de gemeenschappen net isoleren en zo het principe van de gelijkheid zelfs afvallen.

Het probleem is dat mensen met extreemrechtse neigingen de enigen zijn die hun stem durven verheffen. En ik weiger om geassocieerd te worden met personen van wie ik de ideeën bestrijd. Ik heb persoonlijk geen enkel probleem met de islam. Ik heb een probleem met haar fanclub.

De islamitische berbergemeenschap is rijk en maakt deel uit van mijn cultuur. Als die mensen nu toch eens de moeite zouden nemen om de Koran te lezen! Vandaag zijn er mensen die de filosofen en intellectuelen van de verlichte islam genoemd worden, zoals Rachid Benzine. Dat zijn gasten die de islam beschouwen vanuit het perspectief van deze eeuw. Ze zien de islam niet als een kwestie van geloof, maar ook als een kwestie van kennis. En daarop kan je kritiek geven.

Zelfs als Liberté, Egalité, Identité gespeeld wordt in Sint-Joost is er weinig kans dat uw publiek gemengd zal zijn. Denkt u niet dat u preekt tegen de bekeerden?
TOUZANI: Het is waar dat ik van 35 procent toeschouwers van Maghrebijnse origine naar 10 tot amper 5 procent vandaag ben gegaan. In de provincies loopt mijn voorstelling veel beter. Maar ik kan me niet kan inbeelden een voorstelling te doen zonder er gezagsondermijnende elementen in te steken of zonder te raken aan taboes zoals religie, de gelijkheid tussen man en vrouw of de uitbuiting van vrouwen op basis van religieuze argumenten.

Als de Maghrebijnse gemeenschap niet naar mijn voorstellingen komt kijken, is dat trouwens ook omdat Marokko mij al 20 jaar in diskrediet brengt. Als je vandaag naar Schaarbeek gaat, zal je zien hoe ze reageren als ze mijn naam horen. Maar dat wil niet zeggen dat de dingen niet kunnen veranderen. Je moet niet vergeten dat de islamisten een grote slag verloren hebben met de aanslagen in Parijs en Brussel. Moslims zijn de eerste slachtoffers van het islamisme in de Arabisch-islamitische wereld.

De jeugd begrijpt heel goed wat er gebeurt. Daar waar de politiek mislukt, kan kunst opkomen. Als artiest kan ik het me permitteren om een langetermijnvisie te hebben. Ik heb geen mandaat van vier of zes jaar.

Vandaag bestaat er een theater dat zich richt op de moslimgemeenschap.
TOUZANI: Sinds een jaar of tien zie je inderdaad mensen uit de moslimgemeenschap en cultuur opduiken en ik applaudisseer daar heel hard voor. Behalve dan dat ze zich bezighouden met wat ik ‘halal’ theater noem. Djihad van Ismaël Saïdi – die ik in het begin gesteund heb – is daar een goed voorbeeld van. Zijn stuk wordt gesteund door de Belgische politiek en door Marokko.

Het lijkt allemaal heel luchtig te zijn, omdat hij zuinig is op zaken waar niet over gesproken mag worden. Dat is eigenlijk supergevaarlijk, omdat het niets anders doet dan het communautarisme aanwakkeren. Boven de diversiteit verkies ik de gelijkheid. Als jij mijn gelijke bent en ik ben jouw gelijke, dan kan je mij vertellen over jouw culturele en seksuele verschillen.

Maar zijn we in de praktijk allemaal gelijk? Wat met de invloed van racisme en socio-economische factoren?
TOUZANI: Ja, dat speelt zeker ook, maar dat is niet het enige. Wij zijn eerst en vooral onze ouders niet. Onze ouders waren arm, maar dat zijn wij vandaag niet. Zelfs als er nu mensen uitgesloten worden, kan je dat niet vergelijken. Zelfs niet in het geval van racial profiling en discriminatie bij jobaanwervingen.

De miserie die op je afkomt als je Mohammed heet bestaat echt, maar verklaart niet waarom een gast van 20 jaar zich gaat opblazen in Syrië. Dat is te verklaren door een fascistische ideologie, door de greep van andere landen op België en de wonden die het islamisme veroorzaakt heeft bij jongeren.

In mijn voorstelling kaart ik aan dat Hassan II de integratie van Marokkanen altijd heeft tegengehouden. Dat heeft voor enorme schade bij meerdere generaties gezorgd. Gasten zoals Tariq Ramadan zeggen ‘Jullie zullen nooit Belg zijn, jullie zullen nooit Fransman zijn, jullie zijn in in de eerste plaats moslims’. Je moet je ervan bewust zijn dat verschillende factoren een rol spelen.

Na de aanslagen op Charlie Hebdo zijn de media u komen opzoeken. U bent de goede leerling van de integratie geworden. Hebt u geen schrik om gerecupereerd te worden?
TOUZANI: Men heeft mij carte blanche gegeven, ik heb mij kunnen uitdrukken. Veel mensen die niet wisten wie ik was, hebben me ontdekt. Op pedagogisch vlak heeft dat een grote rol gespeeld. Vandaag ben ik minder geïsoleerd omdat ik word voorgesteld als een geloofwaardig alternatief. Plotseling verruilt men de pathos iets meer voor de logos. Uiteraard heb ik mijn twijfels. Ik heb geen antwoorden. Mijn beroep bestaat erin om vragen te stellen. Ik besef dat ik over eieren aan het lopen ben. Diegenen die de schijnwerpers vandaag op jou richten, kunnen daar morgen evengoed weer mee ophouden.

> Liberté, égalité, identité. 07/01 > 04/02, 20:30, Théâtre Le Public, Sint-Joost-ten-Node