Bescherm eens een fabriek

De weg die een fabriek moet afleggen om beschermd te geraken, verschilt niet van die van ander erfgoed zoals abdijen, grafkapellen, architectenwoningen, parken of bomen. Maar in de praktijk is het vooral middeleeuws erfgoed dat beschermd is.

In het register van het beschermd erfgoed op de site van Monumenten en Landschappen krijgt het industriële erfgoed maar een klein stukje van de taart toebedeeld. Zelfs in vroeger sterk geïndustrialiseerde gemeentes als Sint-Jans-Molenbeek en Anderlecht is het aantal beschermde relicten laag: een gashouder en een winkelpui hier, een veehal en een sluis daar. Elders vind je nog de vroegere porseleinfabriek Vermeren-Coché op de Waversesteenweg in Elsene, het warenhuis Hoguet in de Romestraat in Sint-Gillis of de zeven oude tramhuisjes in de Leopold II-laan in Sint-Pieters-Woluwe. De bekendste voorbeelden zijn waarschijnlijk de loodtoren en de brouwerij Wielemans-Ceuppens in Vorst.<BR><BR>Ook al 'schitterde' ze maar liefst twee opeenvolgende jaren op de Unesco-lijst van meest bedreigde werelderfgoed, toch heeft dat de Thurn & Taxis-site nog geen beschermde status opgeleverd. Worden fabrieken en stations dan niet als volwaardig erfgoed gezien? Veel hangt af van de willekeur van de dienstdoende politicus, zeggen erfgoedspecialisten. "Er staat veel op het spel, maar dat zal pas over enkele decennia of zelfs eeuwen ten volle beseft worden." <BR><BR>Voor Brussel zijn er twee niveaus van bescherming, de bewaarlijst en de bescherming. Gebouwen die ingeschreven zijn op de bewaarlijst, kunnen niet afgebroken of aangepast worden zonder de toestemming van de overheid. Zo moest het Archief en Museum van het Vlaams Leven te Brussel, dat net als de krant De Morgen nu zijn stek heeft in de vroegere Renault-garage en latere opslagplaats voor textielhandel Stiel & Rothschild aan de Arduinkaai, voor veeleer minimale ingrepen een dossier bij Monumenten en Landschappen indienen.<BR><BR>Voor beschermde gebouwen geldt een totaalverbod op vernielen, en veranderingen kunnen alleen als de erfgoedwaarde behouden blijft, in ruil voor subsidies. Iedereen - eigenaar, vereniging of (gemeentelijke of gewestelijke) overheid - kan een procedure tot bescherming inleiden bij de Directie Monumenten en Landschappen van het Ministerie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De Brusselse regering moet wel beslissen om een voorstel tot bescherming goed te keuren. De staatssecretaris die bevoegd is voor het patrimonium - nu is dat Emir Kir (PS) - kan dus de dossiers laten liggen, zodat het verzoek niet verder onderzocht wordt. In het beste geval volgt er dus wel een grondig onderzoek.<BR><BR>Elk Gewest heeft een Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen die adviezen verstrekt. (En hier kan het dus ook fout lopen: Emir Kir vindt dat de macht van de Koninklijke Commissie verstikkend werkt. Aanhangers van de commissie vrezen een terugkeer naar de wilde jaren zestig, toen de Brusselse politiek grote delen van de stad vernietigde, schreef De Morgen.)<BR><BR>In die Commissie zetelen nochtans specialisten, benoemd door de gewestregering, zoals restaurateurs, ingenieurs, historici, architecten, deskundigen in landschappelijk en natuurlijk erfgoed, en stedenbouwkundigen. Guido Vanderhulst, de directeur van La Fonderie, is lid. "Het is geen eenvoudige opdracht, het gaat over de industriële geschiedenis van tweehonderd jaar. Wat laten we over voor de volgende generaties? We moeten dat kunnen motiveren. Dikwijls hangt de bescherming van een bepaald gebouw af van een al dan niet goed onderbouwde uiteenzetting."<BR><BR>Alert blijven is nodig, want zelfs beschermde sites blijken niet altijd veilig. Guido Vanderhulst ziet het zo: "Beschermd in de hoofden van de mensen is veel belangrijker dan beschermd op papier." Want de inboedel van een beschermd gebouw mag dan wel 'onroerend door bestemming' worden, er verdwijnt veel: werktuigen en machines, maar ook het koper, de merkplaatjes, de wijzerplaten van machines. Alles goed opmeten bij de inventarisatie dus, maar dan nog: het gebouw is pas beschermd op de dag van de uitspraak...