Expo: De kinderen van Abraham - Abbas

Zomer! En in Brussel wordt het er eentje van de fotografie. De Botanique pakt alvast uit met grote klepper en Magnum-veteraan Abbas. Met De kinderen van Abraham brengt hij in honderddertig zwart-witbeelden zijn visie op de drie monotheïstische godsdiensten. "Ik ben niet geïnteresseerd in religie als geloof. Iemands relatie met God is niet mijn probleem. Ik wil wel weten hoe godsdienst een maatschappij politiek, sociaal en economisch beïnvloedt."

Abbas' bekendste foto's zijn die van de Iraanse revolutie. Zonder opleiding fotografeert hij de omwenteling in zijn thuisland. Wanneer werken in Iran hem onmogelijk wordt gemaakt, verlaat hij na de triomftocht van ayatollah Khomeini Iran en wijkt uit naar Parijs. Voor Abbas is dit een keerpunt. Hij heeft een vaag idee dat hij de moslimwereld wil verkennen maar zou niet weten hoe. Zijn beeldtaal is altijd die van de rechttoe rechtaan fotojournalist geweest: de juiste plaats, op het juiste moment. Hij noemt de gebeurtenissen tijdens de Iraanse revolutie overweldigend. Omringd door actie liggen de beklijvende beelden zomaar voor het grijpen. De foto's zijn er dan ook naar: getuigen van een verleden tijd met een sterk verhaal, maar dat maakt van een foto nog geen klassieker. Abbas is zeker een goede journalist, maar of hij op dat moment ook al een goede fotograaf is, is een andere vraag.

Bezinning
Abbas heeft een beeldtaal nodig die verder reikt dan de actie in de straat, hij moet op zoek gaan naar de verborgen verhalen en leren om een interessant beeld te maken wanneer er helemaal niets gebeurt. Mexico wordt zijn oord van bezinning. Abbas trekt er drie jaar rond en maakt er beelden van het leven van alledag. Het zijn foto's die veel meer aanleunen bij het beslissende moment van zijn grote voorbeeld Henri Cartier-Bresson. Het bekendste begrip uit de fotografische geschiedenis betekent niet dat je een goddelijke gave moet bezitten om het perfecte beeld vast te leggen. Het is gewoon een talent om in iets gewoon, iets geweldigs te zien.
Na zijn retraite voelt Abbas zich eindelijk klaar voor het grote werk. Abbas' grote project om de moslimwereld op de gevoelige plaat vast te leggen gaat in 1987 in Caïro van start. Zeven jaar en 29 landen later is zijn missie volbracht en kan hij zich met een gerust hart storten op het christen- en jodendom.

Verwacht in De kinderen van Abraham geen foto's van mensen die gematigd hun geloof uitdragen, braaf naar de zondagsmis gaan en spreuken in hun keuken hangen die zeggen "Hier vloekt men niet" of "God ziet u." Abbas zoekt de excessen op: Filipijnen die zich laten kruisigen op Goede Vrijdag. Alleen het horloge in de rechterbovenhoek lijkt een anachronisme, de rest lijkt een fragment uit een middeleeuws schilderij. In Egypte fotografeert hij een studente die door een microscoop tuurt, volledig bedekt door een sluier, bril en handschoenen. Abbas zoekt het conflict op tussen mensen die naar vooruitgang streven en de opkomende politieke bewegingen die teruggrijpen naar een mythisch verleden. De laatste jaren krijgt religie hoe langer hoe meer een prominente plaats in het sociale en publieke leven. Abbas legt uit dat conflicten die we vroeger als nationaal of ideologisch van aard bestempelen nu het label religieus krijgen opgeplakt. Het nationalistische conflict tussen Israëliërs en Palestijnen wordt vandaag ook religieus gekaderd.

Sinds het nieuwe millennium is godsdienst aan een flinke opmars bezig. In 2004 trekt Abbas naar Indonesië - het grootste moslimland ter wereld - waar hij op beeld vastlegt hoe religie steeds verder ingrijpt op de samenleving. Abbas maakt foto's van vrouwelijke studenten met de jilbab - een religieuze sjaal of sluier - in de klas, achter de computer en wanneer ze sporten; moslimmeisjes in traditionele klederdracht die voorbij een etalage met westers ondergoed wandelen - een clash van twee werelden.

Het nieuwe fotograferen
De omgang met religie is door de jaren sterk veranderd, maar ook het fotograferen zelf. Fotografie heeft vanaf het begin van Abbas' carrière een sterke vlucht genomen. Gewapend met een Leica - een klein compact toestel waarmee je door het gebeuren lijkt te glijden - zwerft hij de wereld rond, nooit afwijkend van zijn onderwerp. Net als alle beginnende fotografen kiest hij resoluut voor zwart-wit. Een zwart-witbeeld neem je au sérieux en de foto wordt voorzien van een extra laagje drama. Je wordt niet afgeleid door storende kleurinformatie en kijkt recht naar het onderwerp. Zwart-wit koos je toen voor het gemak: je kunt je negatieven zelf ontwikkelen, afdrukken en dus ook zelf manipuleren. Digitaal fotograferen heeft een ongelooflijke omwenteling teweeggebracht. Doka's zijn inmiddels vervangen door computers.

Fotojournalistiek zelf krijgt ook een andere invulling. In de jaren 1970 was er nauwelijks televisie om een gebeurtenis te verslaan, nu verdringen de televisienetwerken zich voor een plaatsje in de eerste rij. Fotojournalisten beginnen zich langzaamaan af te vragen of het wel nodig is om er in het heetst van de strijd bij te zijn. Hun rol wordt reflecterend, ze komen erna of ervoor en maken een analyse van de gebeurtenis. Het hier en nu van de actie is aan de tv-ploegen. Voor veel fotojournalisten is dit een harde dobber, ze moeten zoeken naar een nieuwe beeldtaal en de uitzonderingen die daarin slagen zijn op één hand te tellen. Behalve de introductie van kleur heb je bij fotojournalistiek toch sterk het gevoel dat ze is blijven steken in de jaren 1940.

Fotojournalistiek en kunst
Ook bij Magnum, het fotoagentschap waar Abbas deel van uitmaakt, is er verandering merkbaar. Niet zozeer in het onderwerp - het werk van de Magnum-leden is nog steeds documentair - maar wel hoe de foto's worden gepresenteerd. Magazines en kranten maken plaats voor de galerie. Zelf heeft Abbas een bloedhekel aan de hele discussie die deze evolutie met zich meebrengt. De vraag of fotojournalistiek kunst mag genoemd worden en bijgevolg thuishoort in grote kunsttempels, vindt hij totaal overbodig. Ook galeriehouders beweren bij hoog en bij laag dat enkel fotojournalisten die behalve journalist ook uitzonderlijk fotograaf zijn, hun werk kunnen slijten bij een galerie. De juiste plaats, op het juiste moment maakt je nog niet tot een meesterlijk fotograaf. Dat heeft Abbas goed begrepen. Sinds die eerste foto's van de Iraanse revolutie heeft hij een lange weg afgelegd. Jammer dat hij nu een beetje blijft steken in zijn beproefde recept. Abbas maakt zonder twijfel krachtige beelden maar vaak bekruipt je een gevoel: het is weer meer van hetzelfde.

:: De kinderen van Abraham/Les enfants d'Abraham - Abbas - 10.7 > 24.8.2008 wo > zo - Botanique Koningsstraat 236, Sint-Joost-ten-Node, 02-218.37.32, info@botanique.be
Tickets: 2/3/4/5 euro