© Lies Willaert

Praat Achteraf: Oude wijsheid voor nieuwe zaken

Michaël Bellon
© Brussel Deze Week
27/05/2011
Waarom staren we graag naar een haardvuur of een kabbelend beekje? Waar ligt de oorsprong van het alfabet? Wat valt er te bedenken bij het vreemde Engels in ‘She loves me, she loves me not’?

Gelezen: De oorsprongen - Het boek der verbazing van Lieven De Cauter, uitg. Lannoo Campus, 224 p., 24,95 euro (www.lannoocampus.com).


De Brusselse filosoof Lieven De Cauter stelt zich voortdurend dat soort vragen. Met een 35-tal proeven van antwoord in de vorm van een mini-essay vulde hij zijn Boek der verbazing. Een boek dat je 's avonds kunt lezen, op het moment dat De Cauter het ook geschreven lijkt te hebben: zittend aan dat haardvuur dat hem zo bezighoudt, zittend ook op de schouders van reuzen als Kant ("Kant heeft altijd gelijk"), Aristoteles, Nietzsche, Freud of Baudelaire. Die zetten De Cauter met hun inzichten op weg naar bespiegelingen die vandaag relevant zijn. Het was bijvoorbeeld Kant die in zijn Kritik der Urteilskraft onderscheid maakte tussen 'schone voorwerpen' en 'schone uitzichten' op voorwerpen die de verbeeldingskracht wel prikkelen, maar niet opeisen - zoals vuur. Zo kan men starend naar het haardvuur genieten in volmaakte onnadenkendheid. Waar De Cauter dan onder meer aan toevoegt dat het vuur de mens ook terugvoert naar zijn beschavende oerhandeling bij uitstek: het beheersen van dat vuur.

Sommige antropologische of etnografische verklaringen heeft u misschien al eens eerder gehoord, zoals het verhaal achter de kerstboom, de Europese oorsprong van Halloween of het feit dat we het begrip 'landschap' aan de schilderkunst te danken hebben. Mij verraste bijvoorbeeld de these dat stilte een modern gegeven is, niet ontstolen aan de natuur, maar op die natuur gewonnen door de architectuur. Of dat het woord school teruggaat op het Griekse scholè, dat 'vrije tijd' betekent: tijd die dient om in het openbaar bezig te zijn met menselijke activiteiten bij uitstek: genieten, politiek handelen en denken.

De hoofdtitel van De Cauters boek is niet toevallig De oorsprongen. De Cauter diept voortdurend oude, vergeten inzichten en ideeën op die hun waarde nog kunnen bewijzen. Hij doet aan culturele archeologie door op zoek te gaan naar de oorsprong van de muziek (heimwee naar de klanken van het paradijs), van de poëzie (er is een parallel tussen antieke smaadwedstrijden en de hedendaagse rap battles), het spel, de komedie... Soms gaat hij daarbij wat kort door de bocht. Bijvoorbeeld als hij de/een oorsprong van de cultuur zoekt in de gebrekkige reukzin van de mens: wij zouden overal tekens nalaten omdat we geen neus meer hebben voor geursporen. Maar zo'n charge is bewust omdat ze altijd begrip oplevert. Enig voorbehoud tegen de door hem vaak gevolgde etymologische methode houdt hem dus ook niet tegen: "Etymologieën zijn dan misschien onbetrouwbaar, ze wijzen wel de weg naar een diepgelegen verstaan van de wereld dat in de taal als in een overwoekerd archief ligt opgeslagen."

Zelfs als hij niet waar zou zijn, is De Cauters uitleg altijd goed gevonden. Dat de oorsprong van het communisme zou kunnen liggen in heimwee naar ervaringen uit de kindertijd (de weelde van vakantienamiddagen doorgebracht in bendes beheerst door kinderen, uitstappen of zwempartijen gevolgd door collectieve maaltijden), is een wonderlijke gedachte. Interessante lectuur is zijn stuk over polymanie, een zelfgemunte term voor het 'tegendeel' van monomanie, dat De Cauter omschrijft als een intellec­tueel Peter Pan-syndroom: niet willen volwassen worden door niet één rol, één roeping, één beroep, één leven te willen. Overigens moeten we benadrukken dat De Cauters denken altijd nog heel wat stapjes verder zet dan we hier met enkele voorbeelden kunnen laten zien.

De Cauter is, zoals de achterflap vermeldt, niet alleen filosoof en schrijver, maar ook activist. Zo was hij in 2004 een van de initiatiefnemers van The BRussells Tribunal, naar aanleiding van de oorlog in Irak. Al beklimt De Cauter in dit boek geen barricades, zijn evaluatie van onze tijd als het gaat om (de teloorgang van) het verlichtingsdenken, de academische vrijheid, subversiviteit en andersglobalistische actie, zijn verontrustend.

Fijn dat je wil reageren. Wie reageert, gaat akkoord met onze huisregels. Hoe reageren via Disqus? Een woordje uitleg.

Lees meer over: Cultuurnieuws

Iets gezien in de stad? Meld het aan onze redactie

Site by wieni