Rik Wouters krijgt retrospectieve in Musea voor Schone Kunsten

Michaël Bellon
© BRUZZ
07/03/2017
Ook in:
nl fr

Hij mag dan al 100 jaar geleden overleden zijn, het werk van schilder en beeld­houwer Rik Wouters (1882-1916) blijft mensen raken. Een retrospectieve in de Musea voor Schone kunsten, die vrijdag opengaat, is de perfecte afsluiter van het her­denkingsjaar 2016. Drie bekende fans vertellen waarom Rik Wouters hen zo fascineert.

Tweehonderd schetsen, schilde­rijen en beeldhouwwerken worden in de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België tentoongesteld – werken uit privé­collecties en grote internationale musea, maar ook uit de verzameling van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen.

Kleurrijk, herkenbaar, licht werk, dat Rik Wouters als een bezetene produceerde tijdens zijn korte maar volledig aan de kunsten gewijde leven. Het kan vandaag nog altijd rekenen op appreciatie bij het brede publiek, maar ook bij collega-kunstenaars die zich door zijn werk laten inspireren.

Voor dit schildersportret steken we ons licht op bij drie hedendaagse kunstenaars die affiniteit hebben met het werk van Wouters. Beeldend kunstenaar, dichter en graphic-novelauteur Lies Van Gasse maakte vorig jaar met Peter Theunynck de lijvige, getekende 'biografie' Nel, een zot geweld, over Wouters' muze Hélène 'Nel' Duerinckx.

De Antwerpse schilder Nick Andrews wordt door zijn kleurgebruik net als Wouters weleens een fauvist genoemd. Bovendien cureerde hij vorig jaar in het FeliXart Museum in Drogenbos een tentoonstelling over Rik Wouters en de Brabantse fauvisten. En dichter-essayist Bernard Dewulf laat zijn fascinatie voor het werk van Wouters al een heel schrijversleven blijken, in zijn poëzie maar ook door het voorwoord te schrijven bij Eric Mins biografie van Wouters.

1561 bernarddewulf
Zotte begeestering
"Wouters was een van de eerste kunstenaars die me echt te pakken had," vertelt Dewulf. "Ik woon ondertussen al 25 jaar in Antwerpen, en ik ben er al vaak naar zijn werk gaan kijken. Daar­voor woonde ik in het Brusselse, waar zijn werk ook voortleeft. Het Zoniënwoud is mij vertrouwd, en ik ben ook op zoek gegaan naar de plekken waar hij studeerde, woonde en werkte."

Hoewel Wouters in 1882 geboren werd in Mechelen, en in 1916 aan kanker stierf in Amsterdam, waar hij als soldaat was terechtgekomen, maakte hij het gros van zijn werk inderdaad in Brussel. Op zijn zeventiende ging hij studeren aan de Académie Royale des Beaux­-Arts in de Zuidstraat, en in 1905 trouwde hij met de Schaarbeekse Nel Duerinckx, die altijd zijn muze zou blijven. Met haar woonde hij lang in de pittoreske Bezemhoek aan de rand van het Zoniënwoud in Bosvoorde, waar nu een Rik Woutersplein te vinden is en waar hij ook begraven ligt.

Maar wat maakt het werk van Wouters zo aantrekkelijk? Dewulf: "Ik kan daarop antwoorden met het kunsthistorische argument dat Rik Wouters een van onze eerste modernen was. Ten tweede is er zijn bijzondere leven, dat ondertussen uitvoerig door Eric Min is gedocumenteerd – Wouters was niet alleen letterlijk maar ook figuurlijk een van onze kleurrijkste schilders. En ten derde is er die verhouding met Nel, die mij ook heel erg heeft gefascineerd. Ze heeft onder meer dat mooie beeld Het zotte geweld opgeleverd, dat in Antwerpen in het Middelheimpark staat. Het is een cliché, maar zij was het licht van zijn leven. Zoals Marthe de Meligny dat was voor Pierre Bonnard."

Lies Van Gasse raakte, behalve door zijn beelden en schilderijen, ook begeesterd door de vele schetsen van Wouters. "Al van in mijn studietijd. In de lessen modeltekenen en snelschetsen bestudeerden we een aantal werken van hem. Met heel weinig middelen – Chinese inkt, wat kleur en een snelle, directe tekening – kon hij een heel intieme wereld oproepen. Lineair tekenen was niet echt mijn ding. Wouters' vrije manier van werken – tussen de lijntekening en het vlakmatige, tussen het tekenen en het schilderen – bood me een alternatief."

(Lees verder onder de afbeelding.)

Ook Nick Andrews had al op vroege leeftijd die onverklaarbare klik met Wouters. "Hij was er al bij vanaf mijn eerste stappen in de appreciatie van kunst. Van Rubens was ik bang, maar met Rik Wouters voelde ik een affiniteit die ik later ook ervoer met Chaïm Soutine en Henri Matisse. Veel van de aantrekkingskracht ligt in de kleur, waarna natuurlijk ook vorm, figuratie en concept volgen. Zijn thema's zijn uit het leven gegrepen en worden heel direct en expressief weergegeven. Dat is interessant voor de toeschouwer, omdat je een directe ontmoeting krijgt met het werk."

Poëzie van alledag
Hoe zit dat dan met die kleuren? Ze verschaffen het oeuvre van Wouters een vrolijke toets, terwijl zijn biografie niet altijd evenveel aanleiding gaf tot vrolijkheid. Want veel rijkdom hebben Rik Wouters en Nel nooit gekend. Dewulf: "Ze hebben natuurlijk ook veel gelukkige momenten gehad, maar die betroffen altijd de klei, de verf en de kunst. Hij was echt totaal bezeten door kleur. Tot ergernis van sommigen misschien, maar mij trekt dat aan. Tot zijn mooiste schilderijen behoort voor mij een zicht op zijn atelier. Een soort metaschilderij, waarin hij alle kleuren schildert die in dat atelier aanwezig zijn."

1561 lies vangasse
Van Gasse: "Wij interpreteren die kleuren nogal makkelijk als een teken van vrolijkheid, maar als je er als schilder naar kijkt, merk je dat delen van zijn schilderijen bijna abstracte composities zijn. Wouters maakt soms heel vreemde kleurencomposities, bijvoorbeeld door tegen een groen vlak nog een rode veeg te zetten. Ik zie daar een studie van licht en kleur in, waarin hij heel ver gaat."

"Een schilderij is natuurlijk ook bedoeld om de toeschouwer te betrekken," voegt Andrews daaraan toe. "De mechanismen van de reclame waren toen nog niet op hun hoogtepunt, maar rood of oranje gebruik je om een aanwezigheid te creëren. Wouters deed dat heel gedoseerd en overdacht. Zijn toetsen waren vaak lyrisch, maar hij zocht ook structuren in de kleurzetting. Een bepaalde kleur stond dan voor de lichte partij, en een andere kleur verhield zich daartoe als de schaduw. Rood kon dus schaduw zijn van groen, en omgekeerd. Hij werkte helemaal anders dan de academici."

Meteen wordt zo een bepaald beeld gecorrigeerd van Wouters als frivole veelschilder. Dewulf: "Wat mij altijd een beetje geërgerd heeft – gelukkig heeft Eric Min dat rechtgezet – is dat Wouters werd voorgesteld als een wat naïeve schilder die vanuit een soort natuurinstinct schilderde. Wouters heeft dan wel geen diepzinnige essays geschreven, hij dacht wel na over het vak, en was goed op de hoogte van wat er zich in zijn tijd allemaal afspeelde. Uit zijn brieven blijkt onder meer zijn grote bewondering voor Van Gogh en Ensor, en later Cézanne."

Andrews: "Het merendeel van de kunstenaars is natuurlijk niet bezig met ismen. Maar Wouters wist inderdaad al op jonge leeftijd wat er allemaal speelde. Hij was goed bevriend met Edgard Tytgat, Jean Brusselmans en anderen. Hij greep ook terug naar de humane waarden die op de academie in de vergetelheid waren geraakt door – zoals een Gauguin, een Van Gogh of de Engelse arts-and-craftskunstenaars – opnieuw vanuit een soort levenservaring te schilderen, wars van de academische hiërarchie van thema's zoals de mythische en Bijbelse onderwerpen."

"Dat werd geapprecieerd, vlak voor die verschrikkelijke Eerste Wereldoorlog die hij niet helemaal hoefde mee te maken. Hij kon het dagelijkse relevant maken, en uit de intieme ervaring poëzie puren. Dat maakt hem vandaag nog relevant."

> Rik Wouters. 10/03 >02/07, Koninklijke Musea voor Schone Kunsten, Brussel
> Lees vrijdag als eerste een recensie van de expo op BRUZZ.be

Fijn dat je wil reageren. Wie reageert, gaat akkoord met onze huisregels. Hoe reageren via Disqus? Een woordje uitleg.

Lees meer over: Brussel-Stad

Iets gezien in de stad? Meld het aan onze redactie

Site by wieni