Hoste jr, belevenissen van een bruggenbouwer

Precies vijftig jaar geleden overleed Julius Hoste jr., de eigenaar van Het Laatste Nieuws en een bevlogen Vlaams-liberaal boegbeeld. Op vraag van het Liberaal Archief en het Willemsfonds Brussel ontsloot prof. dr. Harry Van Velthoven van de Hogeschool Gent een merkwaardig historisch document: de Londense oorlogsdagboeken van Julius Hoste jr.

"Het dagboek was bewaard gebleven op Het Laatste Nieuws, waarna Albert Maertens (die na Julius Hoste jr. de leiding van de krant had overgenomen) het doorgaf aan het Liberaal Archief," vertelt prof. dr. Harry Van Velthoven. "Er waren twee problemen. Het dagboek heeft waarde op zich, maar het is vaak een agenda van ontmoetingen, besprekingen, vergaderingen... De informatie ligt fragmentair verspreid. Het tweede probleem is dat er geen archief-Hoste bestaat. Er is niets. We moesten de informatie dus op een andere manier inbedden."

Gelukkig is de briefwisseling tussen Hoste jr. en zijn boezemvriend Frans Van Cauwelaert uit de periode 1940-'44 bewaard gebleven. Van Velthoven heeft er dankbaar gebruik van gemaakt om het dagboek te kaderen. "Ik heb geen biografie geschreven," benadrukt hij, maar toch voelt de lezer zich onmiddellijk meegevoerd in de Londense beslommeringen van Hoste jr. Dat komt natuurlijk door het dagboek zelf: we lezen hoe Hoste jr. zich van lunch naar vergadering spoedt, we vernemen zijn standpunten en opinies over allerlei politieke kwesties, we zien honderden gesprekspartners en historische figuren de revue passeren. Van Velthoven heeft alle namen in het dagboek gekaderd en van toelichtingen voorzien.

Het moet een moeizame speurtocht geweest zijn, niet in het minst omdat Hoste jr. in zijn manuscript de namen van zijn gesprekspartners vaak zuiver auditief noteerde. De bijzondere waarde van het boek, dat de titel Zwerver in niemandsland - Julius Hoste en zijn Londens oorlogsdagboek meekreeg, ligt in de analyse van Van Velthoven: hij heeft gebruik gemaakt van de informatie uit het dagboek en uit de brieven van en naar Van Cauwelaert om de visie, de opvattingen en de rol van Hoste jr. in heel wat kwesties uit de doeken te doen. We krijgen inzicht in de houding van Hoste inzake de vorming en het functioneren van de Belgische regering in Londen, inzake de media, het onderwijs, de internationale samenwerking.

Vrijheid
Julius Hoste jr. verlaat België al heel vroeg, bij de Duitse inval. Hij vindt dat een journalist alles moet kunnen verzaken, behalve de vrijheid. De reis gaat eerst naar Frankrijk, en vandaaruit naar Londen, waar hij al in 1940 aankomt. Dankzij zijn contacten en netwerken is hij er een bevoorrecht getuige van het politieke gebeuren.

Prof. dr. Van Velthoven: "Zijn meningen over die Belgische regering in Londen zijn werkelijk heel scherp, heel ongezouten: 'onbekwaam en karakterloos', 'minderwaardig', 'geen enkel land is zo laag gevallen als het onze', 'de morele instorting'. Scherper kan het haast niet. Hij verwijt de regering dat ze de chaos in het bezette België vergroot heeft door geen duidelijke richtlijnen te geven, en hij stelt vast dat de regering veel prestige heeft verloren bij de geal­lieerden."

Hoste blijft kritisch tot in 1942, als hij zelf als onderstaatssecretaris voor Onderwijs zal toetreden tot de regering in Londen. "De scherpe kritiek geeft voor een stuk een vertekend beeld," aldus Van Velthoven. "Hoste zal zich onmiddellijk bij zijn aankomst in Londen in 1940 engageren in de domeinen die hij kent: die van de propaganda van het gesproken woord, via de radio, en als drijvende kracht achter de krant Onafhankelijk België. Ook in onderwijsmateries - hij was voor de oorlog minister van Onderwijs geweest - engageert hij zich snel. Overal waar hij gevraagd wordt, maakt hij zich heel snel nuttig." Ook binnen de door hem zo bekritiseerde regering. Hoste had het juiste profiel: Vlaams en liberaal - precies wat de regering nodig had om haar representativiteit te vergroten. En Hoste mag dan wel ongezouten meningen hebben, hij is ook loyaal en stelt zich op als een bruggenbouwer. Van Velthoven: "Hoste is geen echt politicus. Hij blijft in de eerste plaats een krantenmaker-journalist. Als het hem niet aanstaat, dan zwijgt hij gewoon tijdens vergaderingen."

Actueel
De dagboeken van Hoste geven een aanvullende kijk op de regering-Pierlot: "We hadden Van Zeeland, Huysmans, Spaak, noem maar op, maar de liberale invalshoek ontbrak. En dan zie je al die nationale en internationale circuits die Hoste frequenteert. De sectie Onderwijs van de Cepag - de commissie voor de studie van de naoorlogse situatie - bijvoorbeeld, die onderzoekt hoe het naoorlogse onderwijs moet worden georganiseerd. Hoe Hoste zich baseert op het Engelse onderwijs om het belang van karaktersterkte en burgerzin te onderstrepen. Niet meer het materialisme van tussen de wereldoorlogen, maar het democratisch gehalte van de instellingen is voor hem belangrijk. Je moet maar eens lezen wat hij over het hoger onderwijs schrijft, de voordelen van het Engelse tutor-sys­teem, de op­tievakken. Heel actueel allemaal."

Maar Hoste heeft misschien een grotere betekenis op het internationale vlak, zegt Van Velthoven: "Hij streeft als onderstaatssecretaris permanent naar betere relaties met Nederland. Daar noemen ze Hoste in documenten 'een grote vriend van Nederland'. Hij maakt van de oorlogssituatie gebruik om de relaties met Nederland op alle mogelijke gebied te verbeteren: economisch, cultureel, maar niet politiek - hij blijft belgicist."

"Een van de problemen, dat al dateert van 1934, is de spellingskwestie. Hoste gebruikt de Tweede Wereldoorlog om contacten te leggen in Nederland, er wordt een Belgisch-Nederlandse vriendenkring opgericht die veel succes heeft, en daar groeit het idee om iets aan die spellingskwestie te doen. Dit zal dan na de oorlog uitgewerkt worden."

Unesco
Via de Came, de conferentie van de geallieerde ministers van Onderwijs, zal Hoste jr. zelfs een directe rol spelen bij de wordingsgeschiedenis van de Unesco. "Dat is een heel merkwaardig verhaal, en hij beschrijft dat ook, hoe de beginselverklaringen worden opgesteld door een klein comité, waar hij zelf bij is, in de hotelkamer van de Amerikaanse senator Fulbright," zegt Van Velthoven.

Er worden in het boek nog veel meer aspecten van Hoste belicht. Zijn rol binnen de Vlaamse beweging en hoe die te rijmen valt met zijn belgicistische opstelling, zijn visie op Leopold III, over zijn gramschap als hij hoort dat 'zijn' krant Het Laatste Nieuws een zogenaamd 'gestolen krant' wordt, onder impuls nota bene van zijn vroegere medewerkers, en hoe hij na de oorlog met een volledig nieuwe redactie (op één medewerker na) het succesverhaal van HLN verderzet. Julius Hoste jr. mag dan wel een achtergrondfiguur geweest zijn en geen raspoliticus, met dit werk heeft Van Velthoven op indrukwekkende wijze een hiaat in de geschiedschrijving opgevuld.

:: Harry Van Velthoven, Zwerver in niemandsland - Julius Hoste en zijn Londens oorlogsdagboek, uitg. Academia Press/Liberaal Archief Gent