Heidi Verdonck in het spoor van joden in Marokko

Zondagmiddag werd in het Joodse Museum het boek "De joden van Marokko: tweeduizend jaar geschiedenis en cultuur" voorgesteld. Journaliste Heidi Verdonck trok maanden door Marokko, op zoek naar sporen van de joodse gemeenschap. Een boek voor wie dacht iets van de joodse geschiedenis te kennen, en een wijze les voor Marokkaanse relschoppertjes.

Wie het over joden heeft, legt doorgaans automatisch de link met Israël. In het boek De joden van Marokko ontkracht journaliste Heidi Verdonck dit cliché door minutieus de geschiedenis te schetsen van de joodse gemeenschap in Marokko - een gemeenschap die ooit uit 250.000 mensen bestond, maar nu nog amper 5000 mensen telt. Toen Verdonck ooit met vakantie was in het Marokkaanse stadje Essaouira, hoorde ze dat daar vroeger een uitgebreide joodse gemeenschap had geleefd. Enig opzoekwerk leerde haar dat er eeuwen geleden in heel wat Noord-Afrikaanse landen grote joodse gemeenschappen hebben geleefd. Met behulp van beurzen van het Fonds Pascal Decroos en van de Boudewijnstichting trok Verdonck opnieuw naar Marokko, door het noorden en het zuiden, op zoek naar sporen van deze vergane gemeenschappen. "Weinig mensen weten dat de oorspronkelijke bevolking van Noord-Afrika lang voor de komst van de moslims bestond uit joden en Berbers," vertelt ze. "Joden zijn er al meer dan tweeduizend jaar aanwezig, en vormden vroeger een hecht geheel met de Berbers."

Emigratie
Met de komst van de islam in Noord-Afrika in de zevende eeuw werden de Berbers geleidelijk aan geïslamiseerd, terwijl de joden in ruil voor een speciale belasting het recht kregen om hun eigen godsdienst te blijven uitoefenen. "De hele geschiedenis lang hebben de joden en de moslims eigenlijk zonder grote problemen samengeleefd," vertelt Verdonck. "Ook nu nog worden de weinige joden die nog in Marokko wonen door de moslimbevolking als één van hen beschouwd. Ze spreken immers dezelfde taal, spelen dezelfde muziek en delen grotendeels dezelfde cultuur. Het is pas de laatste jaren, door de indoctrinatie van de internationale politiek, dat sommige Marokkanen zich laten beïnvloeden, en het bijvoorbeeld hebben over 'zionistische terroristen'. De officiële versie van de Marokkaanse overheid luidt echter dat er geen samenlevingsprobleem is tussen de joden en de moslims van het land. Maar men kan zich natuurlijk de vraag stellen waarom de joden dan zo massaal emigreren, als het leven er zo fantastisch is."

In de hoogdagen leefden er zowat 250.000 joden in Marokko, maar dat aantal is sinds enkele decennia geslonken tot amper vijfduizend. Een groot deel van hen leeft in Casablanca, waar de joden nog steeds over eigen scholen, ziekenhuizen en rusthuizen beschikken. "Maar in het algemeen zijn de laatste joden van Marokko veelal oudere mensen van boven de vijftig of zestig," vertelt Verdonck. "De jongere generatie studeert grotendeels in Europa, en is niet van plan zich terug in Marokko te gaan vestigen. Het ziet er dus naar uit dat er binnen twintig of dertig jaar bijna geen joden meer zullen wonen in Marokko." Het is moeilijk om de oorzaak van deze migratie precies te bepalen: "Er is geen éénduidig antwoord op deze vraag," zegt Verdonck. "Er spelen natuurlijk economische factoren mee, maar ook het samenlevingsprobleem speelt zeker een rol. Want ook in Marokko zijn in de loop van de geschiedenis joden omgebracht in bloedbaden, net als overal ter wereld. Zolang alles goed ging, was er geen probleem, maar van zodra het slechter ging, werden de joden de zondebok. Ook in WOII hebben de joden in Marokko geleden. Ze werden weliswaar niet gedeporteerd, maar verloren wel de hoge functies die ze onder de Franse bescherming hadden kunnen bekomen. Frankrijk heeft hen eigenlijk een mes in de rug gestoken. De joden hoopten nadien te kunnen emigreren naar Frankrijk, maar werden niet toegelaten, terwijl de Algerijnse joden wel welkom waren."

Verborgen geschiedenis
Vier jaar heeft de zoektocht van Verdonck geduurd. "Het was niet eenvoudig. Gelukkig heb ik in Ukkel een Marokkaanse jood gevonden die een indrukwekkend archief en bibliotheek bijeen heeft gesprokkeld. Ik heb heel wat van zijn foto's kunnen gebruiken in mijn boek," vertelt verdonck. "Maar het blijft vreemd hoe er zo weinig kan overblijven van een toch vrij recente geschiedenis. En dat terwijl mensen in Berberstammen van mijn leeftijd zich hun joodse buren nog kunnen herinneren. Ik vond het belangrijk om deze geschiedenis op te rakelen, omdat ze een wijze les kan zijn voor velen. Neem nu die Marokkaanse jongeren in Brussel die relletjes schoppen tegen joden, als reactie op wat ze zien op televisie. Die moeten eens stilstaan bij het feit dat er ook Marokkaanse joden bestaan die niets te maken hebben met Israël, en die tot hun eigen cultuur behoren. En dat er historisch een zeer nauwe band bestaat tussen hun Berberse voorouders en de joden."

:: De joden van Marokko: tweeduizend jaar geschiedenis en cultuur van Heidi Verdonck is binnenkort te koop in de betere Nederlandstalige boekhandels van Brussel.