Onderzoeksrechters en speurders belichten rol van Bilal El Makhoukhi en Ibrahim Farisi

Donderdag lichten de onderzoeksrechters en de speurders op het proces over de aanslagen van 22 maart 2016 het onderzoek naar Bilal El Makhoukhi en Ibrahim Farisi toe. Het hof buigt zich over de rol die beide beschuldigden gespeeld hebben bij de aanslagen en over de reconstructie van de feiten.

13.03 uur: Advocaat van Ayari stelt analyse en expertise van islamoloog in vraag

De advocaat van beschuldigde Sofien Ayari, Isa Gultaslar, heeft donderdag de analyse van het profiel van medebeschuldigde Bilal El Makhoukhi door islamoloog Mohamed Fahmi in vraag gesteld. "Hij heeft nooit een van de verdachten gezien en trekt toch definitieve conclusies", zegt hij verontwaardigd. "Wat is het statuut van de islamoloog? Is hij misschien een helderziende?"

Op basis van verschillende elementen, zoals het onderzoek van een psycholoog en verschillende verhoren van El Makhoukhi, concludeerde Fahmi dat El Makhoukhi "uit eigen vrije wil" zijn militantisme omgezet heeft in een engagement door in Syrië te gaan vechten.

"Hij is op eigen initiatief vertrokken met het oog op het statuut van 'moslimheld', maar het is zeer waarschijnlijk dat hij al lang voor zijn vertrek doordrongen was van de ideologie. Zijn vertrek was dan ook louter de concretisering daarvan", stelde Fahmi donderdag.

In zijn uiteenzetting verwees de islamoloog onder meer naar het feit dat El Makhoukhi lid was van Sharia4Belgium en zich ophield in de omgeving van de radicale prediker Jean-Louis Denis. Daarnaast nam hij deel aan verschillende betogingen, onder meer aan de ambassade van Myanmar om de onderdrukking van de moslims in het land aan de kaak te stellen en aan de ambassade van de Verenigde Staten uit protest tegen de anti-islamitische film 'Innocence of Muslims'.

Daarnaast bleef El Makhoukhi in een radicaal milieu, ook nadat hij in Syrië gewond was geraakt aan zijn benen en teruggekeerd was naar België. Zijn gedachtegang was niet veranderd, meende Fahmi. Hij hanteerde immers een letterlijke lezing van de Koran en ging uit van een binair wereldbeeld, een wij-zij-denken.

El Makhoukhi hield, ten tijde van de aanslagen in Zaventem en Brussel, vast aan zijn jihadistische overtuigingen en islamistische ideologie, besloot Fahmi.

Daarop sprong Gultaslar recht om zijn ontzetting te uiten over de "definitieve conclusies" die Fahmi zou hebben getrokken "zonder ooit een van de beschuldigden te hebben gezien".

Hij vroeg zich luidop af met welke expertise Fahmi zou spreken, die hij wegzette als een taalkundige. "Doordat de verdediging niet kan antwoorden, vormt de jury zich reeds een mening op basis van het geschetste profiel", stelde de advocaat van Ayari.

Grégory Moitroux, de coördinator van de presentatie van het onderzoek, verklaarde dat Fahmi als islamoloog zijn kantoor heeft bij de antiterrorisme-eenheid van de federale gerechtelijke politie van Brussel, maar zelf geen politieagent is.

Fahmi voegde zelf toe dat hij sinds eind 2018 voor de politie werkt. Hij haalde nog aan dat hij over masterdiploma's in de talen en de Europese studies beschikt, als onderzoeker verbonden is aan de Université libre de Bruxelles en gespecialiseerd is in propaganda van de Islamitische Staat. "Ik heb louter elementen uit het onderzoek aangehaald om de radicale natuur van El Makhoukhi's profiel te schetsen", besloot de islamoloog.

12.35 uur: Bilal El Makhoukhi stond aan front in Syrië bekend als "iemand die doorzet"

Bilal El Makhoukhi staat in 2012 en 2013 onder Syriëstrijders bekend als "iemand die doorzet". Na veertien maanden aan het front keert hij in december 2013 terug naar België, omdat hij gewond is geraakt aan zijn benen. Naar eigen zeggen wil hij verzorgd worden en zijn moeder terugzien, maar uit onderschepte communicatie blijkt dat hij zijn moeder steeds op het hart had gedrukt nooit te willen terugkeren naar België en in Syrië als martelaar te willen sterven.

In die uiteenzetting van de speurders valt vooral de vastberadenheid van El Makhoukhi op: zelfs nadat hij een been verloren heeft aan het front, wil hij terugkeren naar Syrië.

Islamoloog Mohamed Fahmi meent dat El Makhoukhi ten tijde van de aanslagen nog steeds vasthoudt aan zijn jihadistische overtuigingen.

In oktober 2012 reist El Makhoukhi met een vriend langs het Turkse Antalya, Adana en Antakya naar Syrië. De twee worden lid van de salafistische groepering Majlis Shura Mujahidin, die nauw verbonden is met Al Qaida en in 2013 zal opgaan in Islamitische Staat.

Majlis Shura Mujahidin opereert in de buurt van Aleppo en Homs en specialiseert zich in de ontvoeringen (van journalisten), folteringen, executies en onthoofdingen. El Makhoukhi en Soufiane Chioua doorlopen een week gevechtstraining voor ze naar het front worden gestuurd.

De groepering heeft veel Belgen en Nederlanders in haar rangen. In februari 2013 sluit ook Najim Laachraoui, kamikaze van de aanslag op Brussels Airport, zich aan bij Majlis Shura Mujahidin.

El Makhoukhi en Laachraoui, die elkaar kennen onder hun strijdnamen Abu Idriss en Abu Imrane, strijden in 2013 zij aan zij aan het front in Homs. Ze trekken veel samen op, omdat Laachraoui het Klassiek Arabisch beter beheerst.

In het najaar van 2013 raakt El Makhoukhi gewond aan zijn benen, waarop hij overgebracht wordt naar een gewondenkamp in Idlib en vervolgens naar een safehouse in Turkije. Omdat hij moet opgenomen worden in het ziekenhuis, keert hij met zijn moeder en broer terug naar België.

Wanneer hij op 8 december 2013 voet zet op Belgische bodem, wordt hij aangehouden. Hij is teruggekeerd om verzorgd te worden en zijn moeder terug te zien, verklaart hij. Maar dat trekken de speurders en onderzoeksrechters in twijfel.

Uit onderschepte communicatie blijkt immers dat hij zijn moeder steeds op het hart had gedrukt nooit naar België te willen terugkeren en in Syrië als martelaar te willen sterven.

Bovendien duikt hij opnieuw op in een dossier van Syriëstrijders, net als in het dossier van de Belgische terreurcel. Zo is er het dossier-Benameur. In januari 2015 wordt Abdelkader Benameur met mensen die naar Syrië willen trekken, opgepakt op de luchthaven van Charleroi.

In het dossier wordt ook een man genoemd die teruggekeerd is uit Syrië omdat hij gewond is geraakt, zijn rechterbeen verloren heeft en een prothese gekregen heeft op 9 januari 2015, net als El Makhoukhi. Zelfs zijn telefoonnummer duikt op in het dossier, maar El Makhoukhi ontkent elke betrokkenheid.

In maart 2015 wordt El Makhoukhi op het proces rond Sharia4Belgium veroordeeld tot vijf jaar cel, waarvan twee jaar effectief, voor deelname aan de activiteiten van een terroristische groep. Hij mag die straf met een enkelband uitzitten tot 15 maart 2016, de dag van de politie-inval in het safehouse in de Driesstraat in Vorst. Een dag later verschijnt hij aan de zijde van Khalid El Bakraoui, kamikaze van de aanslag op het metrostation Maalbeek, op bewakingsbeelden aan het safehouse in de Kazernenlaan in Etterbeek.

11.22 uur: Advocaten beklagen zich over late vrijgave nota's Staatsveiligheid

De advocaten van beschuldigden Mohamed Abrini, Bilal El Makhoukhi en Hervé Bayingana Muhirwa hebben zich donderdagochtend beklaagd over de nota's van de Staatsveiligheid die woensdagavond besproken werden op het assisenproces over de aanslagen van 22 maart 2016. En dan vooral over het feit dat de nota's, die belastend zijn voor Abrini en El Makhoukhi, pas aan het dossier toegevoegd zijn in 2019, terwijl de Staatsveiligheid ze al in 2016 vrijgegeven had.

Virginia Taelman, die Bilal El Makhoukhi verdedigt, maakte zich donderdag druk over de nota's van de Staatsveiligheid, nadat voorzitster Laurence Massart het toch "curieus" had genoemd dat die al in 2016 vrijgegeven waren, maar pas in 2019 in het dossier werden opgenomen.

Ter herinnering: de Staatsveiligheid onderschepte in 2016 verschillende gesprekken in de gevangenis, tussen Abrini en Mehdi Nemmouche, de dader van de aanslag in het Joods Museum, en tussen Abrini en El Makhoukhi. De gesprekken bevestigden dat ene Abu Imrane, de strijdnaam van El Makhoukhi, wapens moest verstoppen die moesten dienen voor een nieuwe aanslag.

El Makhoukhi heeft pas in juni van dit jaar bevestigd dat hij de wapens inderdaad verborgen heeft (zonder te zeggen waar).

Nadat voorzitster Massart het woord "curieus" in de mond had genomen, nam federaal procureur Bernard Michel het woord. Hij legde uit dat beslist werd om de nota's niet onmiddelijk toe te voegen om de operatie van de Staatsveiligheid niet te hypothekeren.

Als de nota's aan het dossier toegevoegd waren geweest, dan hadden de verdachten die in verdenking waren gesteld daar kennis van kunnen nemen. Procureur Paule Somers merkte op dat op dat moment nog volop gezocht werd naar de wapens - die overigens nog steeds spoorloos zijn. Ze wees er ook op dat de Staatsveiligheid verantwoordelijk is voor de veiligheid op het Belgische grondgebied.

"Normaal dat ze er dan op blijven doorwerken", zei Somers. Waarna Laura Pinilla, advocate van Abrini, de opmerkingen wilde laten akteren. En waarna voorzitster Massart opmerkte dat dit al onderdeel is van het dossier.

Advocate Taelman pikte in en zei dat er inderdaad een brief in het dossier zit waarin onderzoeksrechter Berta Bernardo Mendez zich erover verbaast dat de nota's pas in 2019 zijn toegevoegd. "Een vijftigtal huiszoekingen om de garagebox (met de wapens, nvdr) te vinden, en wij weten van niks?", zei Taelman geënerveerd.

In de nota's wordt niet gesproken over beschuldigde Hervé Bayingana Muhirwa. Toch wou ook zijn advocaat, Vincent Lurquin, het woord. Hij verbaasde zich erover dat de Staatsveiligheid zomaar beslist wat van belang is om vrij te geven en wat niet. "Waar zijn de andere nota's?", klonk het.

5.00 uur: De rol van El Makhoukhi en Farisi

El Makhoukhi trok in 2012 onder invloed van Sharia4Belgium naar Syrië. Hij raakte er gewond aan het been, waarna hij naar België terugkeerde en zijn been geamputeerd werd.

In 2015 werd hij op het proces rond Sharia4Belgium veroordeeld tot vijf jaar cel, waarvan twee jaar effectief, voor deelname aan de activiteiten van een terroristische groep. Hij mocht die straf met een enkelband uitzitten.

El Makhoukhi heeft zijn betrokkenheid bij de voorbereiding van de aanslagen in Brussel en Zaventem steeds ontkend, maar heeft recent wel toegegeven dat hij geholpen heeft de wapens van de terreurcel te verbergen. Zijn strijdersnaam, Abu Imrane, duikt ook herhaaldelijk op in het onderzoek.

Ibrahim Farisi, die op het proces verschijnt als vrij man, heeft zijn broer Smail op 23 en 25 maart 2016 geholpen het safehouse in de Kazernenlaan in Etterbeek leeg te halen.

Vanaf dat adres waren Khalid El Bakraoui en Osama Krayem, met een bom in hun rugzak, vertrokken naar het metrostation Maalbeek. Krayem maakte rechtsomkeer en leegde de springstof van zijn bom in de toiletpot. Op bewakingsbeelden is te zien dat Ibrahim Farisi gedurende een tiental minuten één latex handschoen draagt als hij een rugzak die lijkt op die van Krayem, uit de studio in Etterbeek haalt.

Een van de vragen die onbeantwoord zijn gebleven, is wat er met die rugzak is gebeurd.

Vrijdag is de zitting geschorst. Volgende week bespreken de onderzoeksrechters en speurders nog de beschuldigden Osama Krayem, Hervé Bayingana Muhirwa, Sofien Ayari en Salah Abdeslam en Oussama Atar. Vervolgens wordt meer dan een week uitgetrokken voor de vragen aan de getuigen.