Overspel met Turkije: schrijver Nedim Gürsel

Europa heeft nog maar pas tien nieuwe leden 'binnengedaan' of het is al aan een nieuwe relatie met Turkije begonnen. Geen wonder dat beide partners het wenselijk vonden om overspel toch maar niet strafbaar te stellen. Volgens sommigen gaat het allemaal te snel, anderen hebben het zelfs over een onmogelijke liefde. Ondertussen ontvangt Brussel Turkse kunstenaars in Bozar en in het literatuurhuis Passa Porta getuigt schrijver Nedim Gürsel van het verlangen van de Turken naar de 'Oude Dame'.

Nedim Gürsel (geboren in 1951) arriveerde een dag voor de opening van Passa Porta in Brussel. Het literatuurhuis had nog een laatste likje verf nodig, Gürsel was zijn tandpasta vergeten en moest voor het interview nog even naar de GB aan de Kiekenmarkt. Het appartement in Passa Porta dat een maand lang te zijner beschikking staat, is helemaal klaar. Gürsel beschikt over alle comfort, over een kleine bibliotheek met vertaalde 'Belgische' literatuur en een werkkamer met uitzicht op de Oude Graanmarkt.

Eeuwig jong
Op de tafel in de leefruimte ligt de Franse versie van zijn recentste boek, Au pays des poissons captifs. Het is het deel over zijn jeugdjaren van wat een autobiografische trilogie moet worden.
Voor de Nederlandstalige lezers is het vooralsnog niet makkelijk om zich een beeld te vormen van deze man en zijn werk.
De enige drie boeken die van Gürsel naar het Nederlands zijn vertaald (Een lange zomer in Istanbul, De eerste vrouw en De konijnen van de commandant, uitgegeven bij Meulenhoff), dateren van het begin van zijn carrière. De achterflappen laat telkens een jonge man zien met zwarte haren en baard. Ouder is hij bij ons nooit geworden. Tot vandaag.
De schrijver die nu Brussel bezoekt, is in één klap helemaal grijs geworden. Het lijkt wel of we in een van zijn romans verdwaald zijn. "Je hebt het over De eerste vrouw," knikt Gürsel. "Het verhaal van de jongen die zijn eerste seksuele ervaringen heeft in de 'warmere' wijken van Istanbul. De verteller van het verhaal is inderdaad zijn dubbelganger: dezelfde jongen, jaren later in Parijs. In het boek gaan de jonge en de volwassen Nedim met elkaar in dialoog."

Linkse propaganda
Gürsel publiceerde zijn eerste verhalen in het begin van de jaren zeventig in enkele Turkse tijschriften. "Het is op basis van een van die artikels, over Gorki en Lenin, dat ik vervolgd ben na de militaire staatsgreep van 12 maart 1971 (de tweede staatsgreep in Turkije, die in tegenstelling tot die van 1960 een zware klap betekende voor linkse krachten in het land, en die de voorbode was van een nog repressiever beleid na de derde staatsgreep van 1981, MB). De procureur eiste zeven jaar omdat ik communistische propaganda verspreid zou hebben, hoewel ik me vooral voor het literaire aspect van die twee figuren interesseerde."
Gürsel week daarom in 1973 uit naar Parijs, waar hij aan de Sorbonne doctoreerde. In 1975 verscheen dan het succesdebuut Een lange zomer in Istanbul. "De tragedie van een enthousiaste, linkse generatie in een land dat de andere kant op ging."

Zelfkritiek
Au pays des poissons captifs gaat dus over Gürsels jeugd in een klein dorpje bij de Turkse stad Gaziantep. "Mijn vader was leraar Frans, maar hij stierf toen hij 38 was. Ik vertel over de manier waarop ik door hem een beeld heb gekregen van het Frankrijk waar ik jaren later ben aanbeland."
Gürsel is wel in het Turks blijven schrijven. "Ik beschouw mezelf als een Turks schrijver die in Parijs woont. Het Frans neemt een belangrijke plaats in in mijn dagelijks leven. Op de televisie komt de wereld me in het Frans tegemoet, maar mijn echte vaderland is mijn moedertaal. Misschien dat men dat in België, waar taalkwesties zo gevoelig liggen, wel kan begrijpen."
Au pays des poissons captifs gaat ook over het traject dat hij als schrijver heeft afgelegd. "Ik kreeg in de jaren vijftig een erg nationalistische opvoeding. Het kemalisme (de politieke stroming genoemd naar Mustafa Kemal of Atatürk, die de Turkse onafhankelijkheidsoorlog tussen 1919 en 1922 leidde tegen de Grieken en de Armeniërs, en die onder meer een scheiding tussen kerk en staat doorvoerde, MB) stond nog sterk. Ik begon als schooljongen dan ook epische gedichten te schrijven over de militaire exploten van het Ottomaanse leger. Er zit dus een kritische kijk op de kleine Nedim in het boek, maar ook op de schrijver die ik nu ben. Want misschien was mijn eerste boek wel meteen mijn meest authentieke. Nu beheers ik een metier en schrijf ik boeken die circuleren in een commercieel circuit."

Toenadering en overspel
Op Europees vlak beheerst Turkije vandaag de politieke actualiteit, en Gürsel is daar niet rouwig om. "Ik ben een fervent voorstander van de toetreding van Turkije. Drie dagen geleden heb ik in Parijs nog verteld over ons verlangen naar de oude dame die Europa volgens Donald Rumsfeld geworden is. Turkije is nog niet klaar, maar om een schok der beschavingen te vermijden, is dit project van een open Europa, dat zich niet terugplooit op een vaste kern van de joods-christelijke tradities, belangrijk. Ik ben wel wat teleurgesteld over de reserves van de sceptici. De europeanisering van Turkije dateert echt niet van vandaag. Zelfs de huidige regering, die haar wortels heeft in een islamitische partij, is dichter bij Europa gekomen en heeft niet geraakt aan de gelaïciseerde instellingen." Alleen de 'affaire' over het overspel heeft Gürsel gegeneerd. "Die toonde de on-Europese geest van de huidige Turkse bewindsvoerders. Ik ben natuurlijk tegen de bestraffing van overspel, anders zou ik als eerste veroordeeld worden (lacht)."