Jazzmuzikante Emma-Jean Thackray: 'Mijn neurodiversiteit is zowel een troef als obstakel'

De Engelse muzikante Emma-Jean Thackray is neurodivers, en dat heeft zowel gevolgen in de studio als in haar dagelijkse leven. Vooral als er mensen bij betrokken zijn, want die vindt ze ingewikkelder dan instrumenten. “Gelukkig ben ik sowieso graag op mezelf.”

Er valt moeilijk een lijn te trekken in de muziek die de Britse multi-instrumentaliste Emma-Jean Thackray uitbrengt. Maar of je nu een flard jazz, soul of grunge herkent tussen de stijlen die ze in elkaar weeft of samplet, het talent is in overvloed aanwezig, getuige ook haar jongste worp Weirdo. Dit voorjaar bracht ze solo al een voorproefje in Bozar, toen in het voorprogramma van Kamasi Washington. Naar Brussel brengt ze de band mee waar ze mee op Jazz Middelheim te zien was.

“Ik ben zeker een jazzmuzikant,” helpt Thackray ons uit de nood tijdens een Zoom-gesprek vanuit haar Zuid-Londense appartement. “Of beter: ik heb het brein van een jazzmuzikant. Maar mijn muziek is inderdaad niet louter jazz. Het is veeleer de bron waar ik me aan laaf en de taal waarmee ik me uitdruk. Als men me als kleuter vroeg wat ik later wilde worden, antwoordde ik gemakshalve altijd artiest. Dan kon ik nog alle richtingen uit. In mijn prille tienerjaren speelde ik al trompet in bandjes waar ook volwassenen deel van uitmaakten en kocht ik met mijn zakgeld geregeld cd’s van 1 of 2 pond om nieuwe muziek te leren kennen. Toen ik op mijn 13e Miles Davis ontdekte, wist ik zeker dat ik op het juiste spoor zat.”

Ze hoort altijd eerst een geluid in haar hoofd voor ze het tracht vast te leggen, zegt ze, terwijl ze haar onconventionele aanpak probeert uit te leggen. “Meestal grijp ik daarna gewoon naar het eerste instrument dat ik zie liggen om dat geluid te benaderen. Ik vind mezelf helemaal niet zo’n goed instrumentalist, maar dat hoeft niet. Ik speel drums zoals Stevie Wonder. Het gaat me niet over hoe flashy of virtuoos mijn spel is. Maar ik weet wel welke groove ik wil en na een tijdje ook hoe ik die moet spelen.”

Dat niet iedereen daar evengoed mee om kan, ondervond ze al aan den lijve. “Toen ik voor een vorig album eens klarinet speelde, was iemand echt kwaad geworden: je kan het werk van goeie klarinetspelers toch niet zomaar afnemen! Maar geluid is voor mij nu eenmaal eindeloos. Dat wil ik exploreren. Daarmee wil ik traditionele patronen doorbreken.” Op haar meest recente album Weirdo zitten wat meer gitaren en synths dan gewoonlijk en klinkt de ritmesectie was agressiever.

Die fusion is bewust, zegt ze. “Ik wilde een album maken met wat ik rond me had. Vroeger waren dat mensen en dan arrangeerde ik voor hen, want ik heb een master jazzorkest en compositie. Maar dat vraagt compromissen én deadlines, en vooral daarin ben ik niet zo goed. Neurodiverse mensen hebben het lastig met het organiseren van dingen waar ook andere mensen bij betrokken zijn. Het is niet zozeer dat ik per se alle instrumenten zelf wou inspelen. Ik wilde me vooral geen zorgen hoeven te maken over anderen. Als je me zegt dat ik tegen 11 uur een stuk muziek naar een bepaalde persoon moet sturen, dan vind ik dat moeilijk. Om dat te vermijden deed ik het met wat ik in mijn homestudio voorhanden had. Met al die instrumenten fabriceerde ik een full band-sound, zonder iemand op te moeten bellen. Gelukkig ben ik sowieso graag op mezelf. Met Prince heb ik trouwens een goed voorbeeld. Als hij zijn vocals opnam, moest ook iedereen de studio uit. Dat voelde veiliger. Ik begrijp hem compleet: dan hoeft het niet meteen perfect te zijn.”

Op eerdere releases had ze het nooit openlijk over haar neurodiversiteit. Weirdo brengt daar verandering in. “Het was pijnlijk, maar zonder zou ik niet kunnen zijn wie ik nu ben en had ik nooit zo’n grote obsessie voor muziek ontwikkeld. Het typeert neurodiverse mensen dat ze hard kunnen opgaan in iets en de rest verwaarlozen. Ik heb het moeilijk om voor mezelf of mijn omgeving te zorgen, maar zet me in een kamer vol instrumenten en ik zal twaalf uur later nog muziek aan het maken zijn. Je ziet: mijn neurodiversiteit is zowel een troef als een obstakel voor mijn carrière. Muziek heeft me de focus gegeven die ik in de rest van mijn leven miste en kalmeert de chaos in mijn brein. Zonder is mijn hoofd niet zo’n fijne plek om te vertoeven.”

In de titelsong zingt ze over hoe het was om altijd de rare te zijn. “Soms een cadeau, maar vaak bijzonder lastig. Ik ben vroeger vaak uitgesloten en uitgescholden geweest, ook door familieleden en leraars, die niet wisten hoe ze met me moesten omgaan. Toen ze me als kind op school vertelden dat ik dyslectisch was, zei mijn oma: ‘Nee, dat ben je niet!’ Toen daar later ook nog de diagnoses ADHD en autisme bijkwamen, was dat voor mij telkens een nieuwe stap in de ontdekkingstocht wie ik was, maar mijn oma zal het nooit accepteren omdat ze uit een andere generatie stamt. Vroeger kreeg je in zo’n geval een stempel voor het leven opgeplakt, met alle ellende van dien. Gelukkig zijn de tijden veranderd en wordt er nu openlijker over gesproken. Al had ik het best moeilijk om dit met trots te verkondigen, maar ik kon ik er niet langer buiten, want het was de kiem van de muziek.”

Thackray is opgetogen dat de reacties tot dusver geweldig waren. “Mensen komen me na mijn optredens bedanken voor mijn openheid en delen hun eigen ervaringen. Maar ik wil niet alleen verwante zielen een hart onder de riem steken. Het is ook belangrijk om kennis te verspreiden, want diagnoses komen nooit alleen.” Zo getuigt ze in ‘Wanna die’ over haar slapeloosheid. “Ik slaap al slecht sinds mijn geboorte. Een nachtmerrie voor mijn ouders. Helaas is het de manier hoe ik bedraad ben. Vroeger counterde ik mijn slaapgebrek door te veel te roken. Nu ik nuchter ben, is mijn beste alternatief: gaan liggen, naar het plafond staren en aan nieuwe muziek denken.”

Zingen helpt ook, zegt ze nog, en dus gebruikt ze vaker haar stem. “Ook als kind zong ik veel. Mijn ouders moesten me voortdurend smeken even mijn mond te houden.” Kon ze haar plaat nog alleen opnemen, on the road zijn er voortdurend sociale verplichtingen. “Op tournee gaan is voor elke artiest vermoeiend, maar als je neurodivers bent, is het inderdaad nog lastiger om alle zintuiglijke indrukken te verwerken. Ik heb geleerd meer ruimte te nemen voor mezelf en probeer mensen duidelijk te maken wat mijn behoeften zijn, zodat ze me beter begrijpen.”

Weirdo is uit via Brownswood Recordings. Emma-Jean Thackray speelt op zondag 26/10 in de Ancienne Belgique, abconcerts.be