Brusselse filmmaakster: ‘Wereldbeker geen feest voor Brazilianen’

De zin om iets rond Brazilië te doen leefde al lang bij filmmaaksters Maryse Williquet en Clémentine Delisse. Toen de betogingen in juni 2013 uitbraken, was het hek van de dam. Ze trokken naar Brazilië om een documentaire te maken over de onvrede met de organisatie van het WK voetbal. Het resultaat is Copa Para Quém?.

"E r worden astronomische sommen geld geïnjecteerd in wat het grootste feest van de eeuw moet worden, terwijl het onderwijs wankelt en de ziekenhuizen zo vol zijn dat er mensen op de grond liggen. De onvrede bij de bevolking is zeer groot”, vertelt documentairemaakster Maryse Williquet.

Astronomisch is geen overdrijving: de wereldbeker die deze week van start gaat, kost meer dan de vier vorige wereldbekers samen. “En dat is in het verkeerde keelgat geschoten bij de Brazilianen, zeker als je ziet in welke omstandigheden velen leven: extreme armoede, precaire woningen, kinderen op straat in plaats van op school en geen toegang tot degelijke gezondheidszorg. En die zaken zullen er niet beter op worden door de wereldbeker. Het is een gemiste kans.”

Williquet trok haar ogen wijd open toen ze vorige zomer voor het eerst in Brazilië was. “Brazilië kende de voorbije jaren een sterke economische groei en kon de status van ontwikkelingsland van zich afschudden. Het is nu de zesde grootste economie ter wereld. Ik had nooit verwacht daar zo veel armoede tegen te komen, en vooral zo'n grote sociale kloof. Het verschil tussen rijken en armen is veel groter dan bij ons”, vertelt de jonge Brusselse. Ze was onder de indruk van het politiegeweld. “De militaire politie drijft vreedzame betogingen uiteen met veel machtsvertoon en zelfs rubberkogels.”

Alles voor toerisme
De documentaire is gefilmd in Fortaleza, een miljoenenstad in het noordoosten van Brazilië die tot ver buiten de landsgrenzen bekend is om haar zonovergoten zandstranden. “Die moeten gevrijwaard worden, want de toerist mag niet gestoord worden in zijn vakantierust”, zegt Williquet. Dat toerisme in Ceará, een van de armste staten van Brazilië, is er niet alleen voor de zon en de stranden. Ook de prostitutie trekt veel buitenlandse toeristen aan. “Veel jonge meisjes vervallen er in de prostitutie, soms gewoon om hun studies te kunnen betalen. Er is ook veel prostitutie bij kinderen. Naar het WK komen vooral mannen, zonder gezin. Er wordt gevreesd voor een sterke toename van de prostitutie en voor de veiligheid van deze meisjes.”

Prostitutie is een van de vier onderwerpen die ze via Copa Para Quém? wil tonen aan de wereld. De andere thema’s zijn straatkinderen, een omstreden treinproject en de grote manifestaties. “Straatkinderen passen niet in het marketingplaatje van de stad, ze worden gewoon van straat geveegd. De voorbereidingen van de wereldbeker waren een extra drijfveer om de stad te saneren. In plaats van te luisteren naar de publieke opinie en de verzuchtingen van de lokale ngo’s heeft de stad volop ingezet op de bouw van shoppingcentra, luxehotels en al wat de Europese toeristen kan behagen. Zo werd een treinproject uitgevoerd dat al twintig jaar in de steigers stond, zogezegd om de mobiliteit te verbeteren, maar het is een luxetrein met airco die enkel rijken kunnen betalen. De sporen lopen dwars door volksbuurten die daarvoor onteigend werden. Veel van die mensen wonen nog steeds bij familieleden omdat ze geen eerlijke vergoeding kregen voor hun woonst.”

Antiterrorismewet
Voor Williquet is het duidelijk: de Copa is er niet voor de Brazilianen, maar voor de toeristen en voor de allerrijkste Brazilianen, eigenaars van luxehotels en megacomplexen. “De mensen met wie wij gewerkt hebben, zullen geen deel van de vruchten plukken. Of denkt u dat de Braziliaanse regering gedacht heeft aan een eerlijke herverdeling van de opbrengsten?”, vraag ze wat sarcastisch.

“Ambulante straatventers, o zo belangrijk voor de Braziliaanse micro-economie, zullen op hun honger blijven zitten. Niemand mag zonder ticket of toegangspas binnen in de veiligheidszone van twee kilometer rond de stadia.”

Ook was de halve toegangsprijs voor studenten en werklozen niet naar de zin van FIFA, die deze regel liet schrappen. “Er zijn heel wat wetten gestemd op vraag van de FIFA. De wet die het meest tot de verbeelding spreekt, is de antiterrorismewet, in een land waar nooit terrorisme geweest is... Dat is om elke betoging te kunnen verbieden en al wie stokken in de wielen van de FIFA wilt steken, te kunnen bestempelen als terrorist. Zo wordt ook het gewelddadige optreden van de politie gerechtvaardigd,” vertelt Williquet, die blij is met de nieuwe campagne van Amnesty International die de Braziliaanse overheid op het matje roept omtrent het recht op manifesteren.

“In Brazilië was het trouwens verboden om alcohol te verkopen in de stadia. Maar Budweiser is een van FIFA’s grootste sponsors, die wet moest er dus ook aan geloven.”

Het team van Copa Para Quém? heeft vier documentaires van tien minuten gemaakt die online te bezichtigen zijn. Voor publieke toonmomenten werden de vier thema’s samengevoegd tot een documentaire van 26 minuten. Die ging op zaterdag 24 april in première in De Pianofabriek en zal op verschillende lokale televisiezenders te zien zijn.

U kunt de documentaire hier bekijken.