25 jaar Gordel: meer dan een thuisgevoel

Na een kwarteeuw geschiedenis geschreven te hebben, heeft de Gordel een sportmedaille verdiend. Die van vreedzame, recreatieve sportklassieker die de meet telkens verlegt. Iedere eerste zondag van september etaleert de Gordel een ruimer aanbod aan wandelparkoersen, fietscircuits en Vlaamse randanimatie op trefpunten rondom Brussel. En steeds indachtig dat de identiteit van de Vlaamse, groene rand niet verloochend mag worden.

Het verhaal gaat al een generatie Vlamingen mee en de jeugdige aantrekkingskracht blijft, hoewel de identiteitsvervreemding in de rand toeslaat. De pioniers van de Gordel vind je in hartje Sint-Genesius-Rode. Als eerste van de zes faciliteitengemeenten heeft Rode zich op zondag 27 september 1981 geprofileerd met een 'wielerklassieker voor wielertoeristen', nauw aansluitend rond Brussel. De lokale Vlamingen voelden dat de cultuurhistorische identiteit van hun dorp hen ontglipte. Een bedreiging tot verfranste 'enclave van de grootstad' bleek reëel.

De eerste Gordel legde dan ook nadrukkelijk de vinger op de wonde. Het onooglijke Rode had iets spitants gewaagd: een 'gordel' rond Brussel fietsen, met als toemaatje een lokale wandeling die de intensiteit van de Vlaamse happening zou onderbouwen. Het initiatief richtte op een sportieve manier en gewestoverschrijdend de focus op het Vlaamse karakter van de rand rond Brussel; de zes faciliteitengemeenten (Overijse, Sint-Genesius-Rode, Linkebeek, Drogenbos,Wemmel en Dilbeek) in het bijzonder. In de annalen werd het deelnemersaantal van 1302 genoteerd, toevallig erg symbolisch. Maar een en ander ging niet kritiekloos voorbij.

Geluk in Linkebeek
Het Gordelparkoers moest ook door het naburige Linkebeek, waar FDF / PL in 1981 de meerderheid uitmaakte in de gemeenteraad. Dat wekte wrevel op, maar gelukkig voor de organisatoren bleken burgemeester en vele burgers op die bewuste eerste Gordel op reis naar Saint-Lambert-du-Lattay (Frankrijk) voor gemeentelijke verbroederingsfeesten. Vlaams raadslid Jef Motté trad even aan als waarnemend burgemeester. Op maandag blokletterde Het Nieuwsblad: "Vlaming zwaait een weekend de scepter te Linkebeek." Een precedent was geschapen: de Gordel rond Brussel was volledig afgelegd. Niemand verhoopte dat dit traject voor 25 jaar uitgetekend zou blijven.

'Wij houden van iedereen die het Vlaams karakter van onze gemeente respecteert', zo stond het zwart op wit in de faciliteitengemeenten geafficheerd. Die democratische scepter-met-vredesduif zou vaak gebruikt moeten worden om de Gordel levend te houden. Nog jaren zou de respect-actie voor het Vlaamse karakter in de rand een doorn in het oog van andersgezinden zijn.

Brussel ingesnoerd
"Nooit hebben we eraan gedacht om de Gordel door Brussel te laten passeren," bevestigt commissaris-generaal Carla Galle ons op de persconferentie van 25 jaar Gordel. Al gebeurde dit eenmaal toen de eerste Eddy Merckx Tour voor ernstige samenloopproblemen op het parkoers zorgde en een deel van de Ring in het rijcircuit moest worden opgenomen. Maar venijnige protestacties vanuit Franstalige hoek waren op het parkoers ten zuiden van het Brusselse Gewest jarenlang schering en inslag. Van het weghalen en heroriënteren van richtingaanduidingen, tot het strooien van drietandspijkers op de rijweg en het wandelparkoers. Een schoonvader in spe die zijn zool aan een spijker op straat scheurde bij wat een 'groenontdekkende promenade met aangename familiale kennismaking' zou worden: ik heb het bij een van de eerste wandelingen in Rode zelf meegemaakt. Ierse toestanden zijn er gelukkig nooit van gekomen.

Groen accent
In de jaren negentig deed Bloso - die de actie al snel vanuit overheidswege onder de arm had genomen - de Gordel uitgroeien tot een gezinsvriendelijk sportevenement met een groeiend gevarieerd sport- en animatieaanbod. Een gordelpiek tot over de honderdduizend deelnemers, de Brusselse sky bleek de limit. Toch kon het droomsucces geen jaren aanblijven, omdat de weergoden enkele opeenvolgende Gordel­edities zeer ongunstig gezind waren. Ook werd het vendelzwaaiend aspect van de Vlaamse Gordel wat uit de kijker gewerkt. Zangers lanceerden jaarlijks een 'Gordellied', met evergreens als 'Gordelen moet je doen' van Will Tura eind jaren tachtig als referentie. De wielertoeristen behielden hun 'veroverde' grote Gordel en kregen er recent zelfs het 142km-circuit van Dilbeek richting Vlaamse Ardennen (Oudenaarde) bij. Lokaal pakt de 25ste Gordel in vier Gordeltrefpunten breed uit met feestthema's als Piraten (Sint-Genesius-Rode), Druiven (Overijse), Wonderen/Sterren/Sprookjes (Zaventem) en Bruegel (Dilbeek): 26 wandelingen en fietslussen, de inventieve sportinitiaties en monumentenontdekkingen niet meegeteld.

Het accent ligt sinds het millennium duidelijk op 'Groene Gordel', met landelijke parkoersen en toeristische blikvangers als kastelen, musea, geklasseerde sites, natuurgebieden. Er is meer aandacht voor kinderen en rolstoelgebruikers, die meer kansen krijgen om te participeren. De Gordel mikt nu op een 'breed, maar bewust familiepubliek'.

Franstalige wandelaars
Door het engagement van de Vlaamse Gemeenschap bezorgt de Gordel alle Vlamingen, in het bijzonder de randbewoners in Vlaams-Brabant, een hart onder de riem. Een rit rond Brussel versterkt het thuisgevoel. Het Vlaamse hart klopt tijdens de Gordelhappening ook afwisselend sneller en rustiger. Sneller omdat de multiculturele en multiraciale vervreemding - eigen aan de ontwikkeling en uitdeining van de Europese hoofdstad - rusteloze prikkels geeft. De stad is altijd uitdagend en boeiend, soms ontspannend, zeer zeker. Maar altijd vreemd door snelle transformaties. Niemand kan weerleggen dat het multiculturele niet verrijkend kan zijn, maar gelijktijdig vervreemdt het de Vlaming van zichzelf. Vlaming zijn in Brussel is leven op een eiland. Een keuze voor avonturiers. Vlaming zijn in Vlaanderen is zich altijd thuis kunnen voelen - althans zo verwachten de Vlaamse randbewoners van de Vlaamse overheid. Dat beseffen niet alle sportgeëngageerde deelnemers, die uit Vlaanderen naar de Gordel afzakken. En zeker de Franstalige wandelaars niet, die de jongste jaren deze 'promenade à la campagne' meepikken als een 'découverte' van wat nu als 'Groene Gordel' milieugericht gepromoot wordt.

Leefbaarheid
Geen schroom echter om de actualiteitswaarde van het initieel concept van de Gordel in de verf te zetten. Zeker na een jaar van geldrovend gepalaver omtrent de splitsing van de kiesregio Brussel-Halle-Vilvoorde. Een happening als de Gordel verheft de kracht tot verdediging van het eigendomsrecht. Toch wil een Vlaamse Gemeenschap zich niet maximaal te kennen geven als strijdend. De hoofdstad heeft dat al eerder opgegeven, zoals getoond met een andersculturele programmatie van de Gulden Ontsporing op 11 juli. In de kern van de Gordel gaat het niet om maatschappelijke openheid en integratie of behoud van verworvenheden; de zaak gaat om elementair respect. Het gevoel van Vlaamse fierheid - chauvinisme heet dat met een Frans woord - dat overal elders in de wereld als vanzelfsprekendheid aanvaard wordt. Op een onleesbaar gemaakte Gordelbewegwijzering in Sint-Genesius-Rode na lijkt de tijd na 25 jaar Gordel zo geëvolueerd dat andersgezinde burgers het Vlaamse karakter van de Brabantse rand rond Brussel als evident gemeengoed beschouwen. Omdat Vlamingen zelf dit gebied voor iedereen leefbaar houden. Er zichtbaar in blijven investeren, als dankbaar rust- en toevluchtsoord: groen en herbergzaam, tolerant en meegaand. De 'groene' leefbaarheid van de rand als eerste erfgoed.

Stadsvlucht
Enkel daar waar grote ingrepen op de leefbaarheid zichtbaar en hoorbaar (vliegtuigoverlast ) zijn, ontstaat een gevoel van onbehagen. Dat zet een domper op spontane goedgezindheid en nestwarmte. Voor anderstaligen is het de Vlaamse taal die soms een domper zet op die goedlachse leefbaarheid van de rand. Waarom de regio residentieel aantrekkelijk blijft, heeft nochtans alles met Brussel zelf te maken. Bereikbaarheid voor vrachtvervoer en betaalbare woonzone zijn maar twee redenen waarom de uitdeining van het stedelijk milieu in 25 jaar is toegenomen richting rand. De stadsvlucht gaat onverminderd door; het is de toestroom van nieuwkomers (van migrantenkinderen tot Waalse en Vlaamse studenten) die het bevolkingspeil op papier matig doet verschillen. Nochtans heeft Brussel nog overvloedig plaats om stedelingen te herbergen. Getuige de ontelbare leegstand binnen de Vijfhoek, duidelijk het meest verpoverde centrum van gelijk welke Europese hoofdstad, de nieuwe EU-landen inbegrepen. Er is mogelijkheid zat om huisvesting, stadsverfraaiing en nieuwe leefbaarheid op een hoger mensgericht niveau te plaatsen, even ambitieus als het rijke cultuuraanbod waar nu mee uitgepakt wordt als stedelijke troef.

Vlaams tot en met
Brussel blijft een roestig schip, vergelijkbaar met de boot 'Mademoiselle, Madame' waarop rijkelijk op 21 juli gefeest werd, ook al bleek het vaartuig ver van schoon en uitnodigend. Wie gewoon is in het lelijke te leven, ziet uit overlevingsreflex enkel de mooie details, maar het geheel niet meer. Brussel en zijn gemengde populatie - met zijn Vlaamse minderheidsbevolking - krijgt op een steenworp tijdens de Gordeltour te zien welke kroon die hoofdstad wel is. Met een 'gordel van smaragd' aan Vlaamse gemeenten kan dit juweel versterkt schitteren. Maar daarvoor moet de stedeling ook voor zijn rand respect opbrengen.

Te vaak wordt nog denigrerend naar de 'boerenbuiten' gekeken, als toeleverancier van nutsvoorzieningen - als huisvesting daarbij hoort - zoals het destijds de 'groenten en fruitschuur' van Brussel mocht zijn. Een rand zonder kwaliteitscultuur, zonder eigenwaarde. Toch is het enkel de Vlaamse rand die de overleving in de stad deels ('s weekends) of permanent zuurstof geeft, door haar uitnodigende rust, haar natuurlandschappen en het plezier van zondagspromenades en fietsparkoersen. De identiteit van die regio spreekt voor zich: ze is Vlaams en groen van nature, verleidelijk uitnodigend en schoon. Op een 25ste Gordelfeest, waarop de organisatoren terug de kaap van honderdduizend deelnemers ambiëren (en met mooi weer vast zullen halen), wordt dit weer één dag overduidelijk. De Vlaamse en groene problematiek van de rand mag niemand onverschillig laten. De jubileumeditie van zondag 4 september is hét Vlaamse solidariteitsmoment bij uitstek. De Gordel moet iedere Vlaming, het Vlaams-Brussels ketje incluis, daar brengen waar hij één zondag per jaar thuis hoort: in de onmiddellijke Vlaamse rand rond de hoofdstad van Vlaanderen.

:: De Gordel 2005 - zondag 4 september.
Inschrijven kan best vooraf, tot 24 augustus, via de Gordelfoon: 02-380.44.44 of via de site van Bloso. Zo krijgt u ook gadgets.