Kunst uit de wereld voor Columbus

Dit najaar stelt de ING in zijn Cultuurcentrum op het Koningsplein meer dan tweehonderd voorwerpen uit precolumbiaans Mexico tentoon: objecten uit terracotta, prachtige dodenmaskers in jade en monumentale beelden in zand- en serpentijnsteen. Er zijn opvallend weinig metalen voorwerpen te zien: metaal deed pas betrekkelijk laat zijn intrede in Mexico.

De ING brengt liefst tweehonderd precolumbiaan­se topstukken bij elkaar (waarbij precolumbiaans aanduidt dat ze gemaakt zijn vóór de ontdekking van Amerika door Christoffel Columbus). Daarvoor werd er een strenge selectie gemaakt uit de verzamelingen van veertig Mexicaanse musea. En dat merk je aan de kwaliteit van deze tentoonstelling. De productie van de pottenbakkers tussen 1200 voor Christus en 1521 na (de inval van Hernán Cortés) beneemt zelfs de meest verwende kunstliefhebbers de adem.
De stukken ontlenen hun kracht aan de symbolische betekenis waarmee ze beladen zijn: de verschillende beschavingen die elkaar in Midden-Amerika opvolgden, hadden een heel complex mythologisch wereldbeeld.
De kunstenaars putten hun inspiratie weliswaar uit het dagelijks leven, maar toch hebben alle taferelen een ceremoniële inslag.

Mensenoffers
De organisatoren hebben geen traditionele archeologische tentoonstelling samengesteld. De objecten werden niet chronologisch of per regio geordend, maar rond vier fundamentele thema's: de mens als centrum van het universum, vruchtbaarheidsrituelen, kosmische riten en begrafenisrituelen. In die laatste categorie vind je heel wat creaties die buitensporig en zelfs wreed overkomen. Mensenoffers kwamen inderdaad voor, maar hier worden ze in een context geplaatst: mensen waren ervan overtuigd dat de levensenergie die de gewassen liet groeien en nageslacht garandeerde, uitgeput kon raken. Om dat te vermijden, moest er energie naar de goden teruggestuurd. En dat kon het best in de vorm van het kostbaarste wat de mens kon bieden.
Zo bood de hogepriester het hart van de pas gedode krijgsgevange­nen aan de zon aan. Het bloed dat van de trappen van de heilig­dom stroomde, bevruchtte de aarde.

Allerlei vormen van zelf­ver­minking, zoals in­cisies, het aanbrengen van oorschijven en tatoeages, hadden hetzelfde doel. Veroveraar Cortés uitte in zijn logboek zijn verwondering over de hoogwaardigheidsbekleders van de Maya's met hun buitenproportionele oren, 'even veel­vuldig en kunstig doorboord als kantwerk'.
Je kunt veel over de Conquistadores beweren, maar je moet ze nageven dat zij de basis van de etnografie hebben gelegd. Hun fascinatie voor de gebruiken en de scheppingen van de Midden-Amerikaanse volkeren was weliswaar niet zonder bijbedoelingen, maar ze was toch intens. Uitvoerig deden ze relaas van hun wedervaren en ontmoetingen.

Erotisch
Al in het begin van de twintigste eeuw werden de precolumbiaanse vruchtbaarheidssymbolen driftig verzameld door Westerlingen. Vooral de sculpturen met een uitgesproken erotisch karakter vielen in de smaak.
De wet van vraag en aanbod zorgde ervoor dat die beeldjes al vlug vervalst werden. Ook dit verschijnsel - noem het een obsessie - wordt door de tentoonstelling in zijn context geplaatst.

Allerzielen op z'n Mexicaans
De Mexicaanse partners van het ambitieuze project - onder wie academici en museumcuratoren - willen de in het Westen wijdverspreide mythe doorprikken dat de precolumbiaanse beschavingen volledig 'verloren' of 'ten onder' zijn gegaan. De aloude opvattingen leven, onder een laagje katholiek vernis, nog altijd verder.
De Mexicaanse adviseurs verwijzen naar de eucharistieviering die ze op Allerzielen mee hielpen te organiseren in de Zavelkerk. Die verliep volledig volgens de Mexicaanse ritus en beklemtoonde de onlosmakelijke band tussen de tegenovergestelde principes leven en dood. Zo worden de afgestorvenen niet op de bij ons gebruikelijke ingetogen manier herdacht, maar in een tamelijk exuberante feeststemming, die volgens Westerlingen beter bij carnaval past.

Lichaam en kosmos - Precolumbiaanse sculptuur uit Mexico, nog tot en met 23 januari in het ING Cultuurcentrum, Koningsplein 6, 1000 Brussel. Elke dag van 10 tot 18 uur, ook in weekends en op feestdagen (wél gesloten op 25 december en 1 januari), 's woensdags tot 21 uur. Info: 02-547.22.92, art.department@ing.be