Beverburchten aan de Clos du Nysdam: 'Ze hebben goed gewerkt deze nacht'

In Brussel zijn er geen bevers. Aan de rand van het Zoniënwoud in Waals-Brabant, op enkele kilometers van het Brussels Gewest, zijn er wel. Het vriesweer bleek een uitstekende bondgenoot in de zoektocht naar dit wonderlijke dier. Een reportage.

H et stond te lezen in een antwoord op een parlementaire vraag. In en om het Zoniënwoud zijn in vier jaar tijd 123 reeën het slachtoffer geworden van het razende verkeer. Daarnaast vonden ook 55 vossen, 11 steenmarters, 7 eekhoorns, 2 everzwijnen en 2 bunzingen de dood. En dat is maar een fractie van het werkelijke aantal dierlijke verkeersslachtoffers in het Zoniënwoud. Opmerkelijke loner in het lijstje: een bever, één.

Dat er bevers zijn in la Wallonie profonde, is bekend. Verrassend genoeg zitten er ook enkele koppeltjes in de Zilverbeek. De Argentine is een kabbelend riviertje dat ontspringt op het domein van Argenteuil. Het maakt deel uit van het Dijlebekken en ligt in het uiterste zuiden van het Zoniënwoud, op goed vier kilometer van de Brusselse grens.

We spreken af met Manu Prignon, conservator van Nysdam, met zijn bijna zestig hectare het grootste natuurreservaat van Waals-Brabant, waar de Zilverbeek door stroomt. Het telt naast weiden, bossen en moerassig gebied ook enkele grote vijvers. "Die werden door monniken gegraven," vertelt Prignon. "Wist u dat van alle vijvers in Brabant er maar één natuurlijke is? Dat is het Vinne in Zoutleeuw. Alle andere - van de vijvers van Flagey tot die van Nysdam - zijn door de mens tot stand gebracht. En kijk wat voor een prachtige biotoop dat oplevert, met een enorme diversiteit aan fauna en flora."

Prignon vertelt het verhaal niet zomaar. De relatie tussen mens en natuur is een van zijn stokpaardjes. "Neen, ik ben geen fundamentalist in natuurbehoud. De mens heeft zijn rol te spelen in de natuur. Hij maakt er immers deel van uit."

Die verhouding is nu door de bever danig op de proef gesteld. Vooral in Wallonië werd moord en brand geschreeuwd toen uit Beieren afkomstige, uitgezette bevers - het dier was in België uitgestorven - er heel wat schade aanrichtten. Een van die 'bever-militanten', Olivier Rubbers, werd zelfs door de Waalse overheid voor de rechter gesleept en is in beroep veroordeeld.

Ook het natuurreservaat van Nysdam deelde in de klappen. Prignon: "Rond 2000 hebben die Rangers, zoals ze zichzelf noemen, hier vier zwangere wijfjesbevers uitgezet. Niet veel later vonden we een bever met enkele jongen terug. Doodgereden op de Brusselsesteenweg. Later werd er nog een het slachtoffer van het verkeer. De bever-militanten hebben een denkfout gemaakt. Ze willen oorspronkelijke dieren herintroduceren - sommigen vinden zelfs dat de eland opnieuw zijn plaats moet krijgen in de Ardennen. Maar de natuur is intussen onder handen genomen door de mens, of je dat nu wilt of niet. Voor de bevers geldt hetzelfde. Ze leven nu in een gebied dat omzoomd wordt door huizen en drukke wegen."

Toch gedijen de bevers tamelijk goed in de Zilverbeek - op de occasionele verkeersslachtoffers na. Vandaag, zegt Prignon, zijn de meeste natuurbeschermers het erover eens dat de bevers hun steentje kunnen bijdragen tot het milieubehoud. Ze houden het opgeschoten hout kort, zorgen voor nieuwe biotopen. "Het was wel beter geweest als er eerst overleg was geweest. De schade die bevers hier in Nysdam hebben veroorzaakt, loopt in de honderdduizenden euro's. Die hadden we ons kunnen besparen door ons op de introductie voor te bereiden."

Prignon opent een klein hekje dat ons langs een steile helling in het reservaat brengt. We belanden op een berm van enkele meters breed die de vijver van de Grijze Molen scheidt van de Zilverbeek. "De bevers maken gebruik van beide waterpartijen," legt Prignon uit. "Maar ze hadden ook gebruikgemaakt van enorme gaten veroorzaakt door omgevallen knotwilgen om een verbindingskanaal te graven tussen het meer en het riviertje. De gevolgen waren rampzalig. De hogergelegen vijver begon leeg te lopen in de Zilverbeek! We hebben dat in allerijl moeten oplossen door zware beheerswerkzaamheden."

We wandelen verder door het dichte struikgewas. Het bevroren landschap is een streling voor het oog, de sneeuwkristallen op de doodse takken zijn minikunstwerkjes. Op de vijver zitten zeldzame krakeenden, een roodborstje drinkt van het kabbelende riviertje, wat later krijgen we een grote zilverreiger te zien. Intussen wandelen we in het spoor van een vos die een fazant heeft geslagen. Om de drie meter liggen er pluimpjes. Maar van bevers geen spoor, op wat oude afgeknaagde boomstammetjes na.

En dan houden we halt. Een fors uitgevallen wilg ligt om, afgeknaagd. Dat is afgelopen nacht gebeurd. "Geen twijfel mogelijk," zegt Prignon. "De bevers hebben stevig gewerkt deze nacht! Kijk naar het gladde pad vanuit de Zilverbeek naar de berm, gemaakt door de bever die zich door de sneeuw op zijn buik uit de rivier hijst en met zijn platte staart een gangpad maakt."

"Omdat bevers korte pootjes hebben, zijn het benarde stappers. Ze komen veel sneller vooruit in het water. Maar om takken te knagen moeten ze natuurlijk het water uit." De takken en boomstammen worden dan naar hun hutten gesleept. Het zijn ingewikkelde constructies van takkenhout die de kleintjes moeten beschermen tegen roofdieren. Het bijzondere is dat die burchten alleen toegankelijk zijn via een onderwatergang.

Prignon toont een tiental meters verderop zo'n burcht. Of die nog in gebruik is, is moeilijk te zeggen.

Burchten en dammen
Hoe kan dit mee door de mens geschapen natuurgebied zijn voordeel doen bij de aanwezigheid van bevers? Bevers maken niet alleen burchten om in te wonen, ze maken ook dammen. Ze maken ruimte en licht in dichtgegroeide gebieden en laten tegelijk het water stijgen zodat ze er met hun kroost in kunnen zwemmen. Natuurbeheerders gaan er vandaag van uit dat die nieuwe waterpartijen heilzaam zijn voor de natuur. Net zoals het graafwerk van de monniken in de middeleeuwen, dat mooie vijvers heeft opgeleverd.

Een laatste vraag voor we met koude voeten terug naar Brussel rijden. Bestaat de kans dat bevers in de nabije toekomst in Brussel worden gespot? Op bru.waarnemingen.be, een databank van Natuurpunt van waargenomen fauna in de hoofdstad, staat één observatie van een bever - uit maart 2010. Waar die zich bevond, maakt de webstek niet bekend, maar Prignon acht de kans klein dat het in de Zilverbeek zou zijn geweest. Bevers volgen de waterlopen, en de Zilverbeek loopt niet door Brussel. "Als er al bevers gespot zullen worden in Brussel, dan zullen die eerder via de Voer bij Tervuren komen."