Opinie: Liever geen God op school

Honderd vijftig jaar na het verschijnen van On the origin of species heeft de evolutietheorie het hard te verduren. De oorzaak? Overtuigingen die van God de schepper maken van alles, ook van de mens. Leerlingen, hoofdzakelijk moslims, maar ook leraars, weigeren de wetenschappelijke theorie van Darwin te onderschrijven. Daar kun je moeilijk onverschillig bij blijven, vindt Nadia Geerts.

door Nadia Geerts, filosofe, lerares en publicatiedirecteur

De weerstand ten aanzien van de evolutietheorie, waarover we ons terecht zorgen moeten maken, is een stap terug, weg van de rede, weg van de rationaliteit als instrument om de wereld te begrijpen. Een rede die, in het beste geval, ondergeschikt wordt aan de 'waarheden' die door heilige teksten worden geproclameerd.
Erger nog is het als die rede in diskrediet wordt gebracht als was ze het product van een westerse, blanke en niet-godsdienstige beschaving.

De school is de plek bij uitstek voor kennisoverdracht, om te leren nadenken. De menselijke kennis wordt steeds omvangrijker. Het is meer dan ooit een illusie om alles te kennen. Op zo'n ogenblik is precies het leren nadenken een fundamentele opdracht van de school.
Denken wil dan zeggen: elk vooroordeel, elk a priori of dogma weigeren, en zich open opstellen voor alle domeinen van de kennis.

Denken wil dan zeggen: methodes leren kennen waardoor we, ons hele leven lang, kunnen leren en bijleren. Niet om het plezier van de steriele kennis, wél om in te zien dat de wereld steeds complexer wordt. Het is een complexiteit die veel leerlingen weigeren te aanvaarden. Het is eenvoudiger om zwart-wit te denken, om de wereld op te delen in 'wij' en 'zij'.
Wat moet er dan gebeuren?

1

Klassen beter mengen om tot meer diversiteit te komen. Als een meerderheid van de klas moslim is, dan ligt het niet voor de hand om een cursus te onderwijzen die in strijd is met een religieus dogma. En het is al te eenvoudig om de steen te werpen naar de leraar die, geconfronteerd met een vijandige klas, gevoelige materie liever niet onderwijst. We moeten dus een strijd voeren tegen gettoscholen. Elke school zou een spiegel moeten zijn van de samenleving waarvan ze deel uitmaakt.

2

De wetenschappelijke methode onderwijzen. De autoritaire leerkracht heeft afgedaan. Een leraar kan niet meer verwachten dat zijn woorden ontegensprekelijk en heilig zijn. En dat is maar goed ook. Het gaat er dus in de eerste plaats om uit te leggen hoe de wetenschappelijke methode tot stand komt, wat het statuut van de 'waarheid' is in de wetenschap: altijd voorlopig, altijd falsifieerbaar, maar altijd met dezelfde rationele instrumenten. Want neen, het gaat niet om 'geloven' in Darwin zoals men in God gelooft. Het gaat erom een theorie te aanvaarden die adequaat is, vanuit wetenschappelijk oogpunt, omdat ze strookt met een bepaalde waarheid. Zoiets kan uiteraard alleen een beginpunt zijn, geen eindpunt.

3 

De tweeledige logica weigeren ("ofwel gelovig, ofwel evolutionist"). Elke gelegenheid aangrijpen om over wetenschappers te praten die - ondanks hun geloof - hun visie op de wereld hebben herzien nadat zijzelf of anderen ontdekkingen hadden gedaan, zonder dat ze van hun geloof zijn gevallen of 'verraders' zijn geworden. Aanvaarden dat de leraar graantjes zaait die niet in één dag tot wasdom komen, en aanvaarden dat de weg naar de rede lang is en bezaaid ligt met obstakels, voor iedereen. Ik herinner me hoe een moslimleerlinge van het eerste middelbaar me, met een bewonderenswaardige maturiteit, zei hoe moeilijk ze het vond om te kiezen tussen wat men haar thuis vertelde en waarin ze geloofde, en wat men haar tijdens de les wetenschappen had aangeleerd en wat volgens haar hout leek te snijden. Dat meisje was op de goede weg: die van de complexiteit.

4 

Het vrije denken (de laïcité) promoten, in het bijzonder in scholen. Dat is niet hetzelfde als 'atheïsme', maar wel: de scheiding van het godsdienstige en het wereldlijke. De aanwezigheid van godsdienst op school dus slechts aanvaarden als element van de menselijke cultuur, die net zoals elke andere culturele productie bestudeerd kan worden. Die godsdienst mag in een schoolomgeving geen aanspraak maken op het statuut van de onweerlegbare waarheid.
Het is daarom dringend nodig dat de godsdienstlessen en de lessen moraal vervangen worden door een gemeenschappelijke cursus voor alle leerlingen, waarin het oefenen van de kritische zin een centrale rol speelt en waar burgerschap, godsdiensten en filosofie het onderwerp zijn van een oefening in de rede.

:: Nadia Geerts is filosofe, lerares en publicatiedirecteur van La laïcité à l'épreuve du XXIe siècle, dat in maart verschijnt bij Luc Pire