Staf Nimmegeers: 'Wachten op een nieuw religieus genie'

Zelfs na het annus horribilis voor de kerk kan zuiver geloof als de rots van Petrus overeind blijven. Pastor Staf Nimmegeers ziet vooral een zoekende kerk. “Zelfs de migranten die de Brusselse kerken herbemannen, zullen nog wegblijven.” En: “De kerk zal na 2010 nooit meer dezelfde zijn.”

Vlak bij de Finisterraekerk, waaraan hij dertig jaar verbonden was, rust Staf Nimmegeers uit van een drievoudige hartaderoverbrugging en meer. Al bij al herstelt hij sneller dan de kerk van haar aderlating in 2010. Schroom over zijn priesterschap heeft de eloquente herder niet. "Denk niet dat alle priesters gelovigen zijn, soms is het een job waar ze gewoon aan vasthouden," schimpt hij. En: "Onlangs zuchtte een hoge pief in de kerk tegen me, de armen ten hemel zwaaiend: 'Nu is het gedaan met de kerk.' Met welke soort kerk, denk ik dan bij mezelf."

Is er nog hoop voor de kerk?
Staf Nimmegeers: "Het pedofilieschandaal is een bittere pil die wij allen - en zeker de bewindvoerders - moeten slikken. Ontstellend, wat er zovele jaren is kunnen gebeuren. Ik sta achter onze vroegere Brusselse (hulp)bisschop Jozef De Kesel (nu bisschop van Brugge, JMB) die zei: 'Geen taboes meer. Alles moet met naam genoemd worden. We moeten grote kuis houden.' Dat vind ik een betere houding dan blijven bediscussiëren, maskeren en zalven, wat de zwakke kant van Danneels' beleid was. Al is in interviews met kardinaal Danneels een interpretatiegewicht op uitspraken gelegd dat niet altijd objectief was. Maar: toedekken is laten rotten."

Het voetvolk onder de gelovigen meent intussen gewoon voort te moeten doen zoals het bezig was.
Nimmegeers: "En daar ligt de essentie van het voortbestaan van de kerk, zij het van een 'andere' kerk. In landen als België, Ierland, Oostenrijk en Amerika, waar al die schandalen grote proporties hebben aangenomen, zal de kerk - gelukkig maar - nooit meer zijn als tevoren. Bij ons is dat begonnen met de herderlijke brief van monseigneur De Smedt (die in 1958 in de kerken voorgelezen werd: er werd opgeroepen om voor de CVP te stemmen). Dat pikte men niet. Een volgend stadium was 'Leuven Vlaams' (einde in 1968) toen voor het eerst in het katholieke Vlaanderen karikaturen werden gemaakt van bisschoppen.

De vervreemding tussen de kerk als instituut en de kerkleden groeide. En nu, met het onwelriekende pedofilieschandaal, is de breuk compleet. Niemand zal ooit nog naar de kerkleiders opkijken als vroeger. Omdat wij een 'gezondere' kijk zullen hebben. En dat is hoopgevend. De basis van de kerk zal haar eigen weg gaan, niet eigenzinnig, maar een weg waar leven en toekomst is."

Is het dan afgelopen met de katholieke hypocrisie?
Nimmegeers: "De grote zwakte van de Vlaamse kerk - een heel andere dan de Waalse - was dat het een sociologische kerk was, niet meteen een grote gelovige kerk. Hoe leg je anders uit dat in enkele decennia het aantal 'beoefenaars' met zestig procent geslonken is? Mochten al die mensen echt hebben geloofd, dan zouden ze niet weg gebleven zijn. Vlaanderen heeft een zwaar kerkelijk-katholiek verleden. In de praktijk staat dat ver van een sterk gelovig verleden. De oorzaak van de terugloop is het wegvallen van sociale druk en controle. Ik merk het in de stad: wie kerkelijk was en in
Brussel komt wonen, laat vaak eerst de mis - de 'rompslomp' - vallen, met een gevoel van: 'Oef!'"

Toch zitten de Brusselse kerken behoorlijk vol.
Nimmegeers: "Correct - en toch valse schijn. De Kapellekerk stroomt op zondagochtend uur na uur vol met Polen. In de Karmelietenkerk aan de Guldenvlieslaan komen veel jonge Vietnamese gezinnen. In Sint-Joost-ten-Node zit het bij de Turkse Assyriërs tjokvol dertigers. Maar je moet dat met een korreltje zout nemen. Die weekendmissen van de Polen zijn een gelegenheid tot ontmoeting. In de cafés en op het parkeerterrein rond de kerk regelen ze hun handel: de een heeft een aannemer nodig, de ander heeft een poetsvrouw te geef,... Het zal van voorbijgaande aard zijn. Zodra ze ingeburgerd zijn en elkaar direct weten te vinden, zullen ook die kerken leeglopen. Ook de nieuwkomers zijn niet altijd 'geloviger' dan wij vroeger. Trouwens, de laatste schijnheiligheid moet er nog uit."

Er worden opnieuw veel kaarsjes gebrand - of is dat bijgeloof?
Nimmegeers: "In de Finisterrae hebben we nog nooit zoveel kaarsjes verkocht als de jongste tijd, al zijn die 'bijkomstigheden' - met al mijn respect - niet de essentie van het geloof. Wat je ziet, is dat hoe meer een soort kerkelijkheid verdwijnt, hoe meer er andere vormen de kop opsteken. Toch durf ik het geen bijgeloof te noemen. Ik heb na jaren geleerd dat voor mensen die religieus analfabeet zijn, een kaarsje branden een uiting van geloof kan zijn." "Er zijn mensen die een voetbalshirt van een ploeg dragen, waardoor ze zich onkwetsbaar voelen. Zij zijn niet anders dan de kaarsjesbrander.
Het enige gevaar van hun zwakte zijn de wolven in schapenvacht, zoals in de tv-showkerken in Amerika."

En toch willen mensen bij 'een groep' horen. Het katholicisme is gebaseerd op een beleving in gemeenschap, niet op solitair geloof.
Nimmegeers: "Voor een groot stuk is het waar dat de groepsbeleving achteruit boert. Godsdienst wordt een privézaak en wordt, zoals zoveel zaken in deze tijd, heel individualistisch beleefd. Alles lijdt onder het individualisme en het cynisme van de moderne mens. Dus ook de kerk. En toch ontmoet ik in het kerkelijke milieu meer samenhorigheid dan daarbuiten, zeker in de stad. Het is
hartverwarmend om nu ergens te komen waar men niet zo talrijk meer is, maar waar die gemeenschap echt aan elkaar hangt. Waar het enthousiasme wordt doorgegeven."

Dat sluit aan bij recent universitair onderzoek dat bevestigt dat geloof in groep een positieve denkwijze bij het individu stimuleert.
Nimmegeers: "Natuurlijk. Geloven in je eentje kan niemand. Per definitie is geloven een sociaal gebeuren. En dat sociale gebeuren heet 'de kerk'. Maar de mensen die 2010 hebben meegemaakt, verleggen stilaan het accent naar minder kerk en clerus, en meer geloof en een gezond antiklerikalisme. We zullen de bisschop en paus niet meer laten beslissen over concrete zaken, die we vanuit bezinning en studie kunnen ontdekken. Hun verafgoding is voorbij. Laten we de clerus zien als 'hulp' om te geloven."

Waar blijft het houvast, het stichtende voorbeeld?
Nimmegeers: "Er is maar één voorbeeld, en dat is niet de kerk, maar Jezus. Een priester, zuster, bisschop of paus moet de titel waarmaken die hij of zij draagt. Het is niet omdat je priester bent dat je een voorbeeldfunctie vervult - laat staan je een groot gelovige bent. Er zijn veel ongelovigen onder de priesters, die het omwille van hun job blijven doen. Het zou zo verhelderend zijn als we al eens beginnen met de kerkgeschiedenis te bestuderen, die monseigneur Léonard terecht opnieuw in het onderwijs opgenomen wil zien. Er zijn periodes geweest die veel decadenter en perverser waren
dan wat we nu meemaken."

Is geloven de gemakkelijkheidsoplossing om zich te redden uit de crisis?
Nimmegeers: "Verre van. Geloof is veeleisend. Ook het geloof in iemand: je collega, je vrouw,... Mocht je hen niet kritisch benaderen, dan toon je geen engagement. Als zeven op de tien Brusselse koppels uit de echt scheiden, dan schort er wat. De crisis in alle vormen van geloof zet zich overal door. De hoop verwacht ik van grote figuren zoals die in de geschiedenis telkens weer zijn opgestaan. Zij hebben het evangelie opnieuw gestalte gegeven. En ze hebben de stroom omgeleid, zoals Franciscus van Assisi: een man die door humanisten, protestanten en zelfs logemensen wordt gerespecteerd. Kijk maar naar de rol die Taizé voor vele jonge mensen speelt. Of zuster Jeanne Devos in India. Zij zijn de visitekaartjes, de referentiepunten van het christendom. Zij maken iets wakker in de mens. Het is nu even wachten op een nieuw groot religieus genie, denk ik."

-----------------------------

Staf Nimmegeers
Na vijf jaar bij de franciscanen werd Staf Nimmegeers (1940) in 1970 tot priester gewijd. De licentiaat in de theologie en in de politieke en sociale wetenschappen (pers en communicatie) werd bekend als tv- en radiomaker van religieuze programma's (1964-1994) en als columnist bij De Standaard en De Morgen.

Tot 2003 was hij verantwoordelijk voor het Nederlandstalige pastoraal van de O.L.V. ter Finisterraekerk (Nieuwstraat), die hij met concerten en lezingen levend hield.

Van 2003 tot zijn 'pensioen' in 2007 was hij rechtstreeks verkozen senator voor SP.ASpirit en eerste ondervoorzitter van de Senaat. Nimmegeers is auteur van maatschappijkritische en geloofsinspirerende boeken en kent de buik van Brussel even goed als de Bijbel.
www.stafnimmegeers.be