Professor Herman Matthijs: ‘De budgettaire crash van Brussel’

Het Brusselse dossier op de federale tafel brengen, opent alle dozen van een zevende staatshervorming. Dat schrijft professor Herman Matthijs, gespecialiseerd in staatsfinanciën.

Standard & Poor’s heeft de Brusselse rating ongewijzigd laten staan op ‘A’ met een negatieve outlook, wat op zijn minst een verrassing mag heten. Gezien de budgettaire toestand van het Hoofdstedelijk Gewest zou men, op basis van de feiten, toch een verlaging verwachten.

Samengevat komt het Brusselse budgettair-economische dossier erop neer dat er een schuld is van ongeveer 15,7 miljard euro, een tekort van zowat 1,8 miljard euro, rentelasten van 420 miljoen per jaar, een werkloosheidspercentage van 12 procent, een werkgelegenheidsgraad van 66 procent, een explosieve demografische aangroei en het feit dat de betere middenklasse uitwijkt naar Vlaanderen of Waals-Brabant.

Bovendien wordt de techniek van de voorlopige kredieten niet correct toegepast door de regering in lopende zaken, door meer uit te geven dan de laatst goedgekeurde begroting, die van het verkiezingsjaar 2024. Dat maakt de budgettaire toestand alleen nog erger. Ook weigert het Rekenhof al sinds 2017 om de Brusselse rekeningen te onderzoeken en dus ook niet goed te keuren. Daardoor weet niemand wat nu juist de echte bedragen zijn van de ontvangsten alsook de uitgaven over de laatste jaren heen. Hiermee gerelateerd is de conclusie dat het Brussels parlement zijn taak als budgettaire waakhond tegenover de regering niet ernstig neemt.

Heel de huidige situatie komt een aantal politieke partijen niet slecht uit. Inderdaad, de recente rating ondersteunt een aantal politieke actoren in hun gedachte om niet aan de sanering van de Brusselse openbare financiën te moeten beginnen.

Voor de federale regering is die ongewijzigde rating een voordeel. Want daardoor zal het Brusselse dossier niet onmiddellijk op de politieke tafel van de Wetstraat 16 belanden. En daar heeft men al genoeg problemen met de opmaak van de federale begroting 2026.

Onmiddellijk na de bekendmaking van de rating liet de staatsbank Belfius weten dat haar kredietlijn ter waarde van 500 miljoen euro zal geschrapt worden vanaf 1 januari. Daar kan het Brussels Gewest dus geen kredieten meer gaan opvragen voor de dagdagelijkse noden. Uiteraard heeft die annulering hoogstwaarschijnlijk te maken met de plannen inzake een privatiseringsoperatie van deze volledige staatsbank door de federale Arizona-regering. De desbetreffende waarde op de kapitaalmarkt voor Belfius zal zeker niet stijgen met een dergelijk Brussels aanhangsel, dat grootse financiële problemen kent.

In het rood gaan

Waarom is zo’n kaskrediet interessant voor het Gewest? Men kan dan geld krijgen van de bank en in het rood gaan tot een afgesproken maximum en dit om tijdelijke tekorten in de kas te financieren. Op dit kaskrediet wordt een rente betaald. Maar zonder kaskrediet vanwege een extern orgaan wordt het wel zeer moeilijk om te overleven voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. En dus is de vraag: wat doet het Nederlandse ING?

Er zijn wel een aantal dossiers met budgettaire gevolgen. De overheveling van een deel van de langdurig werklozen naar de OCMW’s, de zwaar ondergebudgetteerde uitgaven van het culturele project KANAL, maar ook een mogelijke indexering van de lonen in het openbaar ambt. Die 2 procent-stijging van de wedden, tegen maart 2026, heeft het Gewest daar de middelen voor? Een gewestelijke indexsprong lijkt politiek totaal niet haalbaar in het linksere Brussel. Ook de negentien gemeenten en evenveel OCMW’s, en de zes politiezones staan voor die twee procent meer uitgaven op de toch al zeer hoge loonlasten.

Met andere woorden, zonder kaskredieten of nieuwe banken om in een kaskrediet te voorzien lijkt het erop dat er begin 2026 onoplosbare problemen opdagen voor de hoofdstedelijke gewestelijke openbare financiën.

De Brusselse regeringsleider zal dan niet veel anders kunnen doen dan bellen of schrijven naar de federale eerste minister om hulp. Het wordt dan interessant om te zien wat het antwoord zal zijn van de Wetstraat 16 aan de Hertogstraat, en vooral de voorwaarden voor een eventuele steun. Iets dergelijks zal dit land op onbekend institutioneel politiek ijs doen belanden. Want het Brusselse dossier op de federale tafel brengen, opent alle dozen van een zevende staatshervorming.