The Danish Girl: de transitie van Tom Hooper

Onlangs in de Koningsgalerij, het Warandepark of het Hortamuseum een bleke Brit met een scherpe neus een mooie vrouw zien filmen? Dat was Tom Hooper die de Oscar voor beste regisseur won met The king's speech. Hij maakte er opnames voor The Danish girl, het verhaal van de eerste transgender die zich liet opereren. "Lili was superdapper, ze waagde haar leven."

Een van de eerste transgenders die een geslachtsoperatie onderging, was de Deense Lili Elbe in 1930. Voor haar transitie ging ze door het leven als Einar Wegener, een niet onverdienstelijke landschapsschilder. De Amerikaanse schrijver David Ebershoff romantiseerde haar verhaal in 2000 en niet veel later ging een scenario van Lucinda Coxon rond in de filmwereld.

Nicole Kidman, Charlize Theron en Marion Cotillard werden genoemd als hoofdrolspeelsters. Maar het project raakte pas van de grond toen Tom Hooper aan boord kwam, een regisseur die zowel met The king's speech als de musical Les misérables grote indruk maakte op de Academy of Motion Picture Arts and Sciences die de Oscars toekent. Hooper gaf de hoofdrol aan Eddie Redmayne, de jonge Londenaar die vorig jaar de Oscar voor beste acteur won met zijn vertolking van Stephen Hawking in The theory of everything.

Maar dé revelatie van de stijlvolle, naar Oscars hengelende film The Danish girl is Alicia Vikander. Zij speelt Gerda Gottlieb, de schilderes die getrouwd was met Einar en hem hielp met zijn verlangen naar het lichaam van een vrouw. Troost vindt ze in de armen van Matthias Schoenaerts. "Toen ik het prachtige scenario van Lucinda Coxon in 2008 in handen kreeg, werd ik er meteen verliefd op," vertelt Tom Hooper. "Vooral het centrale liefdesverhaal sprak me aan. The Danish girl is een exploratie van onvoorwaardelijke liefde. Het huwelijk van de twee schilders gaat door een ongelofelijke transformatie. Het staat onnoemelijk onder druk, maar de problemen worden met zoveel liefde – onuitputtelijke liefde – bestreden… Mij bewoog dat tot tranen toe. Ik ben nochtans geen emotionele jongen."

Die liefde komt vooral van Gerda, schitterend vertolkt door Alicia Vikander. Is dit haar verhaal? Had de film niet beter The Danish girl's wife kunnen heten?
TOM HOOPER: Neen. Dat is een stap te ver. Haar liefde is belangrijk omdat ze de omstandigheden creëert waarin Lili tevoorschijn kan komen. Dat was ongezien. In de jaren 1920 was er nog geen woord voor transgender. De medische wereld aanvaardde nog niet wat Lili over zichzelf beweerde (dat ze een vrouw was die vastzat in een mannenlichaam, nr). Haar ontluiken was uitgesloten zonder de steun en de liefde van haar partner Gerda.

Einar ontdekte dat hij Lili was toen hij in vrouwenkleren poseerde voor Gerda. Precies met die schilderijen had Gerda succes, hetgeen een verhuis naar Parijs toeliet.
HOOPER: Gerda raakte geobsedeerd door de vrouwelijkheid in Lili toen ze nog Einar was. Dat brengt haar vooruit in haar kunst, daar boekt ze succes mee. De blik van de schilder, hoe hij de wereld ziet, is een cruciaal element in Lili's proces. De film laat je hopelijk zien hoe Einar de schoonheid in de landschappen bespeurde en Gerda schoonheid vond in de vrouwelijkheid van Einar. Ik wou dat de film doordrongen was van hun queeste naar schoonheid. Niet alleen liefde, maar ook kunst creëerde de ruimte voor Lili om zichzelf te kunnen zijn.

Je hebt in elk geval werk gemaakt van een zeer verzorgde fotografie. Was Vermeer een inspiratie?
HOOPER: Grappig dat je dat vraagt. Ik ben geobsedeerd door de schilders van de Gouden Eeuw. Aan de muren van mijn eerste flat hingen vijftien jaar lang posters met reproducties van Vermeer. De Hollandse meesters zijn nog altijd een grote inspiratie voor mijn films. Maar de schilder die me voor The Danish girl inspireerde, is Vilhelm Hammershøi. Vooral het schilderen van zijn eigen appartement nam hem in beslag. Een heel specifiek kleurenpallet kenmerkt zijn werk: hij sloofde zich uit om de blauw-grijze muren goed te krijgen. De strengheid en de naaktheid van die Deense esthetiek reflecteren het idee dat Lili, toen ze nog Einar was, vastzat in een strenge wereld, in een afstandelijke, kille omgeving die niets over haar zei. Ik heb director of photography Danny Cohen gevraagd om te belichten zoals Hammershøi. Ik vermoed dat hij voortgaat op de Hollandse school.

Had een actrice Lili kunnen spelen?
HOOPER: Dat was zeker een optie, je zegt er misschien nog beter mee dat Lili een vrouw was. Maar het grootste deel van de film is Lili nog Einar. De transitie gebeurt vrij laat. Daarom besloot ik voor Eddie Redmayne te kiezen.

Wat heeft Eddie Redmayne dat een andere acteur niet heeft?
HOOPER: Eddie en ik gaan al lang mee. We werkten een eerste keer samen voor de (miniserie) Elizabeth I met Helen Mirren. Hij was toen 22. Ik herinner me haarscherp de scène waarin hij ter dood veroordeeld wordt. Hij was ongewoon rauw en emotioneel als de jongeman die te horen krijgt dat hij moet sterven, op een manier die niet erg Brits was. De Britten zijn nogal gereserveerd in hun emoties. Eddie heeft er wel voeling mee. Toen al bedacht ik dat ik een film moest verzinnen met hem in de hoofdrol. Les misérables bracht ons nog eens samen en opnieuw verblufte hij mij. De scène waarin hij 'Empty chairs at empty tables' zingt, is een van de hoogtepunten van die film.

Zeg je nu dat hij het verschil maakt met zijn emoties?
HOOPER: Deels. Niet alleen is hij emotioneel heel open, hij communiceert die emoties ook met het publiek. Het leek me een uitstekend idee om Lili te laten spelen door een actrice of een acteur die echt geeft om elke stap die Lili tijdens haar transitie zet. Eddie's grootste verwezenlijking zal niet opvallen omdat zelden opvalt wat goed gaat. Het tevoorschijn komen van Lili komt over als iets wat onvermijdelijk is en zeer nodig. Het is nooit vreemd of ongemakkelijk. Dat komt omdat Eddie het publiek de hele tijd meeneemt.

Ik herkende heel wat Brusselse locaties: de Koningsgalerij, het Warandepark, het Hortamuseum, de Falstaff. Was het je om onze art nouveau te doen?
HOOPER: Dat geweldige idee heb ik te danken aan Lana Wachowski, de wonderlijke regisseur van The matrix-trilogie. Eddie leerde haar kennen op de set van Jupiter ascending en regelde een ontmoeting. Lana (ook een transgender, nr) suggereerde art nouveau als achtergrond voor Lili's ontluiken. Want in de art nouveau gaat het om de verwerping van de mannelijke, rechte lijnen ten voordele van de vrouwelijke, ronde lijnen en expositie van kleur. Het idee: laat ons die revolutie in de visuele kunsten van de twintigste eeuw gebruiken als achtergrond voor Lili. Vervolgens achterhaalde ik dat je de beste art nouveau ter wereld in Brussel vindt. Het Hortamuseum en Hotel Hannon waren verbluffend.

In het Warandepark wordt Lili in elkaar geslagen door mannen die haar soort niet mogen. Verwijst dat naar concrete feiten?
HOOPER: Het was vrij moeilijk om harde feiten over de levens van Lili Elbe en Gerda Gottlieb te vinden. Ik neem de scène over uit het scenario, Lucinda Coxon nam ze over uit het boek van David Ebershoff. Ik vind die scène wel nodig. De beste vrienden van Lili en Gerda zijn de personages van Matthias Schoenaerts, Amber Heard en Ben Whishaw. Zij waren zeer open van geest, maar dat strookt natuurlijk niet met de rest van de wereld. Die heeft wel een groot probleem met wat Lili doet. Het medische establishment is afwijzend, maar het leek me goed om ook fysiek geweld tegen transgenders te laten zien. Nu, als je goed kijkt, zie je dat Lili de eerste slag uitdeelt. Dat kan op dat moment een uiting zijn van haar doodsverlangen. Misschien lokt ze de slagen met opzet uit. Haar eigendunk is erg laag. In de volgende scène overweegt ze zelfmoord.

Lili Elbe stierf uiteindelijk aan de gevolgen van de zoveelste operatie. Was opereren in die tijd wel verantwoord?
HOOPER: Kurt Warnekros, die de operatie uitvoerde, heeft er zich nadien nooit meer aan gewaagd. Het was baanbrekende chirurgie, maar hij kon zich niet over het verlies van Lili zetten. We spreken over de tijd voor de uitvinding van antibiotica en penicilline. Infecties waren levensgevaarlijk. Hoe meer research ik deed, hoe meer ik besefte hoe dapper Lili was. Dat ze de risicovolle operatie zag als haar enige optie, toont ook hoeveel pijn het moet gedaan hebben om in het verkeerde lichaam te zitten. Er waren vijf operaties, maar we tonen er maar twee omdat het anders te repetitief zou zijn geweest. Belangrijker voor ons was de psychologie: de wil om die gevaarlijke operaties te doorstaan.

Met wie heb jij ter voorbereiding gepraat?

HOOPER: We hebben schitterende transgenders ontmoet. Lana Wachowski heb ik al vermeld. De champagne die ik met April Ashley dronk op een doordeweekse namiddag in Chelsea, zal ik ook nooit vergeten. Deze wonderbaarlijke transgender die in het Londen van de jaren 1960 een bekend model was, heeft me enorm geïnspireerd.

Ik raad je ook ten zeerste aan om de autobiografie Conundrum van Jan Morris te lezen, een meesterwerk. Zij beschrijft op prachtige, poëtische wijze het idee dat transitie een zoektocht naar een grotere eenheid met de wereld is. Na de transitie snakte ze nog altijd naar een nog grotere eenheid of samenkomen met de wereld. Die queeste heb ik eer willen betuigen, door zoveel mogelijk schoonheid in de film te smokkelen.