Festival Türkiye in Bozar

Jean-Marie Binst
© Agenda Magazine
16/10/2004
Met mascara noch rouge toont de expositie "Moeders, godinnen en sultanes" het ware gezicht van de Turkse vrouw doorheen 9 000 jaar geschiedenis. En er vallen nog meer oosterse sluiers af tijdens het groots multidisciplinair festival van muziek, dans, literatuur, conferences, theater en kinderanimatie in de pasja onder de cultuurdesserten: het Paleis voor Schone Kunsten.
De ijver van de Stichting Europalia om gastland Turkije in België voor te stellen, draaide na jaren voorbereiding - tussen 1993 en 1996 - uiteindelijk op niets uit. Acht jaar later pikt het Paleis voor Schone Kunsten de draad weer op. Een grotere Europese openheid van geest tegenover Turkije, een beter begrip rond mensenrechten, een viering van 40 jaar migratie van Turken in België, aandacht voor álle culturele minderheden in het festival - dus ook de Armeense en Koerdische gemeenschap - zijn slechts enkele thema's die het festival Türkiye drie maanden bestaansrecht geven.
En wat met de discussie rond de hoofddoek? De vragen bij het tienerhuwelijk? De vrees om de grootste taalgemeenschap van Westerse intellectuele en geëmancipeerde vrouwen mee het gezicht van Europa te laten vormen? Het is dringend tijd om de vreemdeling die we zelf zijn te informeren en te bevrijden van angsten. Het festival Türkiye komt dus niets te vroeg. Het debat van de Europese Unie over de toetreding van Turkije - de poort naar het Oosten - tast nog politiek, sociaal en economisch zijn ware grondvesten af. Maar in wezen gaat het om de beoordeling van een culturele identiteit. De bestsellende Turkse auteur Orhan Pamuk schreef het al: "De Turkse identiteit moet niet kiezen tussen Europa en Azië, tussen secularisatie en islam, tussen Oost en West. Wij zijn onszelf, en dat is al complex genoeg."

Moeders
Het opvallendste luik van het festival is de tentoonstelling. Vermits de westerse wereld deze eeuw nog - demografisch gezien - door vrouwen zal worden bestuurd, kan niet aan de rol van de vrouw voorbij gegaan worden. De wetenschappelijk onderbouwde tentoonstelling Moeders, godinnen en sultanes toont hoe de vrouw doorheen 9000 jaar Turkse geschiedenis dan eens bewierookte godin, dan aardse moeder of gekluisterde haremconcubine kon zijn. Met vooral Turkse, maar ook internationale museale en private collecties geeft de expositie de levensloop van 'Turkse' vrouwen van de prehistorie over het Romeinse rijk tot het einde van het Ottomaanse rijk. Dus tot de aanhef van de moderne Republiek Turkije door Atatürk. De collectie die als Vrouwen in Anatolië; 9000 jaar Anatolische vrouwen in 1993 werd getoond in het Topkapi Sarayi Museum van Istanbul vormt de ruggengraat van de tentoonstelling. De kunstobjecten worden aangevuld met nieuwe archeologische vondsten en collectiestukken van de familie Sabanci (initiatiefnemers van het grootste private Turkse museum) en uit andere Turkse en buitenlandse musea.

Nieuwe godinnen
Het verhaal begint bij de symboliek van de vruchtbare vrouw, zoals bekend van de prehistorische rotsschilderingen van de Latmosberg in West-Turkije (9000 tot 6000 voor Christus). Aan de hand van lokale vondsten uit het Paleolithicum (Oude Steentijd) en het Neolithicum wordt duidelijk gemaakt dat de moederfiguur ook als vruchtbaarheidsgodin gretig werd uitgebeeld. Dit als opponent van de stier die als symbool van de mannelijke viriliteit gold. Na oeroude speerpunten, beeldjes, oorringen, haar- en kledingspelden, flacons uit de Frygische periode en stèles met vrouwenafbeeldingen uit de Hettitische periode komen de archaïsche en klassieke Griekse, Helleense, Romeinse en Byzantijnse culturen aan bod. Opvallend is dat voor en na Alexander de Grote en de Hellenistische periode (tweede eeuw voor Christus) de vele moedergodinnen in Anatolië op een of andere manier vereerd bleven. Nieuwe godinnen als Isis en Anahita traden aan, maar ook Afrodite en Artemis bleven geliefd, zoals uitgebeeld wordt in de expositie. Alom geprezen zijn de eerste grote literaire werken uit de oudheid, de Ilias en Odyssee in het Ionische dialect van westelijk Anatolië. Zij beschrijven gebeurtenissen en details die een kijk geven op de houding ten opzichte van de vrouw tijdens de archaïsche Hellenistische periode in Anatolië in de eerste helft van het eerste millennium voor Christus.
(...)

Totaalfestival
Zoals in de grote tentoonstelling blijft de vrouw ook nadrukkelijk aanwezig in het uitgebreid festivalprogramma Türkiye.
Het colloquium Turkse vrouwen in dialoog met de Europese Unie van 13 oktober zal de volgende weken het debat over de toetreding van Turkije tot Europa aanscherpen. Ook vijf schrijfsters, Elik Salak, Asli Erdogan, Sema Kaygusuz, Bejan Matur en Melisa Gurpinar, doen hun verhaal over hun identiteit en die van de Turkse samenleving. Als gastschrijver wordt ook de Parijse Turk Nedim Gürsel aangesproken, die als eerste auteur in residentie bij het Brusselse internationaal literatuurhuis Passa Porta logeert.
Maar Türkiye is ook visueel genot. In de Horta Hal van het PSK ligt een kamerbreed zwart tapijt met uitsparingen in de vorm van oosterse karpetten. De installatie werd uitgewerkt door Ayse Erkmen die als artieste ook in Dokumenta (Kassel) schitterde. Erkmen verwijst met haar tijdelijk kunstwerk naar de Horta Hal van 1936, toen een autotentoonstelling van General Motors 'kunst' aan huis was.
Verder loont het een avond te genieten van de retrospectieve van 50 miskende en bekende Turkse films die de plaats van de vrouw, migratie en andere Turkse hete hangijzers op het grote scherm brengen. De film Gegen die Wand (15.10) van Fatih Akin zit ook in het pakket. Muziek - doorspekt met traditionele roots, maar vooral hedendaags - is ruim present. Chansonnière Candan Erçitin (PSK, 20.11) brengt onder meer liedjes van Jacques Brel. Traditionele haremliederen worden gebracht door de Harem Group (PSK, 21.11). De kanun-speler bij uitstek is Tahir Aydogdu (PSK, 28.11). En de jonge pianovirtuoos Fazil Say flirt met Eurovisiesongwinnares Sertab Erener (PSK, 20.12).
Kortom, samen met danspodia, wekelijkse kinderanimatie en geleide zondagpromenades door de expositie (nieuw) tovert het Paleis voor Schone Kunsten zich drie maanden om tot een bazaar vol culturele kruidengeuren.

Fijn dat je wil reageren. Wie reageert, gaat akkoord met onze huisregels. Hoe reageren via Disqus? Een woordje uitleg.

Lees meer over: Cultuurnieuws

Iets gezien in de stad? Meld het aan onze redactie

Site by wieni