Met de restauratie van het Aegidium, een voormalig cinemacomplex op het Sint-Gillisvoorplein, worden de oude, Brusselse wijkbioscopen even in de kijker geplaatst. Dat geheugensteuntje is welkom: aan heel wat gebouwen is vandaag amper nog te merken dat ze ooit het schouwtoneel waren van een roemrijk filmverleden. Drie opmerkelijke metamorfoses.
© Bart Dewaele/PhotoNews
| Het huidige hotel Marivaux was vroeger Cinema Marivaux.
Reportage
Wijkcinema's: drie opmerkelijke metamorfoses
De teloorgang van de wijkbioscoop
De Brusselse wijkcinema’s zien het licht in de jaren 1920. Vooral in Sint-Joostten-Node, Schaarbeek en Elsene schieten de zaaltjes als paddenstoelen uit de grond.
In deze periode telt de stad al meer dan tachtig wijkcinema’s. Vanaf de jaren 1930 gaat het erg snel.
Er ontstaan indrukwekkende zalen die meer dan 1.000 toeschouwers kunnen ontvangen, zoals de Plaza en de Métropole. Aan de vooravond van WO II telt Brussel 111 wijkcinema’s. Typisch was dat ze vaak gespecialiseerd waren in een bepaald genre, zoals oorlogsfilms of westerns. Na de oorlog stijgt het aantal nog meer: in 1960 telt de stad maar liefst 126 bioscoopzalen. Daarna gaat het bergaf. In 1987 telt Brussel nog 22 zalen. Aan het begin van de 21ste eeuw blijft er nog een tiental plaatsen met een permanente bioscoop over.
De jaren 1930 en 1950 waren gouden tijden voor de wijkcinema’s: de doorbraak van de gesproken film en de bevrijding na de twee wereldoorlogen leidden ertoe dat de vele Brusselse zalen voortdurend volliepen. De zaaltjes waren vaak kleine familiebedrijfjes waarbij de man als filmoperateur optrad, en zijn vrouw aan de kassa zat.
Maar vanaf de jaren 1970 kregen de wijkcinema’s het moeilijk. De opkomst van de televisie en de grotere bioscoopcomplexen in het centrum van de stad resulteerden in een lawine aan faillissementen. Veel wijkzalen moesten de deuren sluiten. Vandaag is de Stockel in Sint-Pieters-Woluwe een van de laatste wijkcinema’s die nog overblijft.
© Bart Dewaele/PhotoNews
| Deze supermarkt (links) was vroeger wijkbioscoop Century (rechts.)
“Veel wijkcinema’s werden omgevormd tot winkels,” vertelt filmhistorica Isabel Biver, die met haar boek Cinémas de Bruxelles. Portraits et destins in de geschiedenis van de Brusselse wijkcinema’s dook. “Het is opvallend dat de dierenwinkels van Tom&Co en de schoonheidswinkels van Di erg veel panden bezitten die voordien een wijkbioscoop waren. Daarnaast zijn er veel meubel- en schoenwinkels: voornamelijk zaken die veel ruimte nodig hebben.”
"Onlangs kwam een oud koppel vertellen dat zij elkaar hier in de bioscoop hadden leren kennen"
Ook bouwhistorica Karen Vannieuwenhuyze zag tijdens haar onderzoek naar Brusselse interbellumbioscopen dat het merendeel van de wijkcinema’s werd omgevormd tot commerciële ruimtes. Vandaag zijn die niet allemaal even herkenbaar meer. “Er is al veel schade aangericht,” zegt Vannieuwenhuyze. “Maar wie goed kijkt, kan de oude bioscopen herkennen aan hun luifels en aan de centrale, brede ingang. Vaak wordt die bovendien geflankeerd door een smallere toegangsdeur die naar een bovenliggende woning leidt.”
Over de teloorgang van de wijkcinema’s moeten we volgens Biver niet al te naïef zijn. “Het heeft geen zin om bioscopen in leven te houden puur om hun erfgoedwaarde,” oordeelt ze. “Het is tijd dat de bioscoop zichzelf heruitvindt. We moeten nadenken over nieuwe concepten rond mensen samenbrengen in een cinema.”
© Bart Dewaele/Ken Roe
| Forum: de huidige meubelwinkel is een voormalige wijkcinema.
In 1921 zag de Forum het licht, een van de grootste bioscopen van Sint-Jans-Molenbeek. Molenbeek telde in die periode heel wat wijkcinema’s: in een straal van honderd meter waren maar liefst vijf bioscopen te vinden, goed voor zo’n 5.082 plaatsen. De Forum had plaats voor 1.490 toeschouwers. Met enkele loges, zuilen en een granieten trap die richting balkon leidde, straalde de Forum heel wat allure uit.
© Bart Dewaele/PhotoNews
| Het huidige hotel Marivaux was vroeger Cinema Marivaux.
In 1975 moest de bioscoop de boeken sluiten. De benedenverdieping onderging sterke aanpassingen, maar de imposante hoofdgevel - waarin de naam van de bioscoop nog steeds gegraveerd is - staat sinds 1997 op de Brusselse bewaarlijst. Huidig eigenaar Hassan Khachani baat er vandaag een meubelwinkel uit. “Ik was zelf niet op de hoogte dat hier vroeger een bioscoop was,” vertelt hij. “Pas toen ik in 2011 bij de notaris zat, kreeg ik te horen dat de gevel beschermd is.”
"Voor onze marketing is het zeker niet slecht dat hier vroeger een belangrijke bioscoop zat"
“De meeste mensen weten heel weinig over de filmgeschiedenis van dit gebouw,” zegt Khachani. “We krijgen hier zo nu en dan wel studenten over de vloer die meer willen weten. En onlangs kwam een oud koppel vertellen dat zij elkaar hier in de bioscoop hadden leren kennen.” Voor zijn meubelzaak brengt de filmgeschiedenis van het gebouw niets op, denkt Khachani. “Ik zou daar beter gebruik van moeten maken,” zegt hij. “Ik denk eraan om oude foto’s op te hangen zodat buurtbewoners meer kunnen leren over de geschiedenis van hun wijk.”
Lees meer over: Brussel, Film, Stedenbouw, wijkcinema, wijkbioscoop
Fijn dat je wil reageren. Wie reageert, gaat akkoord met onze huisregels. Hoe reageren via Disqus? Een woordje uitleg.