Tsjechië 1880 en 1914: de eenzame decadente kunstenaar

Ive Stevenheydens
© Agenda Magazine
07/01/2009
In het stadhuis van Brussel, maar ook in Namen, loopt een tentoonstelling met een overzicht van de Tsjechische beeldende kunst uit de periode van het decadentisme, een tijdsgewricht waarin een zwart toekomstbeeld de maatstaf was. De werken die de kunst de hoogste waarde toekennen waren vaak een provocatief wapen tegen de burgerlijke maatschappij en de destijds oprukkende industrialisering.

Decadentisme is een vandaag bijna in onbruik geraakte term die eind negentiende eeuw in centraal en West-Europa op een grote aanhang kon rekenen. Vooral in de literatuur had het ook décadence of decadentie genaamde genre een grote aanhang. Vrolijke Fransen leken deze jongens in eerste instantie niet: typisch was een rotsvast geloof in het verdwijnen van de zekerheden en een verlies van een toekomstbeeld. Maar die overtuiging werkte ook erg bevrijdend: ze schepte openheid en deed fantaseren over mogelijkheden voor de decennia die zouden volgen.

Zo brak het decadentisme, zij het voorzichtig, met de religie en, vooral, met de burgerlijke maatschappij, alsook met de economie (in die zin is het een voorloper van het socialisme). Ook de idee dat de nieuwe, destijds nog vers geïndustrialiseerde wereld tal van problemen van de kaart zou vegen, werd al kritisch bekeken, doorgelicht en afgekeurd.

Een duidelijk programma of een omlijnde visie hadden decadentisten eigenlijk niet. Eerder dan een heuse stroming staat de beweging voor een state of mind, toegepast door een verzameling van in zichzelf gekeerde eenlingen. Die individuen voelden zich met elkaar verbonden in hun verveling, stuurloosheid en vermoeidheid met de opkomende moderne tijden. Voor de decadentisten bood de kunst echter een belangrijke uitweg. Ze droeg een hogere waarde in zich en reikte een mogelijkheid tot ontsnapping aan. De kunstenaar werd bijgevolg niet alleen geacht in zijn werk uiterste schoonheid en perfectie na te streven. Ook zetten de decadentisten het esthetische in als een recalcitrant, soms puur provocatief wapen tegen de burgerlijkheid. De decadentisten waren dus niet zomaar verveelde zwartkijkers.

Symbolisme
Bekende decandente schrijvers zijn Charles Baudelaire (hij introduceerde onder meer de term 'spleen', een algehele verveling en negativiteit), Arthur Rimbaud, Paul Verlaine en Joris-Karl Huysmans - dat is de man die 'A Rembours' ('Tegen de keer') schreef, zowat de bijbel van de beweging. Het hart van het decadentisme lag weliswaar in de literatuur en in Parijs - al deed ook Oscar Wilde in Londen het lang niet slecht - maar de tentoonstelling 'Decadence - Czech Lands 1880-1914' gaat in op de Tsjechische beeldend kunstenaars die zich destijds als decadent bestempelden. Erg interessant, want over die mensen is in onze contreien heel wat minder geweten. Bovendien werpt de expositie niet enkel licht op werk van de volgelingen van de stroming, maar ook op enkele voorgangers. Om het kader nog ruimer te maken, werden ook een aantal kernvoorbeelden opgenomen die de invloed en de repercussies op de Tsjechische kunstwereld illustreren en onderstrepen. Het decadentisme had namelijk een grote invloed op de vroege avant-garde, met in het bijzonder de expressionisten en de kubisten.

Wetenschappers en kunstkenners die het decandentisme bekijken in relatie tot de Tsjechische cultuur spreken vaak van een decadent-symbolistische stroming. Het symbolisme gaf meer aandacht aan de menselijke figuur, een raadselachtig samen gaan van erotiek en dood. Dat laatste is ook in de Tsjechische kunsten het geval, wat ook duidelijk mag blijken uit het parcours. Zo is de tentoonstelling onderverdeeld in thema's als zelfstilering en analyse van het zelfportret, liefde en seksualiteit of de verbeelding van de dood als een mogelijke uitweg. De link naar Frankrijk en de Franse cultuur wordt ook gemaakt. Er is bijvoorbeeld een complementair archief in de tentoonstelling opgenomen dat de relatie tussen decadentisme in Tsjechië en Franse taalculturen belicht.

Eenzame figuren
Onder de titel 'In Morbid Colors: Art and the Idea of Decadence in the Czech Lands 1880 - 1914' was deze expositie eerder al in het stadhuis van Praag te zien. In België vindt ze plaats in het stadhuis van Brussel, maar ook in het Museum Félicien Rops te Namen loopt een stuk van de expositie (in dit geval van 1 februari tot 10 mei).

Er is werk opgenomen van eerder bekende Tsjechen als Alfons Mucha, Jan Preisler, Maxmilián Pirner en Josef Váchal, maar ook minder gevierde kunstenaars als Jan Zrzavy en Jaroslav Panusek zijn van de partij. In Brussel gaat de tentoonstelling in op eenzame figuren als Judas, Ahasver ('de wandelende jood') of de gekruisigde Christus, met in het bijzonder de tragedie van het alleen zijn en de onmogelijkheid om een plaats op de wereld te vinden. De tentoonstelling neigt ook naar het occulte, de nachtmerrie en de hallucinatie. Het einde van het parcours is volgens de perstekst erg symbolisch geladen. Hier wordt ingegaan in op het thema van de uitroeiing: ziekelijkheid en overmacht zoals plagen, moord en zelfmoord plus de dood als het tragische product van de verbeelde reis van het decandente individualisme door de wereld van horror en lijden. Toch geen vrolijke Fransen, die Tsjechische decadentisten.

Naast deze grote tentoonstelling over het Tsjechische decadentisme vinden in de komende maanden nog verschillende andere exposities plaats die zich concentreren op de Tsjechische beeldende kunst. Hieronder vindt u een overzicht.

Hedendaags vaatwerk
De tentoonstelling 'Krehky' gaat in op hedendaags Tsjechisch design, met een focus op glas en porselein. Aan de tentoonstelling nemen prominente Tsjechische kunstenaars mee onder wie Borek Sípek, de designstudio rond Olgoj Chorchoj, Jirí Pelcl, Daniel Pirsc en Maxim Velcovsky. Eerder was het project als 'Designblok '07' tijdens Praagse Design Days te zien, alsook op de designbeurs van Milaan en de ICFF (International Contemporary Furniture Fair) in New York. De Tsjechen zijn ambitieus en plannen om, na Brussel, de tentoonstelling rond de wereld te laten trekken.
:: 'Krehky by Designblok Prague', 27.3-26.4.2009, Galerie Design Flanders, Kanselarijstraat 19, Brussel, www.krehky.cz

Meer dan postkaartjes
Schilder, cartoonist en illustrator Josef Lada (1887-1957) is ver bekend buiten de grenzen van zijn land. Veel mensen kennen hem wellicht van postkaartjes, en ook bij ons kregen wellicht tientallen lezers met kerst een kaartje van zijn hand. Deze tentoonstelling gaat in op zijn werken rond het dagelijkse leven in Tsjechië van de eerste helft van de vorige eeuw. De tegenhanger van de in onze streken beroemde illustrator Anton Pieck werd tijdens zijn leven ondermeer geprezen door Pablo Picasso.
:: 'Josef Lada, schilder en schrijver/ Josef Lada, painter and writer/ Josef Lada, peintre-écrivain', 16.4-13.5.2009, Praags Huis, Palmerstonlaan 16, Brussel, www.stredocech-eu.cz.

Outsider art
Jean Dubuffet, Frans wijnhandelaar en schilder, lanceerde in de jaren veertig de term 'Art Brut'. Met die omschrijving wilde hij de verzameling werken aanduiden die, in tegenstelling tot de algemeen geldende 'Art Actuel', ontsproten vanuit een spontane actie: dingen als haakwerk, tekeningen, figuurtjes met een spontaan karakter. Deze dagen wordt de term vaak gebruikt voor ongeschoolde artiesten die hun werk produceren onder invloed van een mentale stoornis, een kunststroming waar ook vaak wordt naar gerefereerd als 'outsider art'. Dit soort werken trekken een groot publiek aan dat zich vaak minder aangesproken voelt door de soms ingewikkelde hedendaagse kunst. De tentoonstelling 'Art Brut' brengt ondermeer werk van Anna Zemánková, een van 's werelds bekendste kunstenaars binnen de strekking.
:: 'Art Brut', 6.5-16.6.2009, Tsjechisch centrum van Brussel, Troonstraat 60, Elsene, www.czechcentres.cz/brussels, www.artbrut.cz

:: 'Decadentisme - De Tsjechische gebieden tussen 1880 en 1914'
wanneer: 30.1 tot 10.5.2009
waar: Stadhuis, Grote Markt, Brussel, www.czechrep.be.

Fijn dat je wil reageren. Wie reageert, gaat akkoord met onze huisregels. Hoe reageren via Disqus? Een woordje uitleg.

Lees meer over: Cultuurnieuws

Iets gezien in de stad? Meld het aan onze redactie

Site by wieni