Brusselaar Swaters was intieme vriend Enzo Ferrari

Vraag kinderen een sportwagen te tekenen en meer dan de helft tovert een rode Ferrari op het blad. Over het leven van de legendarische Ita­liaanse autoconstructeur Enzo Ferrari is nu een dossier verschenen bij Studio Graton uit Ukkel, bekend van Michel Vaillant, de autostrip der autostrips. Het dossier werd bij elkaar geschreven door een Franse autosportjournalist, maar het werd inhoudelijk gestoffeerd door Jacques Swaters uit Sint-Lambrechts-Woluwe, een van de weinigen op aarde die Enzo Ferrari tot zijn vrienden mocht rekenen.

Aan het stuur van de Ferrari 5500 F2 die in 1953 op het circuit van Avus als eerste de finish haalde, zat de Brusselaar Jacques Swaters. Zijn rol in de geschiedenis van de beroemdste racemachine bleef niet beperkt tot die ene ritzege. Swaters richtte de Francorchamps-renstal op die gele (!) Ferrari's inzette in wedstrijden als de 24 uur van Le Mans, hij schopte het tot Ferrari-importeur voor de Benelux en leerde de excentrieke Enzo Ferrari persoonlijk kennen, een voorrecht dat maar weinigen gegund was. Ferrari verliet zijn thuisbasis in Modena slechts hoogst uitzonderlijk. Wel honderd keer nodigde koning Leopold III hem uit voor een bezoek aan Brussel, elke keer kwam hij op de proppen met een uitvlucht. "Ik heb koning Leo­pold aan zijn eerste Ferrari geholpen. Prins Karel trouwens ook. Enzo Ferrari was daarmee in zijn nopjes. Hij hechtte veel belang aan de renommee van zijn klanten. Maar hij kwam niet tot hen. Of ze nu koning Faroek heetten of Ingrid Bergman, ze moesten hem in Modena opzoeken, niet omgekeerd."

"Hij verliet Modena ook niet voor de races. Hij beweerde dat hij de zaken objectiever kon bekijken als hij zich niet ter plaatse begaf. Was hij bang om te reizen? Ik denk het niet, dat lag niet in zijn karakter," zegt Swaters met een glimlach. "Weet je overigens waarom Enzo Ferrari een hekel had aan de Amerikanen? Op een dag bracht de vice-president van de Verenigde Staten een bezoek aan de fabriek. Zijn naam ontglipt me. In elk geval: Enzo Ferrari was niet meteen ter plaatse en liet de rondleiding aan zijn directeurs over. Wat later vervoegde hij dan toch het gezelschap. Maar wat deed de vice-president bij het afscheid? Hij gaf de directeurs een hand en vroeg ze hun baas te laten weten dat het hem speet dat ze elkaar niet ontmoet hadden, maar dat het toch een aangenaam bezoek was. Enzo Ferrari stond met uitgestrekte hand naast zijn directeurs, maar hij werd genegeerd. Sindsdien haatte hij Amerikanen."

Swaters is een van de beheerders van de nagedachtenis van Enzo Ferrari. In zijn galleria in Brussel heeft hij de archieven van Enzo Ferrari stuk voor stuk geklasseerd: brieven, foto's, boeken, auto's, persoonlijke voorwerpen. Hij hoopt de schat op korte termijn open te kunnen stellen voor het publiek.

Ontroerende schoonheid
Hoe dringt een jongen uit Woluwe door tot de intieme kring van Enzo Ferrari? "Enzo Ferrari werd niet benaderd. Hij riep je. Als ik 's morgens in Modena aankwam, gaf ik zijn secretaris een seintje. Doorgaans belde de secretaris een halfuur later terug met de mededeling wanneer de commandatore me wou ontvangen."
"De allereerste ontmoeting? Dat was niet met de man, maar met de naar hem genoemde wagen. In 1948 zag ik op het circuit in Francorchamps een Ferrari staan, een merk dat niemand kende. De esthetiek van de wagen sprong in het oog, de uitzonderlijke schoonheid ontroerde, maar ook van de mechaniek was ik ondersteboven. De macht, de kracht, de snelheid, de muziek van de motor... De nagestreefde perfectie... Ik begreep meteen: deze auto is uitzonderlijk. Ik leerde Enzo's rechterhand kennen. Toen ik jaren later in de fabriek rondliep, informeerde Ferrari bij zijn secretaris naar mijn naam. Nog twee maanden later hebben we elkaar de hand gedrukt, nog eens twee maanden later werden de eerste woorden gesproken, hij zei iets over het mooie weer. Hem leren kennen was een proces van jaren - en dan nog. Ik vrees dat je voor de onthulling van geheimen beter terechtkunt bij de barbier die hem elke morgen kwam scheren, of bij zijn chauffeur. Maar die hebben hun geheimen in het graf meegenomen."

Geweld
Een passie voor snelheid en 'alles met vier wielen' bracht Swaters naar de wereld van het autoracen. "Mijn generatie is door de oorlog getekend. Ik was vijftien aan het begin van de Tweede Wereldoorlog, twintig op het einde: ik heb hem heel intens beleefd. Ook na de oorlog had ik behoefte aan geweld. Je ziet dat ook bij Vietnam-veteranen en straks wellicht ook bij de Irak-veteranen. Na de oorlog pikte ik mijn studie weer op, maar ik verveelde me te pletter aan de universiteit van Leuven. Ik wou weer een mitraillette of bazooka in handen hebben. Ik denk dat ik troost vond in de automobielsport. Voor de oorlog stak Bugatti boven de rest uit. Na de oorlog nam Ferrari de fakkel over. Ford, General Motors, Renault: ze waren allemaal verdienstelijk, maar geen constructeur kon tippen aan Ferrari. En ik betwijfel ten zeerste of een merk ooit nog hetzelfde belang kan hebben als Ferrari. Ferrari is een menselijk, sentimenteel verhaal. Vandaag bestaan alleen nog industriële avonturen; uitzonderlijke exploten zijn niet meer weggelegd voor het individu. Lindbergh vloog in één ruk de oceaan over in een zelfgemaakt vliegtuig met een thermoskan koffie en een paar boterhammen. Zie jij iemand op die manier Mars veroveren? Wat Ferrari gerealiseerd heeft, kan nu niet meer."

Jacques Swaters was eerst piloot voor Ferrari en vervolgens importeur voor de Benelux. "Ik had een kleine garage voor het onderhoud van mijn koersauto's. Op een dag telefoneerde Italië met de vraag om een Ferrari in Duitsland te herstellen. Een beetje later moest ik inspringen toen een Ferrari op weg was naar het Autosalon in Brussel, maar de directeur zelf geraakte er niet meer. Ik vond de wagen terug in de gebouwen van de douane in Thurn & Taxis, ik zorgde voor een presentatie op het Autosalon en verkocht er een wagen. Van het een kwam het ander. Zo werd ik importeur, een officieel contract was er niet. Nu stellen legers advocaten contracten op van 260 pagina's, mijn overeenkomst met Ferrari berustte op een handdruk."

Het steigerende paard
Voor het 'Dossier Michel Vaillant' over het leven van Enzo Ferrari dat sinds begin maart in de winkelrekken ligt, trad Swaters op als historisch raadgever. "Het is onvoorstelbaar hoeveel onzin er over Enzo Ferrari verkocht wordt. Een idioot van een journalist vertelt een stommiteit. Een paar collega's nemen die over en zo wordt een verzinsel voor bijbelse waarheid aangezien."

Een mooi voorbeeld daarvan is de ontstaansgeschiedenis van het embleem van Ferrari, het beroemde steigerende zwarte paard op een gele achtergrond. Enzo Ferrari kreeg van de ouders van Francesco Baracca, een Italiaanse luchtheld uit de Eerste Wereldoorlog, toestemming om diens embleem te gebruiken. De legende wil dat Baracca het embleem van een door hem neergeschoten jachtvliegtuig van een piloot uit Stuttgart afhaalde. En dat zou de reden zijn waarom Ferrari en zijn concurrent Porsche allebei een steigerend paard als embleem gebruiken. Het Michel Vaillant-dossier is een van de eerste publicaties die dat verhaal ontkracht. "Het verhaal is twintig jaar geleden verzonnen door een journalist, maar het is achteraf zo vaak herhaald dat het voor waar is aangenomen. In de archieven van Enzo Ferrari vond ik bewijzen die de fabel ontmaskeren. Het steigerende zwarte paard was al sedert de achttiende eeuw het embleem van de tweede ruiterij, het eerste regiment van Baracca. Toen die het paard voor een vliegtuig inruilde, nam hij het embleem mee. Ik kan je een vaandel tonen van het regiment uit de tijd dat Porsche nog niet bestond."

De grootste les die Swaters van Enzo Ferrari, de ontwerper van het statussymbool bij uitstek, leerde: geld is geen doel op zich, maar een middel om je hartstocht te bevredigen. "Geld was heel belangrijk voor Enzo Ferrari, want hij had er geen, en hij had geld nodig om zijn arbeiders op het eind van de maand uit te betalen en om de auto's te maken die heersen op de circuits. Maar toen het geld later binnenstroomde, had hij nauwelijks meer belangstelling."

:: Enzo, de laatste keizer, een 'Dossier Michel Vaillant', is uitgegeven bij Studio Graton en ligt nu in de boekenwinkels