Baraque Frituur: Luieriken en fascisten

We delen eenzelfde frietkotcultuur en hebben tijdens de lagere school allemaal wel de Baraque Fraiture (of de watervallen van Coo) bezocht. Maar verder groeien Vlamingen en Franstaligen in dit land steeds verder uit elkaar. KVS maakte er in samenwerking met Action Malaise een voorstelling over, 'Baraque Frituur'.

Onlangs zelf meegemaakt: Vlamingen en Franstaligen gingen samen op zoek naar een juryvoorzitter voor een nieuwe culturele, 'Belgische' prijs. We vonden nauwelijks namen van mensen die aan beide zijden van de taalgrens een belletje doen rinkelen, op enkele artiesten en organisatoren uit de Brusselse cultuurwereld na, genre Bernard Foccroulle. "Marc Uytterhoeven?" suggereerde een Vlaming. "Die nodigt geregeld Franstaligen uit in De Laatste Show op de VRT." De Franstaligen kenden hem niet. "Hij presenteert zelfs mee de koers op de RTBF!", voegde een andere Vlaming er hoopvol aan toe. Maar de koers presenteren had super-BV Uytterhoeven blijkbaar nog niet het statuut van Wallon Connu, of zoiets, opgeleverd. Straffer, de Franstaligen bleken geen pendant voor het begrip BV te hebben. Ze behelpen zich met het woord célebrité.

We kennen elkaars beroemdheden niet meer, we kijken niet naar elkaars televisiezenders, we verkiezen apart De Grootste Belg, en we spuien graag de nodige clichés over elkaar. Toneelauteur en regisseur Ivan Vrambout kijkt al geruime tijd tegen het fenomeen aan. "We verhuizen minder over de taalgrens dan vroeger, gemengde huwelijken dalen, de politieke partijen zijn gesplitst," somt Ivan Vrambout op tijdens een gesprek tussen twee repetities door in Café Congo van de Koninklijke Vlaamse Schouwburg. "Blijkbaar is er minder behoefte om met elkaar in contact te komen."

Vive l'Afrique
Met zijn gezelschap Action Malaise heeft Vrambout zich in het verleden al geregeld toegelegd op de thema's 'identiteit' en 'beeldvorming'. Bijvoorbeeld in de voorstelling Vive l'Afrique uit 2002, waarmee het toen piepjonge gezelschap prompt genomineerd werd voor het Vlaams-Nederlands Theaterfestival. Dat stuk ging over de beeldvorming tussen Afrika en Europa, tussen blank en zwart. "In hun vertelling grazen de acteurs de kanten van de karikatuur en het groteske af, zonder de figuren meteen uit te hollen tot clichés van zichzelf," schreven de juryleden van het Theaterfestival toen bewonderend in hun rapport.

Vrambout: "Tijdens mijn regie-studies maakte ik eens een voorstelling over iemand die met zijn vliegtuig neerstort op het Belgische koningshuis, waardoor er een revolte ontstaat. De thematiek van de twee gemeenschappen zat toen nog niet echt in die voorstelling, maar ze vormde voor mij wel een aanleiding om te beginnen lezen over de geschiedenis van België. Er was zoveel waarover ik nooit eerder had geleerd: de collaboratie, de schoolstrijd, de hele periode tussen 1950 en 1980 was bijna compleet onbekend voor me."

"Weinigen kennen de geschiedenis in het algemeen, en weinig Vlamingen kennen iets van Wallonië. Ikzelf tot voor kort evenmin: Louvain-la-Neuve, Charleroi, Luik, wanneer was ik daar ooit geweest? Door Luik gereden op weg naar de Ardennen, dat wel ja, maar verder? Hoe kijken al die Vlamingen naar Charleroi, als ze er nog nooit zijn geweest maar op het nieuws wel iets horen over brandstichtingen in scholen, zoals er een paar jaar geleden enkele waren? Neem daarbij mijn interesse in clichés en beeldvorming, en zie daar het idee voor Baraque Frituur. Je kent die clichés ook: de Vlaming vindt de Waal lui, de Waal vindt de Vlaming een harde werker met fascistische trekjes." (Net die ochtend staat er in de krant De Standaard in het hoofdartikel dat de Vlaming zijn eigen arbeidsprestaties overschat, en veel minder hard werkt dan hij zelf denkt. Ik toon het aan Vrambout en we moeten er samen hartelijk om lachen).

"Zo'n beeldvorming wordt op verschillende manieren doorgegeven. Soms gaat ze voort van ouder op kind, maar de media spelen er ook een ontzettend belangrijke rol in. Je zou de Vlaamse en Franstalige kranten eens moeten vergelijken als het over de berichtgeving van Brussel-Halle-Vilvoorde gaat. Alleen al het woordgebruik verschilt danig. Daar bovenop is er het politieke spel dat tegenstellingen nog verder in de verf zet. Aangezien een Vlaming niet kan worden verkozen door Franstalig België en omgekeerd, moet een politicus alleen maar verantwoording afleggen tegenover zijn eigen gemeenschap."

Vlaamse universiteit
Maar hoe maak je een productie over dit thema zonder de clichés nog verder te bevestigen? Bovendien een die niet al te zwaar op de hand is? Vrambout: "Je moet eerst beslissen of je documentair theater wil brengen, of fictie. Ik kies voor dat laatste. En dan moet je de realiteit in een fictieve vorm gieten. Je zoekt uit hoeveel informatie je in een voorstelling kan verwerken, zonder dat ze te complex wordt."

"Ik wil ook niet te veel vervallen in symboliek - als één personage symbool stond voor Vlaanderen, zou het ook niet werken. Wij kozen voor vier personages, waarvan er twee de nodige trauma's hebben opgelopen uit de geschiedenis. Een Vlaming heeft dertig nichten die allen aan de Vlaamse Universiteit om ter Vlaamst Vlaamse dingen bestuderen: de collaboratie van Vlamingen bijvoorbeeld - hij zit met andere woorden in een heel erg homogene gemeenschap. Bovendien willen zijn nichten dat hij de stamboom verder zet, maar het personage vlucht ervan weg."

"Een ander personage heeft een vader die zweert bij de sociale strijd en van zijn zoon hetzelfde verlangt - maar die krijgt er chronische hoofdpijn van. De twee vrouwen uit Baraque Frituur staan losser van het verleden; zij zijn meer bezig met de toekomst, en staan voor begrippen als 'macht' of 'spel'. Ze maken alle vier wel een evolutie door, ze eindigen ergens anders dan waar ze begonnen." Vrambout tekent een schema uit op papier om hun evolutie beter te verbeelden.

De regisseur schreef eerst een tekst uit, en liet daarna de acteurs - een gemengde cast van Nederlands- en Franstaligen - reageren, om het materiaal op die manier te verfijnen. "Zij zochten mee naar manieren om de ideeën uit het stuk te verlevendigen, om de juiste balans te vinden tussen de thema's en de levendigheid. (Lachend:) Maar er waren tussen de acteurs toch ook wel discussies over de taalproblematiek. Want niemand wou dat zijn taalgroep als 'de schuldige' voor de problemen zou worden afgeschilderd, of zo zou overkomen bij het publiek. De meerstemmigheid was heel belangrijk, er moesten verschillende visies worden getoond. Ik wou geen politiek theater maken, waarvan de slotsom dan bijvoorbeeld had kunnen zijn dat België fantastisch is. Ik kies voor theater over een politiek thema, zonder eenduidige boodschap, maar met vele speldenprikjes."

Enquête
Tot slot vraag ik hem wat hij zou antwoorden wanneer hem in een enquête werd gevraagd hoe hij zijn eigen identiteit ziet. Voelt hij zich vooral Brusselaar? Vlaming? Belg?
"Als je echt de keuze zou moeten maken tussen een van de drie, zouden de resultaten van die enquête erg misleidend zijn, vrees ik. Op zo'n vraag kun je ook antwoorden: 'Ik ben huisvrouw, of 'ik ben theatermaker'. Waarom zou je voor het ene of voor het andere moeten kiezen? Waarom zou je niet mogen zeggen: 'Ik ben Nederlandstalige Belg'. Of 'Nederlandstalige Brusselaar'? Wellicht zou het bij mij toch een van die twee zijn."

:: Baraque Frituur - KVS/Action Malaise. KVS, Arduinkaai 7, 1000 Brussel - 02-210.11.12
data: 1, 2, 3, 7, 8, 9 en 10 december - 20.30 uur
tickets: 15, 10 euro