Cordoba: een theaterkaravaan

De Zuid-Spaanse stad Córdoba beleefde rond het jaar 1000 haar Gouden Eeuw. Op alle gebieden (kunst, wetenschap, geneeskunde...) lagen de Spanjaarden ver voor op de barbaren uit het noorden, voor wie ze hun rijkdom graag etaleerden. Qua kloof tussen noord en zuid dus een beetje het spiegelbeeld van de huidige situatie. Het vreedzaam samenleven tussen joden, islamieten en christenen in het Córdoba van toen stond bekend onder de naam 'Convivencia', wat vandaag vooralsnog een luchtspiegeling blijft.

De Gouden Eeuw van Córdoba vormt de inspiratiebron voor Cordoba!, een uitzonderlijk samenwerkingsproject tussen zeven theatergezelschappen: het Brusselse Dito'Dito en zes Nederlandse gezelschappen. Ze maakten elk twee voorstellingen van een uur, die zo geprogrammeerd worden dat je alles kan zien in de week dat de theaterkaravaan door Brussel trekt. De Cordoba!-collage is tegelijk romantisch en politiek, didactisch en artistiek. Het zal gaan over Córdoba toen en België en Nederland vandaag, over culturen en godsdiensten en de vraag welke al dan niet superieur zijn, over allochtonentheater, over de multiculturele samenleving, over politieke correctheid, over integratie, over normen en waarden... Volgens Willy Thomas van Dito'Dito leidde het project bij de makers al tot flinke meningsverschillen. "Ik heb zelden zo'n broeierige periode gekend als de laatste maanden. Voor ons is de betekenis van dit project op dit moment ook nog totaal onzichtbaar." In Rotterdam gingen we kijken naar het stuk dat Thomas schreef met Schaarbekenaar Lucas Catherine.

Faction
De kok van Cordoba draait om de historische figuur Ziryab uit Bagdad. Hij was belangrijk voor de Arabische muziekgeschiedenis en werd 'de zwarte merel' genoemd. Hij was ook een trendsetter die in Córdoba veel nieuwe gewoontes introduceerde, vooral op culinair vlak.
In het stuk wachten drie tv-koks op het moment dat Ziryab de asperges bij hen komt introduceren om er in hun programma mee aan de slag te kunnen gaan. Maar het format van het kookprogramma is wel bijzonder. De koks zijn 'alsof-koks': ze doen maar 'alsof'. De uitkomst is een uurtje 'faction', de tegenwoordig nogal populaire vorm van informatieverschaffing waarbij feiten en fictie vermengd worden. Dat is vooral handig als je niet weet hoe de vork helemaal in de steel zit. Het is intrigerend dat Catherine en Thomas bij hun onderzoek van het 'multiculturele vraagstuk' terecht zijn gekomen bij dit gegeven van het 'doen alsof'. Er moet blijkbaar ontkracht, ontmaskerd of onderuitgehaald worden. Want met deze ingreep komt elke uitspraak of oplossing van het (vraag)stuk op losse schroeven te staan.

Dito'Dito lijkt zich te bezinnen over de feiten waarop ze zich gebaseerd hebben bij het maken van dit stuk, en zeker bij de zogeheten actualiteitswaarde ervan. Dat Ziryab uit Bagdad komt, volstaat helaas niet om van actualiteitswaarde te kunnen spreken, zoals een van de koks suggereert. En als een andere kok Bagdad bij zijn historische schets typeert als hét cultureel centrum van die tijd, verkiest de derde het toch maar bij 'een' cultureel centrum te houden: het soort nuance waardoor wij ons liever niet laten afremmen wanneer we een ferm oordeel willen vellen over culturen die we nauwelijks kennen.

Vijgenblad
Interessant aan dit multiculturele kookprogramma is dat de hoofdkok een jood is, en zijn assistenten een christen en een moslim. De acteurs zijn dat in het echt ook en gebruiken gewoon hun eigen naam: Nicolaas Leten, David Strosberg en Jamal Boukhriss. Als de drie dan van zichzelf zeggen dat ze maar doen alsof, bedoelen ze dan dat ze hun plicht doen als toneelspeler door een personage te spelen? Of dat ze ook als toneelspeler (en als mens) moeten doen alsof? Zij verschijnen wel in adamskostuum (met een strategisch geplaatst en naargelang hun culturele achtergrond iets anders vormgegeven 'vijgenblad') om hun gemeenschappelijke afkomst duidelijk te maken, maar sinds Adam zijn ze duidelijk uit elkaar gegroeid. Ze spreken hun eigen taal (Dito'Dito gebruikt het elektronische bord met ondertitels wel erg creatief) en het is nog maar de vraag of ze elkaar echt verstaan of doen alsof.

Als marktkramer geboren
Strosberg vindt alvast dat hij gevangen zit in zijn naam en de daaraan verbonden verwachtingen, en Boukhriss is het beu om de grappige Marokkaan te spelen. Leten bekent er vroeger van gedroomd te hebben later marktkramer te worden en vermeldt erbij dat je zo'n ambitie om koopman te worden misschien eerder zou verwachten van een jood. De joden hebben op dat vlak immers een traditie, terwijl Leten vooral marktkramer wilde worden vanwege zijn bewondering voor de zingende marktkramer Eddy Wally. Een bizarre en hoogst persoonlijke hersenkronkel volstaat soms om de rol van de traditie compleet te minimaliseren. Boukhriss legt uit dat hij als moslim alcohol drinkt, alleen al omdat hij door het niet te drinken zou toegeven aan een principe dat het zijne niet is. Het kookprogramma wekt bij hem overigens veel enthousiasme omdat hij nu zal kunnen tonen dat we de asperges à la flamande aan een Arabier te danken hebben. Daarom stelt hij zich ook niet langer tevreden met zijn rol als assistent-kok. Hij verbreekt als eerste de conviviale sfeer (ze deden maar alsof) door zichzelf op een arrogante manier uit te roepen tot de echte Ziryab, exponent van de multiculturele samenleving en vernieuwing. Om de 'zwarte merel' te worden moet hij zich wel met pek en veren insmeren. Daarna wordt hij als een soort martelaar in de lucht gehesen ter positieve discriminatie van de christen die ondertussen gebukt gaat onder een schuldgevoel ten aanzien van zijn compleet dolgedraaide moslimbroeder.

Van de Convivencia uit Córdoba blijft bij Dito'Dito niet veel meer over. De "huis-schlager" waarmee traditiegetrouw het kookprogramma afgesloten wordt, klinkt een beetje bitter: "alsof we toffe jongens zijn dat willen we we-eten, daarom koken wij, daarom koken wij..." Zingen en koken als de veruitwendiging van geforceerde gezelligheid, van de geveinsde samenhorigheid. De vaststelling waar voor Dito'Dito voorlopig een en ander op stuk loopt, is dat de drie koks producten zijn uit een verschillende fabriek, met een geschiedenis die niet in dezelfde boeken staat en die dus niet voldoende gekend is bij de ander. Samen wat zingen en koken zal daar niet teveel aan veranderen.

De kok van Cordoba - Dito'Dito (BS, 10 > 19 & 21.11)

De andere elf
• Goud - XM - Theatergroep Max. (BS, 13, 14 & 21.11)
Mijn waardeloze slavin - Onafhankelijk Toneel (KT, 12 > 17, 19 & 20.11)
• Al-Tasrif - Onafhankelijk Toneel (KT, 12 > 17, 19 & 20.11)
• Woord - Firma Rieks Swarte (BS, 11, 17, 18.11)
• In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst - Noord Nederlands Toneel (BS, 10, 13 & 20.11)
• Op zoek naar de zwarte merel - De Balie (BS, 13, 19, 21.11)
• Ibn Zaydoen en Wallaada - De Balie (BS, 13, 14 & 20.11)
• Het hoofd van Ibn Hazm - Noord Nederlands Toneel (KT, 11, 18, 21.11)
• Wanted for love only - Dito'Dito (KT, 10 & 11, 13 > 18, 20 & 21)
• Van de wind en de berg - Firma Rieks Swarte (KT, 10, 12 & 19.11)

De Beursschouwburg en het Kaaitheater voorzien een randprogramma met onder andere Laïla Amezian en Piet Maris van de Brusselse groep Arabanda, de 'Brusselse Convivencia' volgens vooraanstaande Brusselaars, een Salon Magnétique met Lucas Catherine, een Geursonate voor Brussel van Peter De Cupere, en gerechten uit Córdoba van kok Jan Standaert.