Sociologe Sassen maakt zich zorgen over vastgoedspeculatie in steden

Speculatie met grond en gebouwen verandert de grote steden sterk, zegt de invloedrijke sociologe Saskia Sassen (Columbia University). De grande dame van de stadssociologie waarschuwt dat steeds meer mensen over de hele wereld daardoor worden uitgesloten, en kostbaar stedelijk weefsel verloren gaat.

“De stad is een enorm belangrijke plek voor wie niet rijk en machtig is, zoals de middeninkomens, de studenten, de armen, de migranten. Omdat het de plaats is waar ze een leven en een stem kunnen hebben.” Professor Saskia Sassen legt in haar jongste boek ‘Uitstoting: Brutaliteit en complexiteit in de wereldeconomie’ uit hoe de vastgoedspeculatie over de hele wereld steeds meer toeneemt sinds de financiële crisis. Net diegenen die de stad hard nodig hebben om te overleven, vinden er geen plek meer. Cosmopolis, het VUB-studiecentrum voor stedelijk onderzoek, en de Brussels Academy haalden Sassen naar Brussel. “Brussel staat nog niet in de top vijftig van de geglobaliseerde steden met buitenlandse investeringen. De grote vastgoedoperaties zijn hier eerder gebeurd, toen de EU hier neerstreek en er veel gebouwd is voor haar instellingen, maar verzadigd zoals New York en Amsterdam is Brussel nog niet. Door de financiële crisis versnelt de speculatie wel weer. De grote bedrijven en de superrijken zijn veel nieuwe steden gaan ontdekken om met vastgoed te speculeren, en daar zie je de buitenlandse investeringen enorm toenemen.”

Hoe kan een stad dat vermijden?
Saskia Sassen: Steden, hun bestuur, inwoners en alle actoren moeten zich erg bewust worden van de speculatie. Iedereen moet opletten voor grote bedrijven die stedelijke gronden en gebouwen opkopen, puur als belegging. Ze doen er verder niets mee. Dan vraag je je toch af: waar zit ik naar te kijken? In Londen is dat in de jaren tachtig begonnen. Toen waren er heel wat nationale en internationale bedrijven die gebouwen opkochten in de City om van daaruit heel Europa te bereiken, en de rest van de wereld. Het werd een echte global city. Zulke steden zijn platformen om in de wereldeconomie mee te spelen.
Sinds de economische crisis wordt er nog veel meer vastgoed en land opgekocht, en op de langere termijn kan dat goed fout gaan. Want je hebt in elke stad uiteraard ook een grote vraag naar schoolgebouwen, betaalbare huisvesting, kantoren, enzovoort. Ik maak me daar veel zorgen over. Sommige geglobaliseerde steden, zoals Londen, zijn zo ver heen. Het was het eerste wat de nieuwe burgemeester van Londen, Sadiq Khan, beloofde na zijn aanstelling. Hij wil dat opkopen door buitenlandse bedrijven grondig onderzoeken, om precies te weten wat daar aan het gebeuren is.

Veel stedelingen geven intussen het idee op van huisbezit, en leggen zich neer bij huren?
Sassen: Soms. In de goed gerunde Duitse economie huren de meeste mensen. Met huren is niets mis. Dat idee van je huis bezitten, is een typisch middenklasse-idee dat vooral in de Verenigde Staten oprukt. In sommige landen is huisbezit goedkoper dan huren, maar dat hangt erg af van de regels in je land. In New York en Londen is ook het bescheiden huren echter niet meer mogelijk. Door Airbnb ook, dat de beschikbare bescheiden huisvesting aan toeristen verhuurt. Omdat eigenaars zo in een week tijd vangen wat ze anders voor een maand krijgen. Mensen met een bescheiden inkomen worden op die manier uit de stad verdreven. Op sommige plaatsen bouwen ze al volledige appartementen, gewoon om het in het Airbnb-netwerk te stoppen.

Veel burgemeesters pleiten voor meer macht voor de stadsbesturen. Welke politieke rol ziet u voor de steden?
Sassen: Veel mensen worden daar erg enthousiast over, ja. Ze praten zelfs over een parlement van burgemeesters. De wereldsteden zijn natuurlijk erg divers. Sommigen hebben nu al veel meer bevoegdheden dan ze zouden moeten hebben (lacht). Londen en New York zetten de toon voor het hele land, en dat is zelfs niet echt goed. Zo is de Brexit gebeurd: de onverschilligheid van de Londenaars voor de rest van het land. Ze dachten dat ze daar wel tegen de Brexit zouden stemmen, en dat hebben ze niet gedaan. Daarom zeg ik niet dat ‘de stad’ meer macht moet hebben. Veel steden verzamelen nu al enorm veel macht en geld, en genereren nog veel meer geld en macht. Ik wil niet al te romantisch worden over de steden. Wel is het zo dat de stad een enorm belangrijke plek is voor diegenen die niet rijk en machtig zijn, zoals de middeninkomens, de studenten, de armen, de migranten. Omdat het de plaats is waar ze een leven en een stem kunnen hebben. Wie bij een groot bedrijf werkt voor een klein loon, heeft nog altijd heel weinig rechten en vat op het bedrijf. Maar je zal altijd je buurt hebben, een plek waar je een soort van autonomie kunt hebben. In tegenstelling tot buitenwijken maken stedelijke buurten het voor de mensen mogelijk om een lokale economie te creëren.

U zei tijdens uw lezing in Bozar ook: je buurt moet weer je sociale back-up worden.
Sassen: Zeker, daar heb ik een studie over gedaan, gefocust op New York. Daar zijn de werkomstandigheden van arbeiders met een laag inkomen erg hard, erg slecht. Voor hen is die sociale back-up essentieel. Als je in een mijn werkt en je huisvesting is ook nog eens verbonden aan dat werk, dan heb je helemaal geen macht. Dat is waarom stedelijke ruimte zo enorm krachtig is. Ze geven die mensen met lage inkomens de kans om wat geld te vergaren, hun bestaan te verbeteren, aan politiek te doen, te protesteren, te demonstreren, geschiedenis te schrijven. Dat kan allemaal niet in een klassieke buitenwijk.

Is dat de reden waarom steden ouder zijn dan naties en organisaties?
Sassen: Ja. In de loop van de geschiedenis zie je zoveel machtige systemen die zich formaliseerden, maar uiteindelijk toch morsdood zijn. Zij zijn verdwenen, de steden overleven het allemaal en blijven veranderen. Kijk maar naar Bagdad of Jeruzalem.
Wat erg interessant is, is dat alle steden bescheiden buurten hebben die mee overleven en mee veranderen. De inwoners van die bescheiden buurten blijven veranderen, maar ze zijn een intrinsiek deel van de stedelijke ruimte. Daar zit het overlevingsinstinct van de stad, zij zijn de reden dat steden zo lang door de geschiedenis blijven bestaan. Die buurten zijn dus extreem belangrijk voor je stad en moet je koesteren als de plaats waar nieuwkomers een leven kunnen opbouwen, een lokale subeconomie, en bijvoorbeeld ook hun culturele tradities in stand kunnen houden. Dat is iets helemaal anders dan wat je in China ziet, waar plattelandsbewoners die naar de stad komen om te werken in slaapzalen worden gestopt. Die werken, slapen en verder niets. Dat is onderdrukking, arbeiders onder de controle van de fabrieken. Het is niet omdat er veel mensen samen zitten, dat het stedelijk is. Het vertelt ons iets over hoe belangrijk het is om je stedelijke ruimte gemengd te houden.

Door grote vastgoedoperaties riskeert kostbaar stedelijk weefsel verloren te gaan?
Sassen: Veel grote projecten worden aangekondigd als iets dat de stad sterker zal maken, omdat ze hoogte of dichtheid toevoegen, maar ze kunnen inderdaad ook de publieke ruimte compleet ontstedelijken. Omdat het gesloten complexen zijn die kleine straatjes en pleintjes elimineren of lokale overheidskantoortjes voor als je een probleem hebt, kleine winkeltjes, enzovoort.

We moeten allemaal weer deel van de stad worden, zei u in Bozar, en we dreigen dat gevoel te verliezen als het stedelijk weefsel verdwijnt. Wat bedoelt u daarmee?
Sassen: De stad heeft de capaciteit om van ons allen, elke dag opnieuw, stadsmensen te maken. Tijdelijk, voor periodes. Het beste beeld is dat van de oude bazaars, de historische zoals vroeger in Jeruzalem, waar mensen van overal en van allerlei religies elke dag hun achtergrond achter zich lieten. De bazaar was de bazaar en de handel primeerde en domineerde. Pas daarna verengden ze weer tot hun eigen religie en cultuur. De stad moet als een bazaar zijn. Natuurlijk moeten we niet honderd procent van de dag stedelijk zijn, maar als we in de publieke ruimte zijn, worden we city subjects. Dan gaan we terug naar huis, naar onze buurt, of naar onze hippe club.

SASKIA SASSEN
1949: Geboren in Den Haag, Nederland
Opgegroeid in Argentinië en Italië, vijftalig opgevoed en gestudeerd in Frankrijk
Professor sociologie aan de Columbia University in New York
1988: Auteur van The Mobility of Labor and Capital
1991: Auteur van The Global City
2007: Auteur van Sociology of Globalization
2012: Auteur van Cities in a World Economy
2013: Winnaar van de Prince of Asturias Award for Social Sciences
2014: Auteur van Expulsions - Brutality and Complexity in the Global Economy