Restauratie grafgalerij Molenbeek in laatste rechte lijn

Honderdzestig werkdagen, zo lang kregen architecten- en ingenieursbureau Origin en aannemer Denys voor het restaureren van de neoklassieke grafgalerij op de begraafplaats in Molenbeek. Een jaar later zitten de werkzaamheden in de laatste rechte lijn. Wij gingen een kijkje nemen.

Erik Hendrickx, architect bij Origin, is enorm trots op dit project. “Wij hebben de opdracht toegewezen gekregen in 2004. Twaalf jaar later (sic) is de grafgalerij bijna gerestaureerd. Het is een delicaat proces en een werk van lange adem. De grafgalerij is sinds 2007 beschermd. We vinden het belangrijk om de meest duurzame en structurele oplossing te bieden en de schade aan het gebouw bij de wortel aan te pakken en geen oplapwerk te doen.”

De begraafplaats van Molenbeek is ontworpen door architect Joseph Praet in 1860. Vijftien jaar later zijn de eerste delen van de grafgalerijen ontworpen. Hendrickx: “In de tweede helft van de negentiende eeuw vond men het veel hygiënischer om zich bovengronds te laten begraven in een met kalk gevulde nis. Dat was veel netter dan in de grond tussen de wormen. Daarnaast was het ook goed voor de bourgeoisie, want in Laken had je tien jaar eerder al een grafgalerij. Daar wou de adel begraven worden omdat de koning er ligt. Molenbeek was op dat moment een heel rijke gemeente en bouwde ook voor haar bourgeoisie een grafgalerij.”

Eerste renovatie
In 1880 startte de bouw van de grafgalerij en naarmate de vraag steeg werd een stukje bijgebouwd. Hendrickx: “Boven de hoofdgalerij hebben we een verrière (lichtstraat, red.) geplaatst. Dat is een toevoeging van ons, maar ze is gebaseerd op de oorspronkelijke plannen, waarop zo’n verrière staat getekend. Dat komt de conservatie van het bouwwerk ten goede. We vinden hiervan echter geen sporen. Daarom hebben we besloten om het hedendaags te maken, maar met een vormgeving die strookt met het gebouw.”
De werken zitten nu in een laatste rechte lijn. Toch heeft deze werf heel wat problemen gekend. “Als we terugkijken naar de situatie: in 2008 groeiden overal bomen op de hoofdgalerij en in de koepel, grafplaten waren gevallen omdat de bevestigingsknopen doorgeroest waren. Randbalken riskeerden naar beneden te vallen.”

“Soms vragen mensen ons wat we juist gedaan hebben. Dat is een goede reactie, want dat betekent dat ons werk goed gedaan is en dat het zo authentiek mogelijk is”, zegt Hendrickx.

Grafplaten
“Van alle grafplaten hier weten we met 100 procent zekerheid dat er nog mensen in liggen. Die mensen zijn afgeschermd omdat de nis dicht gemetst en gecementeerd is,” zegt de architect. “Onze filosofie achter de restauratie was om het monument en zijn sporen van de tijd vast te houden en die niet weg te restaureren. Anders verlies je de ziel van het monument. Daarom is het ook belangrijk dat dit een beschermd gebouw is, het is een overblijfsel van een teloorgegane dodencultus.”
“Op het einde van de negentiende eeuw kwam men hier flaneren tussen de doden, er heerste een m’as-tu-vu-cultuur en de bourgeoisie kwam elkaar bekijken. Er werd toen ook veel meer informatie opgeschreven op de grafplaten dan nu.”
“Aangezien wij zo duurzaam mogelijk willen restaureren proberen we met kleine ingrepen een zo duurzaam mogelijk resultaat te verkrijgen. Zo hebben we ook zinken kapjes geplaatst ter bescherming van alle mouluren en heeft de koepel een volledige waterdichting gekregen,” verklaart Hendrickx.

Bekroning
Voor deze opdracht was een budget van 1,8 miljoen euro voorzien. “We zitten daar net boven”, zegt de architect. “Je moet voortdurend verschillende keuzes afwegen om financiële ademruimte te hebben en een budget niet nodeloos te gebruiken. De bekroning van ons werk zou zijn dat de grafgalerij opnieuw in gebruik genomen wordt.”

Hendrickx heeft in de loop van dit project een band opgebouwd met de grafgalerij. “Het is vooral emotioneel. Toen men mij zei dat ik een begraafplaats moest renoveren, moest ik even slikken. Voor de restauratiewerken was het hier heel donker, maar nu leeft de begraafplaats weer. Ik ben echt trots.”