Opnames van film L'iceberg in de vrieskou

"In het gevecht tussen kou en de wereld sta je maar beter aan de kant van de wereld": woorden van Kafka die ik alleen maar kan beamen. Waarom heb ik me dan vrijwillig laten opsluiten in de vrieskamer van een ijsblokkenbedrijf, tussen zakken diepvriesfriet en hamburgers die zo hard zijn dat je er een koe de kop mee in kunt slaan?

Er is een reden voor: ik maak een reportage over de eerste langspeelfilm van een stel Brusselaars dat in de theaters hoge ogen gooide met hun woordeloze, burleske, poë­tische voorstellingen. Dat dat echt het antwoord is, geloof ik 's avonds zelf niet, wanneer whisky, centrale verwarming, een knetterend haardvuur noch de liefde de kou uit mijn botten verdrijven kan.
Het ergste is nog dat ik bibberen, maar niet mopperen mag. Als je opnamen wilt bijwonen van een film die L'iceberg heet, dan moet je geen subtropische temperaturen verwach­ten. En dat de opnamen plaatsvinden in een bedrijf dat zich in ijsblokjes specialiseert, had ook een belletje moeten doen rinkelen.
L'iceberg is een volledig Belgische productie, en geniet de steun van Le Centre du Cinéma et de l'Audiovisuel de la Communauté Française de Belgique en het Vlaams Audiovisueel Fonds. De opnamen zijn begonnen op 30 augustus in Barfleur, Normandië, en eind oktober in Brussel geëindigd.
De ongetwijfeld coole film is het geesteskind van Dominique Abel en Fiona Gordon uit Anderlecht. Behalve enkele toneelstukken hebben Abel & Gordon tot nu toe drie korte films gemaakt, die bekroond zijn op verschillende internationale festivals. Het duo ontwikkelde op de planken en voor de camera een poë­tisch en burlesk universum in de lijn van Buster Keaton en Jacques Tati.

Ouderwetse trucage
Ze voelen zich ook bijzonder aangetrokken tot de trucages en ambachtelijke speciale effecten van Georges Méliès, de Franse filmpionier die al in de eerste uren van de pasgeboren cinema de magische toer op ging en een raket in het oog van de maan schoot. Zo gebruiken ze in L'iceberg de totaal voorbijgestreefde retroprojectietechniek die we kennen van de Hitchcock-films. Die bestaat erin dat je op de achtergrond het gewilde decor projecteert. Kim Novak en James Stewart hoefden in Vertigo de studio niet uit voor een autorit door de heuvels, het voorbijflitsende landschap werd gewoon op de achtergrond geprojecteerd.
Abel & Gordon gebruiken die retroprojectie om onmogelijke buitenopnamen te vermijden. Film maar eens storm op zee en botsende boten als je geen geld hebt. Maar ze gebruiken de ouderwetse techniek ook voor het grappige effect.
Abel spreekt over de poëzie van de trucage en legt uit hoe hij zich verdiept in de wetenschap van de berekende mislukking. Het mag er gekunsteld uitzien. Zijn voorliefde gaat minder uit naar het drama dan naar de wanorde, de verwarring en alles wat van een mens een mens maakt. Gordon voegt daaraan toe dat het opzoeken van de gewilde mislukking nog geen reden is om slordig te zijn. Integendeel, om iets gewild te laten mislukken, moet je nog rigoureuzer dan anders te werk gaan.

Nacht in de koelkamer
De regisserende actrice speelt Fiona, de veertigjarige manager van een fastfoodrestaurant ergens in een buitenwijk van een grote stad. Ze woont in een prefabhuis, samen met haar man Julien en haar twee tieners, Jules en Julie. Het leven gaat zijn gang tot ze een hele nacht in de koelkamer van het fastfoodrestaurant opgesloten blijft. Deze schok beroert Fiona, en beetje bij beetje begint ze een vreemde passie te ontwikkelen voor alles wat koud, sneeuw of ijs is. Op een mooie ochtend verlaat ze man, kinderen en werk om op zoek te gaan naar een immense en prachtige ijsberg.
De nacht in de koelkamer is de scène die ingeblikt wordt op de dag van het bezoek van Brussel Deze Week. Veel schot zit er niet in, er wordt veel trager dan gewoonlijk gefilmd. Elk detail is belangrijk. En er zijn drie kapiteins aan boord. Abel en Gordon regisseren de film samen Bruno Romy.
"Wat we op die manier hopen te winnen? Elk afzonderlijk zouden we nooit tot dit resultaat komen. Deze film zal anders zijn dan de rest omdat hij het stempel zal dragen van drie regisseurs met verschillende gevoeligheden, afkomstig uit verschillende disciplines. Abel & Gordon hebben het burleske theater na twintig jaar echt wel onder de knie. In mijn films zoek ik altijd de poëzie op."
"Maar we moeten daar ook niet flauw over doen, met drie regisseren maakt de zaak ingewikkeld. We moeten heel veel overleggen, wat vermoeiend is en de opnamen vertraagt. Het verwart ook de filmploeg, die niet altijd weet tot wie ze zich moet richten," zegt Romy.

Bevroren adem
Ik denk althans dat hij dat tegen mij zegt en niet tegen iemand anders. Met gezichten diep verscholen in de eskimokappen van dikke winterjassen is het niet altijd gemakkelijk om de mensen te herkennen. In de vrieskamer zelf zijn we gelukkig niet met te velen. De apparatuur is langzaam aangepast aan de vrieskou. De camera is ook ingeduffeld.
Gordon repeteert hoe haar rode gebreide sjaal vast raakt en de deur van de vrieskamer onherroepelijk in het slot trekt. Trekken helpt niet, duwen, trappen, razen ook niet. Wanhopig gooit ze diepvriesfrieten en hamburgers in het rond. Toen ze dat thuis repeteerde, sneuvelden de vensters. Snel probeert ze nog een paar nieuwe ideeën uit. Is de deur sterk genoeg om verticaal tegenop te lopen? Waar moet ze op de grond vallen?
Ik bevries. Zij doet haar jas en warme schoenen uit en heeft niet veel meer aan dan een rode rimpelrok en een dunne, witte blouse met diepe insnijding. Tijd voor het echte werk, de camera loopt. Wie sprak daar over de poëzie van de trucage? De wolken wasem die bij elke ademtocht zichtbaar worden, komen heus niet uit de rookmachine. En Gordons rood en blauw komt van de kou, niet van de make-up.
Gelukkig is het een leuke scène, Gordon mag razen, vallen, slaan en alles op de grond gooien. Die ligt bezaaid met plastic koffielepels, plastic zakjes en frietzakken. Om zich enigszins warm te houden, trekt Fiona de zakjes over armen en benen. Na de eerste take wrijft de actrice in haar handen, niet van tevredenheid, maar om er weer leven in te krijgen. Er komen nog een paar takes.

Onhandigheden
Het bedrijf dat zijn vrieskamer aan de filmploeg uitleende, blijkt over ijsblokjes in alle mogelijke kleuren te beschikken, van framboos tot amandel. Een discussie volgt over welke kleur ijsblokjes ze het best aan Fiona geven om tijdens haar razernij in het rond te strooien. Blauw, groen en rood krijgen de meeste voorkeurstemmen.
De kleedster vindt het een slecht idee, ze vreest dat kleurstoffen voor onuitwisbare vlekken op de witte hemdjes zullen zorgen. Veel reserveblouses zijn er niet. Het budget is Belgisch. "Eigenlijk proberen we een lekkere maaltijd te maken op een kampeerbrander met een halflege gasfles. Over elk eitje dat we willen breken, moet nagedacht worden: is het echt nodig, kunnen we het wel betalen?" zegt Abel.
L'iceberg moet een grappige, gestileerde sea-movie worden. "Mensen denken verkeerdelijk dat burlesk betekent dat we een komedie draaien. Maar dat is toch niet helemaal hetzelfde," zegt Abel. "Onze grote referenties in de cinema zijn Charlie Chaplin, Buster Keaton en Jacques Tati. Het scenario voor L'iceberg hebben we niet in lange rukken aan tafel geschreven. Het is een kwestie van ideeën zoeken, uitproberen, afkeuren en opnieuw op zoek gaan."
L'iceberg wordt een heel visuele film, met een hoofdrol voor de onhandigheden van de mens. "We zoeken beelden die grappig en poëtisch zijn. Of dat ook echt lukt, zul je pas in de bioscoop kunnen vaststellen. Het is allemaal nogal breekbaar."