© Google Streetview

Turkije laat lot niet langer alleen afhangen van Europese Unie

Christophe Degreef
© Brussel Deze Week
08/12/2011
Het was een bizar gezicht aan het Turkse consulaat. Een stoet jonge mannen drumde er samen om de legerdienst in het land van oorsprong af te kopen vooraleer dat te duur is. Het tekent de tweedracht tussen het land van herkomst en het gastland. Net zoals het de tweedracht tekent in de rol die Turkije zichzelf toedicht. Een Brussels-Turks verhaal.

D e Sloveens-Britse filosoof Slavoj Zizek begon vorige week maandag zijn lezing in een overvolle Henri Le Bœufzaal in Bozar met de volgende stelling: Europa heeft een probleem met Turkije.

Zizek zette zijn argument kracht bij door te verwijzen naar de Europese hymne 'Ode an die Freude' van Beethoven. "Een hoopgevende melodie, tot plots op een bepaald moment de melodie stilvalt en plaatsmaakt voor een dreigend oriën­taals marsritme. Dat ritme heet niet voor niets 'mars in Turkse stijl' . Het probleem met Turkije zit in het Europese volkslied verpakt, en die melodie moet dringend vernieuwd worden," vertelde Zizek. De marxistische filosoof haalde de kern van het Europees-Turkse probleem aan: Europa zegt Turkije als een van hen te zien, maar is toch erg bang van de oosterse Ander. Maar welke rol speelt Turkije?

'Islam? Niets nieuws'
Een maand voor Zizek te gast was in de hoofdstad, kreeg Brussel ander hoog bezoek, maar dan uit heel andere hoek. In een bomvol audito­rium van de VUB zette Egemen Bagis, de Turkse minister bevoegd voor toetreding tot de Europese Unie, de voornaamste standpunten van zijn regering uiteen.

Bagis begon met een opsomming van de weg die Turkije heeft afgelegd sinds 1959, toen zijn land het associatielidmaatschap aanvroeg bij de toenmalige Europese Economische Gemeenschap. Bagis: "Sindsdien is Turkije steeds Europeser geworden, hebben we onze economie omgevormd naar het model van een Europese economie, hebben we Europese wetgeving overgenomen, zijn we steeds democratischer geworden en hebben we onze economie gezond gemaakt. Wij zijn de tweede snelst groeiende economie ter wereld en de zestiende economie wereldwijd. Daarom zeg ik Europa nu: 'Hier is uw kans, grijp ze.' Waar het slecht gaat met de Europese economie, staat Turkije klaar om de slabakkende Unie te helpen. Wij volgen de economische dieetprogramma's die vele Europese lidstaten nalaten te volgen. En zegt Europa dan dat het nog niet genoeg is, dan zeg ik dat geen enkel ander land de lat de laatste jaren zo hoog heeft gelegd als Turkije." Bagis pakte er het publiek - veel jonge studenten van Turkse origine - mee in. "Om eerlijk te zijn heb ik meer vertrouwen in jullie als toekomstige generatie dan in de huidige generatie, die al bewezen heeft dat ze de crisis niet de baas kan," zei hij met een zekere charme.

Maar Egemen Bagis, een vlotte spreker met een diploma uit de Verenigde Staten, liet de deur naar Europa nog open. Turkije heeft nog te veel te winnen bij een toetreding, die nog altijd officieel in het verschiet ligt. Bagis belichaamt dan ook een nieuwe generatie goed opgeleide politici die meer zelfvertrouwen hebben dan de voorgangers onder het kemalisme, tot enkele jaren geleden de voornaamste - seculiere - ideologie van de Turkse staat.

Opmerkelijk was hoe Bagis een belangrijk element tegen toetreding pareerde: "Islam? Wel, dames en heren Europese politici, mijn land is al eeuwen islamitisch. In 1959 was dat geen probleem, en bij de start van de onderhandelingen over volwaardig lidmaatschap in 2004 was dat ook geen probleem. Waarom doen jullie dan nu plots alsof Turkije zich de jongste jaren massaal tot de islam heeft bekeerd? Wij zijn altijd zo geweest."

Van de tram
Egemen Bagis was in Brussel op uitnodiging van Selen Sarisoy Guerin, een econome bij de VUB en medewerkster van de Nationale Bank van België. Ze schreef samen met Ioan­nis Stivachtis, politicoloog aan de Amerikaanse universiteit Virginia Tech, een boek over de lange weg die Turkije heeft afgelegd als toekomstig EU-lid.

"Het succes van Turkije is en blijft vooral een economisch verhaal," zegt Guerin ter bevestiging op de lezing van de Turkse minister. "Het is Turkije dan ook te doen om de voordelen van lidmaatschap van een economische unie. In dat opzicht is Turkije een zeer goede leerling geweest. Nadeel is dat er meer over de Turkse economie wordt gepraat dan over de Turkse politiek. En als we het dan toch over de schaduwzijde van de economie moeten hebben: Turkije heeft nog flink wat katten te geselen. Zoals de omvangrijke zwarte markt en het gebrek aan investeringen in onderzoek, ontwikkeling en onderwijs."

Medeauteur Stivachtis bekijkt de zaken dan weer vanuit de realpolitik : "De drang naar EU-lidmaatschap is er nog in Turkije, maar is afgenomen bij de publieke opinie. Een significant deel van de bevolking en van de politieke elite ziet toetreding niet langer als de beste optie. Turkije wil vooral een belangrijke rol spelen in de regio en richt zich niet alleen meer op Europa. Dat brengt verwarring en angst teweeg, omdat men in Europa niet betrokken wil geraken bij regionale conflicten in het Midden-Oosten. Turkije lijkt klaar met Europa, in die zin dat het land het huidige Europa met zijn crisis als zwak beschouwt. De gedachte leeft sterk dat Europa niet langer de Turkse economische belangen dient." En dat lijkt erg op de metafoor die de huidige Turkse premier Recep Tayyip Erdogan in de jaren 1990 gebruikte om zijn visie op democratie uit te leggen: "Democratie is een tram die je neemt tot waar je zijn moet, en dan stap je af."

Voor de omvangrijke Turkse diaspora in de Europese Unie en Brussel is het verhaal volgens Stivachtis anders. "De Turkse gemeenschap heeft er alle belang bij dat de Turkse overheid geïnteresseerd blijft in Europees lidmaatschap. De diaspora ziet de internationalisering van de Turkse belangen als een succes. Als Turkije de toetredingsmachine zou stopzetten, dan is de diaspora afgesneden van het moederland en overgeleverd aan de politiek in de landen waar ze woont. Dat kan spanningen veroorzaken."

Goed op tv
De Turkse diaspora in Brussel? Dat is de specialiteit van Mehmet Koksal, een geëngageerde Brusselse journalist van Turkse origine. Hij schrijft regelmatig over wat er binnen de Turks-Brusselse gemeenschap leeft. "De Turken hier zijn niet erg geëngageerd voor EU-toetreding," zegt hij. "De Brusselse politici van Turkse origine daarentegen wel. Zij hebben er baat bij dat Turkije Europa wordt. Beeld je eens in wat voor een gigantische bureaucratie erbij komt als Turkije zich hier komt vertegenwoordigen. En welke kansen dat de Turks-Brusselse politici en hun lokale electoraat biedt."

Koksal zegt echter, net als Ioannis Stivachtis, dat de geesten in Turkije veranderen. "De AKP, de grootste partij van het land, ziet Turkije momenteel liever als een regionale nummer één dan als natie nummertje 28 in de EU. Turkije speelt het spel van de geopolitiek en wil de toevoer van energie naar Europa controleren. De lokale Brussels-Turkse politici zijn belangrijk zolang ze de Turkse belangen vertegenwoordigen en het officiële economisch-culturele succesverhaal verkopen. Die lobbyrol spelen ze met verve, want wie weet zit er ooit een postje in de Turkse hoofdstad Ankara in. Een voorbeeld: in Turkije worden mensen als Emir Kir (Brussels PS-staatssecretaris, red.) en Mahinur Ozdemir (Brussels CDH-parlementslid, red.) op de televisie opgevoerd als belangrijke ministers in België omdat zij het als Turken ver hebben geschopt. Zie je waarom Kir en Ozdemir er baat bij hebben om ginds op die manier bekend te zijn?"

Volgens Koksal tekent dat het moderne Turkije: "Economisch succesvol, maar zwevend op trots en personencultus. Als ik probeer uit te leggen dat Kir en Ozdemir slechts lokale vertegenwoordigers zijn, dan reageert men verontwaardigd omdat men van de media ginds nooit het volledige plaatje te zien krijgt. Het mag alleen gaan over de positieve verhalen, over het succes en de belangen van de natie. De regering-Erdogan heeft dan ook al 66 journalisten laten opsluiten omdat ze 'te kritisch' waren."

Koksal ziet het moderne Turkije ten slotte niet als een tweede Iran, een theocratie die zelf beweert democratie en godsdienst te verzoenen, zoals godsdienstcritici beweren, maar als een tweede Rusland: een mix van favoritisme, economie en energiepolitiek." "Bovendien," zegt hij, "is het maar de vraag of het Turkse nationalisme ooit kan stroken met het multinationalisme van de Europese Unie."

Slavoj Zizek vertelde aan het einde van zijn lezing: "Alleen een egalitaire visie kan Europa redden. En egalitarisme, dat idee komt uit het christelijke Europa" - dixit de marxist.

Fijn dat je wil reageren. Wie reageert, gaat akkoord met onze huisregels. Hoe reageren via Disqus? Een woordje uitleg.

Lees meer over: Politiek

Iets gezien in de stad? Meld het aan onze redactie

Site by wieni