Sylvain Plasschaert: 'Brussel is knel- én knooppunt'

Dat België, ondanks een aantal hevige communautaire stormen, nog niet uiteengevallen is, komt volgens emeritus hoogleraar Sylvain Plasschaert in de eerste plaats door zijn centraal gelegen hoofdstad. Want geen van beide kampen is bereid 'Brussel af te staan'. En het Brusselse stadsgewest vervult zijn rol van knooppunt overigens steeds overtuigender.

'Brussel, knel- en toch knooppunt': dat is de titel van een scharnierhoofdstuk in een boek dat ik onlangs publiceerde bij de uitgeverij Garant in Antwerpen. In dat boek, België in alle staten - Vlaanderen en Wallonië in een Brusselse knoop?, heb ik mij erop toegelegd de volgens mij grondige redenen aan te wijzen waarom de communautaire twisten blijven laaien, ondanks de vijf stadia die de staatshervorming totnogtoe al heeft doorlopen.

Het hoofdstuk over Brussel sluit nauw aan bij twee voorgaande. Een eerste hoofdstuk stelt dat de omvorming van een unitair naar een federaal stelsel onvermijdelijk was vanwege de terechte, en pas in 1970 afgedwongen autonomie in taalkundig en cultureel opzicht. In wezen moest Vlaanderen, zo lange tijd door een Franssprekende elite overheerst, 'hervervlaamst' worden.

Het daaropvolgende hoofdstuk ontleedt grondiger dat een federalisme met twee hoofdpartners - de Vlaamse en de Franse gemeenschap - kwetsbaar voor fatale ontsporingen is. Elke partner duel­leert immers steeds met die Andere op het politieke podium. Deze ingebouwde antinomie ondermijnt ook de vorming en de samenhang van een regering op federaal vlak. Het uiteenspatten van de nationale partijen, in de laatste kwarteeuw, verscherpt deze tegenstelling. De taalkundig geprofileerde partijen voeden hun eigen publieke opinie en kunnen niet worden afgestraft door het kiezerskorps in het andere landsgedeelte. Eigenlijk hebben wij dus maar een pseudofederaal stelsel.

Onderwijs
Dat dit land toch niet is uiteengevallen ondanks een aantal hevige stormen, is overwegend te danken aan zijn centraal gelegen hoofdstad. Geen van beide kampen is immers bereid 'Brussel af te staan'. Het Brusselse stadsgewest vervult de rol van knooppunt overigens in toenemende mate.

Enkele decennia geleden nog gehoond als Vlaamsvijandig, evolueert Brussel overigens steeds meer tot een knooppunt tussen de twee taalgemeenschappen. Ik benadruk niet alleen de economische betekenis die dit stadsgewest heeft, met zijn Europese roeping, maar ook de opvallende verspreiding van tweetaligheid (in de Belgische dimensie), die tot uiting komt in de aantrekkingskracht van de Nederlandstalige scholen bij Franstalige ouders en de bloei van de classes d'immersion.

Opmerkelijk is ook het gevoel van identificatie met Brussel - en niet met Vlaanderen of Wallonië - dat bij aanzienlijke segmenten van de hoofdstedelijke bevolking aan belang wint.

Geldstromen
Is Brussel dan een derde Gewest, even volwaardig als Vlaanderen en Wallonië? Als het over bodemgebonden bevoegdheden gaat, dan is het antwoord op die vraag 'ja'. Maar het is nu ook weer niet zo dat een coalitie van een Franstalige meerderheid in Brussel samen met Wallonië, Vlaanderen in een minderheidspositie zou duwen.

Het Brussels Gewest vertoont overigens specifieke kenmerken, zoals zijn nog uitdeinende multiculturele samenstelling en zijn internationale bekendheid als hoofdstad van de Europese Unie. Maar terzelfder tijd torst het Gewest zware problemen als een gevolg van zijn sociaal-economische dualisering.

In mijn boek behandel ik ook enkele prangende twistpunten, zoals het confederalisme en de controversen over de geldstromen tussen de gewesten. Ik sluit het boek af met enkele suggesties, met het oog op conflictbeheersing en een steviger federale constructie. Enkele van die suggesties zijn: de bevordering van twee- en meertaligheid; een federale kieskring; het samenvallen van federale en regionale verkiezingen, en eindelijk een oplossing voor de zes faciliteitengemeenten en voor Brussel-Halle-Vilvoorde, waarvan de inhoudelijke inzet eigenlijk flinterdun is, maar die - gevoed door symboliek en passies - als kankergezwellen het politieke leven vergallen.

Sylvain Plasschaert, erehoogleraar Economie aan de Universiteiten van Antwerpen en Leuven

:: Sylvain Plasschaert, België in alle staten - Vlaanderen en Wallonië in een Brusselse knoop?, uitg. Garant (03-231.29.00, info@garant.be, www.garant-uitgevers.eu), 156 blz., 18 euro