Antoinette Spaak: 'Gevoel dat ik tot bevoorrechte familie hoorde'

Danny Vileyn
© BRUZZ
18/01/2017

De familie Spaak heeft haar stempel gedrukt op de geschiedenis: eerst met Paul-Henri, dan met zijn dochter Antoinette. Vader Spaak, tot een jaar voor zijn overlijden socialist, sluit aan bij het (toen) rabiaat francofone FDF. Antoinette zou een paar jaar later voorzitster worden. Het interviewboek van Francis Van de Woestyne is een mild zelfportret van een vrouw uit een bevoorrecht milieu, die als kind en adolescent aan tafel zat met Winston Churchill en Charles de Gaulle.

Het leven van Antoinette Spaak (°1928) is nauw verweven met dat van haar vader, de man die ze zo bewondert en in wiens voetsporen ze trad na zijn overstap van de BSP-PSB naar het FDF in 1971. Het is ook een leven dat nauw verweven is met de geschiedenis van België.

Een van haar overgrootvaders was Paul Janson, liberaal senator tot aan zijn dood en voorvechter van het algemeen stemrecht en gratis plichtonderwijs. Paul-Emile Janson, de broer van haar moeder, was voorzitter van de liberale partij en verschillende keren minister. “Ik was nog heel jong toen ik het gevoel had dat ik tot een bevoorrechte familie behoorde,” zegt Antoinette Spaak.

Rexisten
Ook toen Antoinette, haar zus Marie en haar moeder opgepakt werden door de Gestapo, zijn ze uiteindelijk vrijgelaten op voorspraak van burggraaf Davignon, die ambassadeur in Duitsland geweest was en Alexander von Falkenhausen, militair gouverneur van het bezette België, had kunnen spreken. Haar vader was dan met de regering in ballingschap in Londen. Maar hiermee waren de gruwelen van de oorlog niet achter de rug.

Op een dag krijgt moeder Spaak een telefoontje van de vrouw van een collaborateur die zegt dat ze vernomen heeft dat de rexisten moeder Spaak en haar twee dochters gaan vermoorden. Moeder Spaak kan net op tijd vertrekken en duikt met haar kinderen onder in een kelderverdieping waar Antoinette Engels leert om de tijd te doden.

Na de oorlog wordt de collaborateur, echtgenoot van de vrouw die de familie Spaak verwittigd had, opgepakt. De vrouw vraagt moeder Spaak om te getuigen dat zij haar leven en dat van haar kinderen gered heeft. Moeder Spaak gaat getuigen, de man wordt toch ter dood veroordeeld.

spaak boekcover BRUZZ 1554
Federalisme
‘Walen Buiten’ zoals de studenten in Leuven in 1968 scandeerden, had een diepe indruk nagelaten op Paul-Henri Spaak. Hij wou een federale staat omdat hij zich realiseerde dat de mentaliteit in het noorden van het land evolueerde. Hij stelde zelfs voor om een federalistische Belgische partij op te richten, maar volgens Antoinette Spaak weigerden de VU’ers Frans Van der Elst en Hugo Schiltz. Over die laatste heeft Spaak niets dan lof.

Ze is overigens zeer vriendelijk voor de meeste politici van zeer uiteenlopende partijen. Alleen Leo Tindemans is de gebeten hond: het is de schuld van Tindemans dat het Egmontpact en het Stuyvenbergakkoord mislukt zijn. Dat is heel kort door de bocht. Spaak onderschat de weerstand die er leefde binnen de Vlaamse Beweging en de Vlaamsgezinde vleugel van de CVP, tegen een akkoord dat bovenop de zes faciliteitengemeenten nog in zeven andere gemeenten in de Rand in ‘faciliteiten’ voorzag voor de Franstaligen.

Tindemans’ aankondiging in de Kamer dat hij naar de koning trok om het ontslag van de regering aan te bieden heeft diepe wonden geslagen bij de onderhandelaars van het Egmontpact. Die wonden zijn volgens Spaak nooit meer geheeld met alle gevolgen vandien: voor het mislukken van Egmont was er nog begrip en respect tussen Franstaligen en Vlamingen, tussen FDF’ers en VU’ers, en in sommige gevallen zelfs vriendschap. Nadien was dat respect veel kleiner.

Zo had FDF-boegbeeld Lucien Outers een buitenverblijf in de Dordogne waar Hugo Schiltz eertijds ging dineren als hij in het zuiden van Frankrijk was. Spaak vertelt ontroerd dat de weduwe van Schiltz haar vele jaren na zijn overlijden uitnodigde om deel te nemen aan een colloquium over de politieke erfenis van Schiltz en hoe ze er gevraagd werd het woord te voeren.

Abortus en Boudewijn
Antoinette Spaak was twintig jaar (mondaine) huisvrouw, vooraleer ze zich politiek engageerde. Nochtans had Leopold III haar dat, ter gelegenheid van een diner bij de gouverneur van de Nationale Bank, afgeraden. Antoinette Spaak citeert hem aldus: “Doe dat nooit! Word nooit politica! De politiek is een verschrikkelijk milieu, waar u zeer ongelukkig zal zijn en het dient bovendien tot niets.”

Ook Boudewijn heeft ze verschillende keren ontmoet, de laatste keer toen hij haar haar mening vroeg over abortus. Antoinette Spaak: “Ik vond dat het standpunt van Boudewijn getuigde van weinig mededogen met de vrouwen. Ik heb hem dat ook gezegd. Toen we afscheid namen, zei hij me dat hij veronderstelde dat hij me niet kon overtuigen. Ik heb geantwoord dat ik veronderstelde dat ik de koning niet kon overtuigen. Ik ben nooit meer ontvangen geweest op het paleis. Ik vind dat straf.”

Spaak was voorstander van de depenalisering van abortus, ze is voor het homohuwelijk en vindt dat iedereen zijn eigen dood moet kunnen regelen. Ze noemt het opmerkelijk dat de Belgen veel serener omgaan met ethische kwesties dan de Fransen: het homohuwelijk bracht in Frankrijk massale betogingen van conservatieven op de been. Spaak is ook republikein, ze beweert niet dat we beter af zouden zijn met een republiek, maar die spoort wel met een democratie, er is verandering mogelijk.

Franstaligheid
Antoinette Spaak is partijvoorzitter, Europees, federaal en Brussels parlementslid geweest, ze heeft het parlement van de Franse Gemeenschap voorgezeten. Ze is minister van staat, maar is nooit minister willen worden. Het boek van Francis Van de Woestyne is een portret zoals Spaak wil herinnerd worden door haar vrienden, haar kinderen en kleinkinderen, ze heeft het ook over haar echtscheiding en andere privétegenslagen.

Maar het is ook een boodschap voor de militanten van het FDF. Wat Franstaligheid voor haar betekent, vat ze zelf goed samen: “Soms overvalt me de gedachte: als ik dan toch misprezen moet worden, dan liever door mensen die mijn taal spreken en met wie ik hun cultuur deel.”

Met die kennis in het achterhoofd is ‘Antoinette Spaak’ ook voor Vlamingen het portret van een merkwaardige vrouw, links-liberaal en republikeins die met haar partij een stempel gedrukt heeft op België en op Brussel, en een inkijk in de wereld van de zeer francofone bourgeoisie.

> Antoinette Spaak van Francis Van de Woestyne,
telt 133 blz. en is geïllustreerd met nostalgische foto’s.
Het is uitgegeven bij Racine en kost 19,95 euro.

Fijn dat je wil reageren. Wie reageert, gaat akkoord met onze huisregels. Hoe reageren via Disqus? Een woordje uitleg.

Lees meer over: Expo

Iets gezien in de stad? Meld het aan onze redactie

Site by wieni