Brusselse bouwstop: ‘Wereldwijde primeur die ook voor vergunde projecten geldt’

De rechter legt het Gewest een tijdelijke bouwstop op voor terreinen van meer dan een halve hectare. Die uitspraak is ongezien, zeggen de burgercollectieven achter de zaak. Onder meer het stadiondossier van Union en de Josaphatsite gaan volgens hen de koelkast in. “Zelfs projecten die al een vergunning hebben, kunnen nu niet meer gebouwd worden.”

De Brusselse rechtbank van eerste aanleg kwam vorige week tot een opmerkelijk vonnis: de rechter legt het Gewest een tijdelijke bouwstop op voor terreinen die meer dan een halve hectare (5.000 vierkante meter) groot zijn.

In het vonnis klinkt dat (vertaald) als volgt: “De rechtbank (…) beveelt het Brussels Hoofdstedelijk Gewest om de nodige maatregelen te nemen om de verstedelijking en verharding van de percelen en niet-bebouwde gronden van meer dan 0,5 hectare (…) op te schorten, en dat tot het Gewestelijke Bestemmingsplan wordt goedgekeurd, waarvan de herziening begonnen is door een regeringsbesluit van 23 december 2021, ten laatste tot 31 december 2026.”

Eigen klimaatdoelstellingen naleven

In het 48 pagina's tellende vonnis wijst de rechtbank er onder meer op dat het Gewest zijn eigen klimaatdoelstellingen niet naleeft, door te blijven vergunningen uitreiken voor projecten die het grondgebied verder verharden. Op die manier verkleint bijvoorbeeld het natuurlijke gebied dat CO₂ kan opslaan.

De rechtszaak is het werk van We Are Nature.Brussels, een initiatief van tientallen burgerverenigingen die opkomen voor het behoud van groen in Brussel. Voor de initiatiefnemers is het vonnis een onverhoopt succes. “Dit is werkelijk historisch, net zoals het Urgenda-oordeel in Nederland dat was en de Klimaatzaak op nationaal niveau in België”, zegt advocaat Vincent Letellier maandagochtend op een persconferentie. "De rechter oordeelt dat het huidige bestemmingsplan uit een tijdperk stamt waarin niet genoeg met de klimaatrealiteit werd rekening gehouden. Het is daardoor achterhaald."

“Voor zover wij weten – en we hebben ons wel wat geïnformeerd – is het zelfs een wereldwijde primeur. We kennen geen enkele uitspraak waarbij een rechter een bouwmoratorium heeft uitgesproken voor een hele stad."

Dat moratorium geldt volgens de initiatiefnemers voor alle bouwprojecten, of ze nu nog in de vergunningsfase zitten of al een vergunning op zak hebben. “Als je de geest van deze uitspraak volgt, is de conclusie zelfs dat werven die al begonnen zijn er kunnen onder vallen,” aldus Letellier. “Het is nu aan de regering om te beslissen op welke manier die bouwstop wordt uitgevoerd.” De regering kan nog in beroep gaan, maar die stap werkt volgens de advocaat niet opschortend.

Onenigheid binnen de regering

Binnen diezelfde Brusselse regering klinkt het dat de betrokken ministers de uitspraak nog bestuderen. Enkel minister van Milieu en Klimaat Alain Maron (Ecolo) laat weten dat de uitspraak "een kans is om een bestemmingsplan uit te werken met een klimaatdimensie, die bewoners en natuur beschermt tegen de gevolgen van de klimaatopwarming". Binnen de regering is er al jaren onenigheid over de kwestie, waarbij de socialisten de kaart ‘bijbouwen voor huisvesting’ trekken en de groenen die van natuur, klimaat en andere woonoplossingen.

De klagers in de zaak tegen het Gewest benadrukken alvast dat dit geen kwestie van natuur versus wonen is. "We verzetten ons tegen het beeld dat dit een conflict tussen enerzijds de bijtjes en anderzijds de armen is. Het is belangrijk om de natuur te beschermen én om waardige woonoplossingen uit te werken in Brussel", zegt Jean-Baptiste Godinot van We Are Nature.Brussels. Hij wijst onder meer op het grote aantal prijzige woningen in het gewest.

De impact van de uitspraak lijkt aanzienlijk. In het gewest zijn er heel wat bouwprojecten op terreinen die meer dan een halve hectare groot zijn. De initiatiefnemers van de rechtszaak denken onder meer aan de Bempt-site in Vorst waar het Unionstadion moet komen, aan de Josaphatfriche in Schaarbeek en Evere, het Kwartelveld in Watermaal-Bosvoorde en de site van het Wiels-moeras. Ook minder bekende plekken zoals de Grand Forestier op de grens van Oudergem en Watermaal-Bosvoorde of de Distelhoek (Carré des Chardons) in Schaarbeek vallen volgens de klagers onder het moratorium.

De klagers wijzen erop dat het Gewest (wellicht de volgende Brusselse regering) nu wel haast moet maken met een klimaatbestendig bestemmingsplan. “Als dat er niet is tegen eind 2026, stappen we opnieuw naar de rechtbank en verlengt die het moratorium gewoon.”

Brussels parlementslid voor Les Engagés Alain Deneef wijst op de "immense onzekerheid" die nu ontstaat voor de bouwsector in Brussel. Hij verwacht ook niet dat het nieuwe gewestelijk bestemmingsplan klaar zal zijn voor eind 2026. "Dat betekent dus een bouwpauze van minstens een jaar." Tegelijk laat hij verstaan dat hij voor een moratorium is voor het bouwen op braakliggende gronden. Partijgenoot Mounir Laarissi pleit ervoor om de nieuwe klimaatuitdagingen snel te integreren in het gewestelijk bestemmingsplan. "Warmte-eilanden en overstromingsrisico's zijn realiteiten waar we vandaag al rekening mee moeten houden."

Topman Stéphan Sonneville van bouwpromotor Atenor heeft het over een verbazingwekkend en radicaal vonnis. Hij bevestigt ook dat de onzekerheid na de uitspraak een huizenhoog probleem vormt. "Dat geldt zeker in de vastgoedsector die het vandaag al moeilijk heeft. Verder zullen er vooral twee slachtoffers zijn: het Gewest dat minder inkomsten ontvangt uit bijvoorbeeld registratierechten, en de burger die de huurprijzen ziet stijgen."