1476 panos chicanos COVER-clipping

Paños prison art Kunst, communicatie- en betalingsmiddel

Tom Peeters
© Agenda Magazine
27/05/2015

De door bendeleden van Mexicaanse afkomst in Amerikaanse staatsgevangenissen versierde zakdoeken zijn zoveel meer dan een curiosum. Curator Jimmy Pantera haalt met de verzameling van de Franse kunstenaar Reno Leplat-Torti een intrigerende traditie naar Recyclart.

De traditie gaat terug tot de eerste helft van vorige eeuw, toen vooral analfabete gevangenen, vastgehouden in staatsgevangenissen in Texas, Californië en New Mexico, zakdoeken (pañuelos) gebruikten om te communiceren met de buitenwereld. Pantera zag de tentoonstelling, waarmee Reno Leplat-Torti de wereld rondreist, eind vorig jaar in Luik en haalt ze nu naar Brussel. Op de vernissage programmeert hij er om in de stemming te komen een Mexicaanse band en een striptease-act bij.

“De eerste zakdoek die ik ooit te pakken kreeg, een hiphop-Mickey Mouse met honkbalpet en baggy broek, vond ik vooral weird, en maakte me nieuwsgierig,” zegt Leplat-Torti, die ondertussen zo’n 300 exemplaren verzameld heeft. “Ze was gemaakt in een staatsgevangenis in Californië. Pas toen de familie van de gedetineerde me contacteerde en voorstelde om er meer te kopen, begreep ik dat er een hele traditie achter zat, die zich niet alleen tot de VS beperkt.”

Zakdoeken
Het viel Leplat-Torti al gauw op dat er op de zakdoeken verschillende thema’s aan bod kwamen, afhankelijk van de bestemmeling. “Die met de Mickey Mouse’s en de teddyberen waren voor de kinderen, die met de Jezusfiguren voor de familie, en de in zwart-wit getekende beelden met doodshoofden, clowns en pin-ups voor collega-bendeleden. Die laatste zijn erg beïnvloed door de macho chicanocultuur en ook het meest in trek.”

“Het is een manier om hun identiteit te uiten. Zeker wanneer ze afgewezen worden door het land waar ze wonen halen ze er trots uit,” zegt Leplat-Torti, zelf een zeefdrukkunstenaar en striptekenaar. “Dat zie je ook aan hun tatoeages en graffiti-kunst.” Niet dat er makkelijk aan de zakdoeken te geraken valt. De kunstenaar-verzamelaar houdt contact met de (ex-)gedetineerden of met hun familieleden via brieven en mail. “Maar alleen als je hun vertrouwen kan winnen, denken ze als ze buitenkomen misschien aan die gekke Franse verzamelaar, want dan willen ze het verleden in de gevangenis vergeten, en misschien ook nog wat geld verdienen.”

Noodzaak
Dan stoppen ze ook meteen met tekenen en gaan ze over tot de orde van de dag, ook al zijn ze getalenteerd, want het blijft een echte gevangenisactiviteit, een democratische bovendien. Meer dan een zakdoek en een balpen, die je in de kantine kan kopen, heb je niet nodig. “‘Binnen’ is het een talent, een noodzaak zelfs, omdat je toch contact wil houden met de buitenwereld, en omdat je in de gevangeniseconomie die zakdoeken ook kan omruilen voor sigaretten of eten. Eenmaal ‘buiten’ zien ze het nut er niet van in.”

De favoriete zakdoek van Leplat-Torti, die werkt aan een documentaire over het fenomeen, werd ondertekend in 1934. “Door een zekere Cannon-Ball. Er staan tralies op en een in inkt geschreven gedicht.” Dat er ook geheime boodschappen voor de buitenwereld opstaan, is onwaarschijnlijk, maar gevangenisdirecties zijn wel meer en meer op hun hoede. “Uit schrik dat er met andere bendeleden gecommuniceerd wordt, is het verzenden van zakdoeken nu soms verboden.” Het zal de aandacht voor de collectie van Leplat-Torti alleen maar doen toenemen.

Een traditie die tot een decennium geleden niet veel verder reikte dan de gevangenismuren of de familie van gedetineerden, lijkt aan een wereldtournee begonnen. “Een collectie van een collega-verzamelaar uit New York was al te zien in het Amerikaanse paviljoen op de Biënnale van Venetië. Nu mijn verzameling is opgenomen in de catalogus van de internationale stripuitgever Le Dernier Cri is ook bij mij de vraag alleen maar gestegen. “Straks gaat het naar Servië, volgend jaar naar de Filippijnen. Het feit dat ook criminelen hun hart uiten op zakdoekjes spreekt universeel tot de verbeelding.”

29/5 - 19/6, gratis, Recyclart, Vitrin 21, Urselinenstraat 21, Brussel
28/5, 18.00, vernissage met om 22.00 u. Girls From Tijuana en om 22.15 U; Los Tarascos

Fijn dat je wil reageren. Wie reageert, gaat akkoord met onze huisregels. Hoe reageren via Disqus? Een woordje uitleg.

Lees meer over: Expo

Iets gezien in de stad? Meld het aan onze redactie

Site by wieni